Z jakich uprawnień korzystają członkowie związków zawodowych?

8.12.2004

Związki zawodowe mają szereg różnorakich uprawnień. Jednak mogą z nich korzystać, gdy spełnią określone warunki. I tak prawo opiniowania założeń i projektów aktów prawnych w zakresie objętym zadaniami związków zawodowych właśnie ma reprezentatywna organizacja związkowa. Oczywiście uprawnień tych związki zawodowe nie mogą – co jest zupełnie logiczne – realizować wobec założeń projektu budżetu państwa oraz projektu ustawy budżetowej, których opiniowanie regulują odrębne przepisy, a nie ustawa o związkach zawodowych.

Kiedy mamy do czynienia z organizacją związkową, która jest reprezentatywna?

Pojęcie reprezentatywnej organizacji związkowej funkcjonuje nie tylko w ustawie o związkach zawodowych, ale także – na przykład – w ustawie z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego. Tak więc za reprezentatywną organizację związkową uznaje się ogólnokrajowe związki zawodowe, ogólnokrajowe zrzeszenia (federacje) związków zawodowych i ogólnokrajowe organizacje międzyzwiązkowe (konfederacje) zrzeszające co najmniej 300 000 pracowników. Przy ustalaniu kryterium liczebności, uwzględnia się nie więcej niż po 100 000 członków organizacji związkowej będących pracownikami zatrudnionymi w podmiotach gospodarki narodowej, których podstawowy rodzaj działalności jest określony w jednej sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), o której mowa w przepisach o statystyce publicznej. Organizacja związkowa ubiegająca się o uznanie jej za reprezentatywną organizację związkową przy ustalaniu liczby pracowników, nie uwzględnia pracowników zrzeszonych w tych spośród jej organizacji członkowskich, które są lub w okresie roku przed złożeniem wniosku o stwierdzenie reprezentatywności były zrzeszone w reprezentatywnej organizacji związkowej mającej przedstawicieli w składzie Komisji.

Na czym polega wpływ organizacji związkowej na założenia i projekty aktów prawnych?

Wspomniane już założenia bądź projekty aktów prawnych są kierowane do odpowiednich władz związku (władz statutowych). Czynią to organy władzy i administracji państwowej oraz organy samorządu terytorialnego określając równocześnie termin przedstawienia opinii, nie krótszy jednak niż 30 dni.

Termin ten może zostać skrócony do 21 dni ze względu na ważny interes publiczny. Założenia albo projekty aktów prawnych, organy władzy i administracji rządowej oraz organy samorządu terytorialnego przekazują również na odpowiedni adres elektroniczny wskazany przez właściwy organ statutowy związku, nie później niż w dniu ich doręczenia na piśmie. W razie odrzucenia w całości lub w części stanowiska związku, właściwy organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego informuje o tym związek na piśmie, podając uzasadnienie swojego stanowiska. W razie rozbieżności stanowisk związek może przedstawić swoją opinię na posiedzeniu właściwej komisji sejmowej, senackiej lub samorządu terytorialnego.

Organizacja związkowa, reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych, ma prawo opiniowania dokumentów konsultacyjnych Unii Europejskiej, w szczególności białych ksiąg, zielonych ksiąg i komunikatów, oraz projektów aktów prawnych Unii Europejskiej w zakresie zadań objętych zadaniami związków zawodowych. Organy władzy i administracji państwowej kierują dokumenty konsultacyjne Unii Europejskiej oraz projekty aktów prawnych, o których mowa w ust. 1, do odpowiednich władz statutowych związku, określając termin przedstawienia opinii. Dokumenty konsultacyjne Unii Europejskiej oraz projekty aktów prawnych, organy władzy i administracji państwowej przekazują na odpowiedni adres elektroniczny, wskazany przez właściwy organ statutowy związku.

Organizacja związkowa, reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych, ma prawo występowania z wnioskami o wydanie lub zmianę ustawy albo innego aktu prawnego w zakresie spraw objętych zadaniami związku zawodowego. Wnioski dotyczące ustaw związek kieruje do posłów lub organów mających prawo inicjatywy ustawodawczej. W przypadku aktów prawnych niższego rzędu wnioski kieruje się do organów uprawnionych do ich wydania. Organ państwowy, do którego został skierowany wniosek, obowiązany jest w terminie 30 dni przedstawić związkowi zawodowemu swoje stanowisko, a w razie negatywnego stanowiska - także jego uzasadnienie.

Jakie inne charakterystyczne uprawnienia posiadają związki zawodowe?

Bardzo ważne jest to, iż związki zawodowe posiadają prawo prowadzenia rokowań zbiorowych oraz zawierania układów zbiorowych pracy, a także innych porozumień przewidzianych przepisami prawa pracy.

Z czym kojarzy się członkostwo w związkach zawodowych? Niestety bardzo często utożsamiane jest tylko i wyłącznie z ochroną, jak przysługuje związkowców w przypadku ewentualnych zwolnień z pracy. Ale po kolei...

Jakie uprawnienia łączą się z członkostwem pracownika w związku zawodowym?

W pierwszej kolejności należałoby wspomnieć o przysługującym prawie do urlopu bezpłatnego, z którego może skorzystać pracownik powołany do pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem pracy. Warunkiem dodatkowym skorzystania z tego uprawnienia jest to, by z wyboru wynikał obowiązek wykonywania tej funkcji w charakterze pracownika. Ochrona takiego pracownika przejawia się w tym, że pracownikowi temu po w/w urlopie bezpłatnym, gdy stawi się do pracy w ciągu 7 dni, okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Inny przejaw uprawnień charakterystycznych tylko dla związkowców, to prawo pracownika do zwolnienia od pracy zawodowej z zachowaniem prawa do wynagrodzenia na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności wynikającej z jego funkcji związkowej poza zakładem pracy, jeżeli czynność ta nie może być wykonana w czasie wolnym od pracy.

