Stan wyjątkowy - kiedy może zostać ogłoszony?
Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym określa tryb wprowadzania i zniesienia stanu wyjątkowego, a także zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą być ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie stanu wyjątkowego.
Kiedy można wprowadzić w Polsce stan wyjątkowy?
Zgodnie z omawianą ustawą w przypadku powstania szczególnego zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego (spowodowanego również działaniami terrorystycznymi), które nie może być usunięte za pomocą zwykłych środków konstytucyjnych, Rada Ministrów może podjąć uchwałę o skierowaniu do Prezydenta wniosku o wprowadzenie stanu wyjątkowego. Wniosek ten powinien określać powody dla których powinien zostać wprowadzony stan wyjątkowy, czas jego trwania, obszar na którym powinien on zostać wprowadzony, a także niezbędne w tym czasie ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela.
Po rozpatrzeniu takiego wniosku Prezydent może wydać rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego na czas oznaczony nie dłuższy jednak niż 90 dni, bądź też odmówić jego wydania. W sytuacji wydania rozporządzenia o stanie wyjątkowym Prezydent powinien przedstawić je Sejmowi w ciągu 48 godzin od jego podpisania. Stan wyjątkowy obowiązuje zaś definitywnie od dnia ogłoszenia rozporządzenia w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Rozporządzenie to powinno zostać również podane do wiadomości publicznej np. w drodze obwieszczenia wojewody, rozplakatowania w miejscach publicznych a także w sposób zwyczajowo przyjęty na danym obszarze.
Zadaniem Prezydenta będzie również przedłużenie czasu trwania stanu wyjątkowego (jednak na okres nie dłuższy niż 60 dni) w przypadku gdy pomimo zbliżającego się upływu czasu na jaki został on wprowadzony, nie ustały przyczyny jego wprowadzenia oraz nie przywrócono normalnego funkcjonowania państwa. Jeżeli jednak przyczyny te ustały przed upływem czasu na jaki stan wyjątkowy został wprowadzony, na wniosek Rady Ministrów Prezydent będzie zobowiązany znieść taki stan. Zarówno przedłużenie jak i zniesienie stanu wyjątkowego również będzie musiało nastąpić w drodze rozporządzenia.
Jakie są konsekwencje wprowadzenia stanu wyjątkowego ?
W czasie trwania stanu wyjątkowego organy władzy publicznej będą zobowiązane działać co do zasady w dotychczasowych strukturach organizacyjnych państwa i w ramach przysługujących im kompetencji.
Przywrócenie normalnego funkcjonowania państwa będzie należało co do zasady do zadań Prezesa Rady Ministrów – w przypadku wprowadzenie stanu wyjątkowego na obszarze większym niż obszar jednego województwa, bądź do właściwego wojewody – jeżeli stan wyjątkowy został wprowadzony na obszarze lub części jednego województwa. Jeżeli jednak dotychczas zastosowane siły i środki zostaną wyczerpane Prezydent RP na wniosek Prezesa Rady Ministrów będzie mógł postanowić o użyciu oddziałów Sił Zbrojnych RP. Prezes Rady Ministrów będzie ponadto upoważniony, do czasu zniesienia stanu wyjątkowego lub na czas określony, do zawieszenia działalności organów samorządu terytorialnego, jeżeli nie będą one dostatecznie skuteczne w wykonywaniu zadań publicznych. W ich miejsce będzie on mógł powołać zarząd komisaryczny sprawowany przez komisarza rządowego.
Na obszarze na którym został ustanowiony stan wyjątkowy wszystkie osoby fizyczne zamieszkujące lub przebywające tam chociażby czasowo będą podlegały pewnym ograniczeniom w zakresie wolności praw człowieka i obywatela. Ograniczenia te będą stosowane odpowiednio wobec osób prawnych i jednostek nieposiadających osobowości prawnej. Na podmioty te będą mogły być ponadto nałożone dodatkowe obowiązki zależnie od przyczyny wprowadzenia stanu wyjątkowego. W czasie trwania stanu wyjątkowego będą mogły być więc zawieszone między innymi prawa do organizowania i przeprowadzania zgromadzeń, imprez masowych, strajków pracowniczych, rolniczych, akcji protestacyjnych studentów oraz uprawnień do zrzeszania się w różnych formach. Pozwolenia na zbiórki publiczne na obszarze na którym został wprowadzony stan wyjątkowy, będą mogły być udzielane tylko wówczas, gdy nie utrudni to realizacji celów wprowadzenia takiego stanu.
