Skutki niezgodności przepisów o BTE z Konstytucją

Co to znaczy?

Powyższy wyrok oznacza, iż od dnia 1.08.2016 r. banki nie będą mogły już wydawać bankowych tytułów egzekucyjnych i dochodzić na ich podstawie swoich należności. Do tego czasu nadal będzie to możliwe. BTE ułatwiają bankom dochodzenie wierzytelności, gdyż nie muszą one kierować do sądu pozwu i walczyć o uzyskanie prawomocnego wyroku lub nakazu zapłaty tak, jak każdy inny wierzyciel. Bank nie musi zatem ponosić kosztów opłaty sądowej, ryzykować, że sprawę przegra, ani czekać kilka lat na uzyskanie tytułu egzekucyjnego. BTE zastępuje bowiem wyrok. Ingerencja sądu w tym przypadku ogranicza się jedynie do zbadania treści BTE pod względem formalnym i nadania mu klauzuli wykonalności w terminie 3 dni. Sąd zatem w ogóle nie bada merytorycznie czy roszczenie określone w BTE przysługuje wierzycielowi, czy przysługuje mu w żądanej wysokości, czy dłużnik kwestionuje obowiązek zapłaty i jakimi dysponuje argumentami np. czy go już nie spłacił. BTE zaopatrzony w klauzulę wykonalności stanowi podstawę do wszczęcia egzekucji przez komornika.

Teraz ustawodawca ma czas na podjęcie stosownych kroków legislacyjnych. Można się spodziewać, że inicjatywa pójdzie w jednym z dwóch kierunków: albo zostaną usunięte wszystkie przepisy o BTE i w ten sposób zostanie on usunięty z systemu prawa albo ustawodawca zdecyduje o wprowadzeniu innego instrumentu prawnego. TK sam zwrócił uwagę, że banki, poza BTE, dysponują szerokim zestawem środków zabezpieczenia kredytów w szczególności wekslem, który może stać się podstawą wydania nakazu zapłaty w trybie art. 491 i art. 492 k.p.c. Należy jednak spodziewać się silnej aktywności lobby bankowego w kierunku uchwalenia nowego sposobu uprzywilejowania banków w dochodzeniu wierzytelności.

Bez BTE

Od 1.08.2016 r. banki utracą przywilej korzystania z BTE i będą dysponowały takimi samymi instrumentami zabezpieczenia i dochodzenia wierzytelności jak inni wierzyciele. W przypadku ubiegania się o pożyczki i kredyty o niewielkiej wysokości klienci mogą spodziewać się, że banki znacznie częściej niż dotychczas będą wymagały poręczenia osób trzecich czy wystawienia weksla. Są to bowiem najtańsze i najpewniejsze sposoby zabezpieczenia. W szczególności weksel i poręczenie samego zobowiązania wekslowego daje podstawę do uzyskania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym zarówno przeciwko wystawcy jak i poręczycielom. Nawet nieprawomocny nakaz wydany na podstawie weksla staje się natychmiast wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia i na jego podstawie komornik może zająć składniki majątkowe dłużnika na czas postępowania.

W odniesieniu do kredytów o znacznej wysokości, w tym na zakup nieruchomości, oprócz wpisu hipoteki banki mogą znacznie częściej wymagać złożenia przez klienta oświadczenia o dobrowolnym poddaniu się egzekucji. Takie oświadczenie musi zostać złożone przed Notariuszem. W razie niespłacenia kredytu w terminie bank będzie mógł wystąpić o nadanie klauzuli wykonalności takiemu aktowi podobnie jak w przypadku BTE. Podobnie, ale jednak już nie wyłącznie na podstawie swoich ksiąg i dokumentów. To oznacza również dodatkowe koszty dla kredytobiorcy, który będzie musiał pokryć koszty taksy notarialnej i podatku VAT. Gdyby ustawodawca nie wprowadził w miejsce BTE nowego instrumentu a banki zdecydowały się na takie rozwiązanie to dla notariuszy z pewnością jest to dobra wiadomość.

A co z już wydanymi BTE?

Uchylone przepisy utracą moc obowiązującą od dnia 1.08.2016 r. Do tego czasu jednak banki mogą z nich korzystać. Odnośnie do już wydanych BTE, według portalu Money.pl, powołującego się na wypowiedź Teresy Liszcz – sędzi sprawozdawczyni: Zdaniem Trybunału nie jest dopuszczalne wznowienie zakończonych już podobnych postępowań, aby zapobiec powstaniu wtórnej niekonstytucyjności (źródło: Bankowy Tytuł Egzekucyjny niezgodny z konstytucją. Będzie chaos w bankach?). Jednak część prawników na co do tego pewne wątpliwości. Zgodnie bowiem z art. 4011 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej k.p.c.) Można żądać wznowienia postępowania również w wypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie. Oczywiście BTE nie jest orzeczeniem w rozumieniu tego przepisu, ale na pewno orzeczeniem jest postanowienie sądu o nadaniu klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu. Skoro zatem takie postanowienie zostało wydane na podstawie art. 97 ust. 1 ustawy prawo bankowe, którego niekonstytucyjność stwierdził TK, to mogłoby się wydawać, iż zasadnym jest żądanie wznowienia postępowania klauzulowego.

W mojej opinii taka interpretacja nie jest jednak słuszna. W orzecznictwie przyjmuje się, iż wyrok TK stwierdzający niezgodność przepisu ustawy z Konstytucją RP i odraczający utratę mocy obowiązującej przepisu wywołuje skutek wyłącznie na przyszłość. Taki wyrok nie może być podstawą do wznowienia postępowania w oparciu o art. 4011 k.p.c. Z tych samych względów nie jest również możliwe żądanie odszkodowania od Skarbu Państwa na podstawie art. 4171 § 1 k.c.

W konsekwencji, niestety, ze stwierdzenia, że przepisy umożliwiające wydawanie BTE są niezgodne z Konstytucją RP nie wynika nic dla tych osób, przeciwko którym toczyła się egzekucja na ich podstawie. Dopiero od dnia 1.08.2016 r. banki stracą możliwość wydawania BTE. Do tego czasu powinniśmy także się dowiedzieć czy ustawodawca wprowadzi nowe rozwiązania prawne i czy będą one mniej lub bardziej uprzywilejowywały banki niż w obecnym stanie prawnym. Ponadto klienci banków mogą spodziewać się utrudnień w uzyskaniu kredytu i wyższych kosztów jego uzyskania.