Wymuś na dłużniku wykonanie orzeczonej czynności, czyli egzekucja świadczeń niepieniężnych

10.3.2005

Jak przebiega egzekucja, gdy obowiązkiem dłużnika jest dokonanie określonej czynności?

Tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi może określać obowiązek wykonania przez dłużnika określonej czynności. Może nią być np. namalowanie określonego obrazu, wybudowanie budynku, wykonanie urządzenia, zaprzestanie działalności gospodarczej w określonym punkcie handlowym. Ze względu na charakter różnego rodzaju czynności możemy wyróżnić czynności, które może wykonać wyłącznie dłużnik osobiście (np. namalowanie obrazu) – tzw. czynności niezastępowalne, oraz czynności, które zamiast dłużnika może wykonać osoba trzecia, z takim samym co dłużnik skutkiem (np. wybudowanie budynku) – tzw. czynności zastępowalne.

Tytuł wykonawczy zobowiązujący dłużnika do dokonania określonej czynności zastępowalnej, może przyznawać jednocześnie wierzycielowi uprawnienie do wykonania tej czynności na koszt dłużnika, na wypadek gdyby w określonym przez sąd terminie czynności tej nie wykonał. Jeżeli tytuł wykonawczy nie zawiera takiego uprawnienia, wierzyciel może wystąpić do sądu z wnioskiem, aby wezwał dłużnika do wykonania tej czynności. Jeżeli dłużnik w terminie wyznaczonym przez sąd czynności nie wykona, wierzyciel może tym razem wystąpić do sądu z wnioskiem o udzielenie umocowania do dokonania czynności na koszt dłużnika, oraz o przyznanie od dłużnika potrzebnej sumy na wykonanie czynności. Jeżeli przyznana suma nie wystarczy na pokrycie kosztów czynności, wierzyciel może wystąpić do sądu o przyznanie dodatkowej sumy.

Powyższe zasady mogą mieć np. zastopowanie w sytuacji, gdy dłużnik zobowiązał się wybudować wierzycielowi określony budynek. Jeżeli tytuł wykonawczy określa obowiązek dłużnika wykonania tego rodzaju prac, a dłużnik mimo wezwania sądu nie przystąpił do wykonania robót budowlanych, wierzyciel może zwrócić się o upoważnienie dokonania czynności na koszt dłużnika. Po wydaniu postanowienia w tym przedmiocie wierzyciel może wynająć inną firmę budowlaną, która dokończy budowę. Koszty dokończenia budowy obciążać będą wówczas dłużnika, od którego sąd może przyznać wierzycielowi odpowiednie środki.

Z kolei bardziej skomplikowanie przedstawia się sytuacja egzekucji czynności niezastępowalnych.

Otóż jeżeli mimo istnienia tytułu wykonawczego określającego obowiązek wykonania czynności, dłużnik nie podejmuje żadnych działań, wierzycielowi nie pozostaje nic innego jak wystąpić do sądu z wnioskiem o wszczęcie egzekucji. Jeżeli wykonanie czynności, której inna osoba nie może wykonać za dłużnika zależy wyłącznie od woli dłużnika, sąd na wniosek wierzyciela wyznaczy dłużnikowi termin do wykonania z zagrożeniem nałożenia grzywny, na wypadek bezskutecznego upływu terminu. Gdyby wykonanie czynności wymagało wydatków pieniężnych lub dostarczenia materiałów, a obowiązek dostarczenia obciążałby wierzyciela, wierzyciel powinien wykazać, że obowiązku dopełnił. Dopiero po tym sąd przystąpiłby do podjęcia odpowiednich czynności.

Jeżeli termin wyznaczony przez sąd upłynie bezskutecznie, wierzyciel może wystąpić do sądu o nałożenie na dłużnika grzywny. Sąd nakładając grzywnę wyznaczy dłużnikowi nowy termin z zagrożeniem surowszą grzywną.

Jak wyegzekwować od dłużnika zaniechanie określonej czynności?

Niekiedy stwierdzonym tytułem wykonawczym obowiązkiem dłużnika jest zaniechanie określonej czynności albo obowiązek nie przeszkadzania czynnościom wierzyciela. Chodzi tutaj w przykładowo o zaniechanie wznoszenia budowli, zaniechanie naruszania dóbr osobistych (np. wizerunku czy tajemnicy korespondencji przez inna osobę). O zaniechanie przeszkadzania może wystąpić również małżonek, któremu przyznano prawo widywania się z dzieckiem, jeżeli drugi małżonek utrudnia mu widzenia.

Jeżeli dłużnik wbrew tytułowi wykonawczemu dokonuje czynności lub przeszkadza czynnościom wierzyciela, wierzyciel może wystąpić do sądu z wnioskiem o nałożenie na dłużnika grzywny. Z tym samym wnioskiem może wystąpić wierzyciel, jeżeli mimo wcześniejszego obciążenia grzywną, dłużnik nadal będzie działał wbrew obowiązkowi. Wierzyciel może we wniosku żądać jednocześnie o zobowiązanie dłużnika do zabezpieczenia szkody, grożącej wierzycielowi wskutek dalszego działania wbrew obowiązkowi.

