W jakiej formie można złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku?

Wymóg specjalnej formy uzasadniony jest w tym przypadku konsekwencjami prawnymi przyjęcia spadku (w szczególności wprost) albo odrzucenia spadku w kontekście określenia sytuacji prawnej spadkobierców oraz zapewnienia bezpieczeństwa i stabilności obrotu prawnego. Obowiązuje bowiem bezwyjątkowy zakaz odwołania raz złożonego oświadczenia, zaś oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważne (bowiem spadkobierca nie może wejść w ogół praw i obowiązków zmarłego pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu).

Zgodnie z art. 1018 § 3 kodeksu cywilnego, oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.

Ustawodawca dopuszcza zatem dwie formy, w których spadkobierca może złożyć swoje oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Podkreślenia przy tym wymaga, że obie formy złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku są równorzędne pod względem skutków prawnych.

Jak złożyć oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku?

Spadkobierca może złożyć oświadczenie w sądzie rejonowym właściwym dla swojego miejsca zamieszkania lub pobytu, jak również przed każdym notariuszem. Zarówno sąd, jak i notariusz mają obowiązek przesłać niezwłocznie takie oświadczenia, wraz z załącznikami, do sądu spadku, czyli sądu rejonowego wyłącznie właściwego miejscowo w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, ustalonego według ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Dodatkowo oświadczenie takie można złożyć także w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.

Jeżeli oświadczenie będzie składane ustnie, to wówczas sporządza się z takiego oświadczenia protokół. Natomiast decydując się na formę pisemną, pamiętać należy, że wymagana jest w takim przypadku szczególna forma, gdyż podpis osoby składającej oświadczenie musi zostać urzędowo poświadczony. Chodzi przy tym o potwierdzenie, że oświadczenie zostało złożone i podpisane przez daną osobę, w ten sposób zapewnia się, że oświadczenia pochodzi rzeczywiście od danej osoby. Na takim dokumencie, zawierającym oświadczenie spadkobiercy i jego podpis, umieszcza się następnie klauzulę stwierdzającą własnoręczność podpisu wskazanej osoby.

Podpis może zostać urzędowo poświadczony przez notariusza, nie ma przy tym wymogu, aby oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku składane było w formie aktu notarialnego. Jak słusznie wskazano w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 2 lipca 2015 r., sygn. akt. V CSK 641/14: „w przepisie art. 1018 § 3 kodeksu cywilnego forma aktu notarialnego dla złożenia oświadczenia m.in. o odrzuceniu spadku nie jest wymagana, chyba że taka jest wyraźna wola spadkobiercy. Doktryna wyraźnie aprobuje stanowisko, że spadkobierca, składając na piśmie oświadczenie o odrzuceniu spadku, podpisuje je, a jego podpis na tym dokumencie poświadcza notariusz, który powinien pouczyć spadkobiercę, że oświadczenie wywoła zamierzony skutek prawny, ponieważ oświadczenie takie z podpisem urzędowo poświadczonym uzyskuje wymaganą przez ustawę formę kwalifikowaną”.

Oprócz notariusza, kompetencję do urzędowego poświadczenia podpisu przy oświadczeniu o przyjęciu lub odrzuceniu spadku ma także konsul, który wykonuje czynności notarialne na podstawie art. 28 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. - Prawo konsularne. O opcji tej powinni w szczególności pamiętać tacy spadkobiercy, którzy na stałe przebywają poza granicami Polski i z obiektywnych przyczyn mogą mieć trudność z przyjazdem do kraju w celu złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w polskim sądzie lub skorzystać z formy urzędowego poświadczenia podpisu przez polskiego notariusza.

Treść oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

Przepisy precyzują także, co powinno obejmować oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Treść oświadczenia określają art. 641 § 1 i 2 kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którymi w oświadczeniu winno znaleźć się imię i nazwisko spadkodawcy, data i miejsce jego śmierci, miejsce jego ostatniego zamieszkania, tytuł powołania do spadku, treść złożonego oświadczenia, a nadto wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, wskazanie wszelkich testamentów, chociażby składający oświadczenie uważał je za nieważne, a także danych dotyczących treści i miejsca przechowywania testamentów.

Przy oświadczeniu należy złożyć wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, jeżeli dowody te nie zostały już poprzednio złożone.

Powyższe wytyczne co do treści oświadczenia mają zastosowanie zarówno do oświadczenia składanego przed sądem, jak również przed notariuszem.