Kolejnym usprawiedliwionym ograniczeniem wolności człowieka w czasie trwania stanu wyjątkowego będzie możliwość odosobnienia osoby, mającej ukończone 18 lat (wyjątkowo osoby, która ukończyła 17 lat po nieskutecznym ostrzeżeniu), w stosunku do której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pozostając na wolności będzie zagrażała ustrojowi, bezpieczeństwu obywateli lub porządkowi publicznemu albo gdy odosobnienie jest niezbędne dla zapobieżenia popełnienia czynu karalnego lub uniemożliwienia ucieczki po jego popełnieniu.
Podstawą odosobnienia jest decyzja wydana przez wojewodę właściwego ze względu na miejsce pobytu stałego lub czasowego osoby odosobnionej. Wykonywana jest natomiast przez właściwego komendanta wojewódzkiego Policji, w drodze zatrzymania tej osoby i przymusowego doprowadzenia do ośrodka odosobnienia podległego Ministrowi Sprawiedliwości.
Decyzję w sprawie odosobnienia należy doręczyć osobie odosobnionej niezwłocznie, nie później niż w ciągu 48 godzin od chwili jej wydania, a uchyla się ją niezwłocznie, jeżeli ustaną przyczyny uzasadniające odosobnienie. Decyzje w sprawach odosobnienia są ostateczne i mogą być zaskarżone bezpośrednio do sądu administracyjnego w trybie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach, z tym że sąd wyznacza rozprawę w terminie 7 dni od daty otrzymania skargi.
W czasie trwania stanu wyjątkowego na osobę, która ukończyła 18 lat przebywającą w miejscu publicznym może zostać nałożony obowiązek posiadania przy sobie dowodu osobistego (lub innego dokumentu stwierdzającego jej tożsamość), a na osobę uczącą się - obowiązek posiadania legitymacji szkolnej.
Kolejnymi ograniczeniami, które mogą zostać wprowadzone w czasie trwania stanu wyjątkowego mogą być zakazy i nakazy:
- przebywania lub opuszczania w ustalonym czasie oznaczonych miejsc, obiektów i obszarów,
- uzyskania zezwolenia organów administracji publicznej na zmianę miejsca pobytu stałego i czasowego,
- zgłoszenia w ustalonym terminie organom ewidencji ludności lub Policji przybycia do określonej miejscowości,
- utrwalania za pomocą środków technicznych wyglądu lub innych cech określonych miejsc, obiektów lub obszarów
W czasie trwania stanu wyjątkowego może być ponadto wprowadzona cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu, kontrola zawartości przesyłek, listów, paczek, korespondencji telekomunikacyjnej oraz rozmów telefonicznych.
Funkcję organów cenzury i kontroli będą pełnić wojewodowie, którzy będą upoważnieni do zatrzymywania publikacji, przesyłek kurierskich, korespondencji telekomunikacyjnej, do przerywania rozmów telefonicznych, jeżeli ich zawartość lub treść może zwiększyć zagrożenie bezpieczeństwa państwa i jego obywateli.
Kolejne ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela wprowadzane w czasie trwania stanu wyjątkowego mogą dotyczyć:
- dostępu do towarów konsumpcyjnych, poprzez reglamentację zapatrzenia ludności
- wolności działalności gospodarczej np. poprzez nakazanie zaniechania prowadzenia działalności gospodarczej
- działalności edukacyjnej np. poprzez okresowe zawieszenie zajęć w szkołach
- obrotu krajowymi środkami płatniczymi, obrotu dewizowego oraz działalności kantorowej
- transportu (drogowego, kolejowego, lotniczego i morskiego)
- funkcjonowania systemów łączności oraz działalności telekomunikacyjnej i pocztowej
- prawa posiadania broni palnej, amunicji i materiałów wybuchowych oraz innych rodzajów broni lub określonych przedmiotów
- dostępu do informacji publicznej
Podstawa prawna :
- Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz. U. 2002 r., Nr 113, poz. 985 ze zmianami).
Michał Włodarczyk
Radca Prawny
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?