Jak wysoką grzywnę może orzec sąd?

Maksymalna wysokość jednorazowej grzywny, jaką sąd może orzec w stosunku do dłużnika wynosi 1.000 zł. Jeżeli jednak pomimo trzykrotnego wymierzenia grzywny, dłużnik nadal nie wykonuje obowiązku, sąd może wymierzyć grzywnę wyższą od tej kwoty. Ogólna suma grzywien w tej samej sprawie nie może jednak przekraczać kwoty 100.000 zł.

Czy za nie wykonanie obowiązku dłużnik może trafić do aresztu?

TAK. Sąd wymierzając grzywnę orzeka jednocześnie o zamianie grzywny na areszt na wypadek niezapłacenia. Orzekając o zamianie sąd przelicza, że jeden dzień aresztu jest równy od pięciu złotych do stu pięćdziesięciu złotych grzywny. Ogólny czas aresztu w jednej sprawie nie może jednak przekroczyć 6 miesięcy.

Czy wykonanie aresztu jest bezwzględne?

Nie, dłużnik po pozbawieniu wolności może zgłosić gotowość wykonania czynności do której jest zobowiązany. W takiej sytuacji sąd zwalniając dłużnika z aresztu wyznaczy mu jednocześnie odpowiedni termin do wykonania czynności. Gdy mimo tego dłużnik nadal będzie zwlekał z jej wykonaniem, wierzyciel może złożyć wniosek o wykonanie aresztu do końca poprzednio wyznaczonego terminu. Gdyby dłużnik siedząc w areszcie ponownie zgłosił chęć wykonania czynności, sąd mógłby mu odmówić zgody na zwolnienie.

Kto ponosi koszty wykonania aresztu?

Ponieważ dłużnik podczas aresztowania powinien mieć możliwość zatrudnienia zarobkowego, z wynagrodzenia osiąganego w ten sposób pokrywane są w pierwszej kolejności koszty wykonania aresztu. Zanim jednak jakieś środki będą mogły być uzyskane z zarobku dłużnika, wierzyciel obowiązany jest wyłożyć komornikowi z góry sumę potrzebną na sprowadzenie dłużnika do miejsca osadzenia i na wyżywienie go przez czas trwania aresztu. Jeżeli wierzyciel został zwolniony z kosztów sądowych, koszty wykonania aresztu ponosi tymczasowo Skarb Państwa.

Czy można jakoś uniknąć aresztu?

Jak była o tym mowa powyżej, jeżeli dłużnik będąc już osadzony oświadczy, że wykona nałożony na niego obowiązek, sąd zarządzi jego zwolnienie, chyba że już wcześniej składał takie zapewnienie.

Ponadto jeżeli stan zdrowia dłużnika wskazuje na to, że wykonanie aresztu może narazić jego zdrowie na niebezpieczeństwo, areszt wstrzymuje się do czasu wyzdrowienia. Dłużnik powinien wówczas zwrócić się do sądu z wnioskiem o odroczenie wykonania aresztu. W razie wystąpienia o odroczenie z powodów zdrowotnych, każda ze stron postępowania może zwrócić się o zbadanie stanu zdrowia dłużnika przez lekarza sądowego. Koszty takiego badania ponosi ten, kto o nie wnosi.

Sąd może również z urzędu lub na wniosek zwolnić dłużnika z aresztu, jeżeli zachodzi ważna przyczyna. Może ona dotyczyć w szczególności trudnej sytuacji rodzinnej dłużnika (ciężkiej choroby członka rodziny) czy pilnej konieczności załatwienia ważnych spraw osobistych lub zawodowych. Czas zwolnienia nie może jednak trwać dłużej niż jeden tydzień.

Pamiętaj, że:

Egzekucję, której przedmiotem jest wykonanie określonej czynności lub jej zaniechanie, wszczyna się na wniosek skierowany do sądu, w okręgu którego dłużnik działał wbrew swemu obowiązkowi wynikającemu z tytułu wykonawczego. Wniosek powinien dokładnie określać żądanie jakiego zachowania wymaga się od dłużnika. I tak, jeżeli wniosek dotyczy na przykład obowiązku zaniechania, wierzyciel powinien dokładnie określić czynności, jakich zaniechania się domaga, lub czynności, jakim dłużnik ma nie przeszkadzać. Określenia te muszą być zgodne z oznaczeniem ich w tytule wykonawczym, który powinien być również załączony do wniosku,
W razie wykonania czynności przez dłużnika lub umorzenia postępowania egzekucyjnego, grzywny nie zapłacone do tego czasu ulegają umorzeniu,
Na postanowienie sądu co do wezwania dłużnika do wykonania czynności, zagrożenia grzywną i jej zamiany na areszt oraz co do zabezpieczenia szkody wierzyciela przysługuje stronom postępowania zażalenie,
Sądowy nakaz wykonania aresztu, komornik powinien doręczyć dłużnikowi przystępując do jego wykonania,
Jeżeli dłużnikiem jest osoba prawna, lub inna jednostka organizacyjna, areszt stosowany jest w stosunku do osoby odpowiedzialnej za wykonanie obowiązku nałożonego prze sąd lub osoby uprawnionej do jej reprezentowania.