Jakie zadania zostały przewidziane przez ustawodawcę dla zakładowej organizacji związkowej?

W zakresie działania zakładowej organizacji związkowej ustawodawca przewidział między innymi zajmowanie stanowiska w indywidualnych sprawach pracowniczych w zakresie unormowanym w przepisach prawa pracy, zajmowanie stanowiska wobec pracodawcy i organu samorządu załogi w sprawach dotyczących zbiorowych interesów i praw pracowników, sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem w zakładzie pracy przepisów prawa pracy, a w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, kierowanie działalnością społecznej inspekcji pracy i współdziałanie z państwową inspekcją pracy, zajmowanie się warunkami życia emerytów i rencistów.

Kto ze związkowców może korzystać z prawa zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy?

Prawo to, przewidziane przez ustawę o związkach zawodowych, zostało ograniczone do okresu kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej. Przysługuje ono tylko:

częściowo jednemu pracownikowi w miesięcznym wymiarze godzin równym liczbie członków zatrudnionych w zakładzie pracy, gdy ich liczba jest mniejsza od 150,
jednemu pracownikowi, gdy związek liczy od 150 do 500 członków zatrudnionych w zakładzie pracy,
dwom pracownikom, gdy związek liczy od 501 do 1000 członków zatrudnionych w zakładzie pracy,
trzem pracownikom, gdy związek liczy od 1001 do 2000 członków zatrudnionych w zakładzie pracy,
kolejnemu pracownikowi za każdy rozpoczęty nowy tysiąc, gdy zakładowa organizacja związkowa liczy ponad 2000 członków zatrudnionych w zakładzie pracy,
w niepełnym wymiarze godzin i wtedy może ono być udzielane większej liczbie pracowników, zgodnie z zasadami zawartymi w punktach poprzedzających.

To czy powyższe zwolnienie od pracy udzielane jest z zachowaniem prawa do wynagrodzenia czy też bezpłatnie uzależnione jest od wniosku zarządu zakładowej organizacji związkowej. Należy przy tym pamiętać o obowiązującej zasadzie, iż pracownik ma prawo do zwolnienia od pracy zawodowej z zachowaniem prawa do wynagrodzenia na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności wynikającej z jego funkcji związkowej, jeżeli czynność ta nie może być wykonana w czasie wolnym od pracy.

W jaki sposób pracodawca jest ograniczony w swoich uprawnieniach względem związkowców?

Pracodawca na wiele czynności, których chce dokonać musi uzyskać zgodę zakładowej organizacji związkowej. Bez tej zgodny natomiast nie może:

wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z imiennie wskazanym uchwałą zarządu jego członkiem lub z innym pracownikiem będącym członkiem danej zakładowej organizacji związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy,
zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na niekorzyść pracownika tego pracownika ( o którym mowa w powyższym punkcie).

Czynności tych może dokonywać jednak wtedy, gdy dopuszczają to odrębne przepisy.

Jak długo przysługuje omawiana ochrona związkowcom?

To uchwała zarządu określa, przez jaki okres przysługuje ochrona. Dodatkowo przysługuje jeszcze – po upływie okresu wskazanego uchwałą - przez czas odpowiadający połowie okresu określonego uchwałą, nie dłużej jednak niż rok po jego upływie. Ci pracownicy, którzy podlegać mają ochronie są wskazywani przez zarząd zakładowej organizacji związkowej (reprezentatywnej). Wskazuje on tych pracowników w liczbie nie większej niż liczba osób stanowiących kadrę kierowniczą w zakładzie pracy. Liczba ta może też zostać ustalona w taki sposób, że zarząd zakładowej organizacji związkowej, zrzeszającej do 20 członków ma prawo wskazać pracodawcy 2 pracowników podlegających ochronie wyżej opisanej. Jeżli mamy do czynienia z organizajcą zrzeszającą więcej niż 20 członków będących pracownikami, zarząd ma prawo wskazać, jako podlegających tej ochronie, 2 pracowników oraz dodatkowo:

po jednym pracowniku na każde rozpoczęte 10 członków tej organizacji będących pracownikami, w przedziale od 21 do 50 tych członków,
po jednym pracowniku na każde rozpoczęte 20 członków tej organizacji będących pracownikami, w przedziale od 51 do 150 tych członków,
po jednym pracowniku na każde rozpoczęte 30 członków tej organizacji będących pracownikami, w przedziale od 151 do 300 tych członków,
po jednym pracowniku na każde rozpoczęte 40 członków tej organizacji będących pracownikami, w przedziale od 301 do 500 tych członków,
po jednym pracowniku na każde rozpoczęte 50 członków tej organizacji będących pracownikami, w przedziale powyżej 500 tych członków.

Ochrona taka przysługuje, przez okres 6 miesięcy od dnia utworzenia komitetu założycielskiego zakładowej organizacji związkowej, nie więcej niż trzem pracownikom imiennie wskazanym uchwałą komitetu założycielskiego.

Osoby, które stanowią kadrę kierowniczą w zakładzie pracy, to kierujący jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępcy albo wchodzący w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy, a także inne osoby wyznaczone do dokonywania za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy.

W przypadku innych organizacji związkowych (nie reprezentatywnych) ochrona przysługuje jednemu pracownikowi imiennie wskazanemu uchwałą zarządu tej organizacji.

Czy związkowcy korzystają z ochrony, gdy związek zawodowy nie dokona wskazania?

Jeżeli wskazanie nie zostanie dokonane, ochrona, o której mowa wyżej przysługuje - w okresie do dokonania wskazania - odpowiednio przewodniczącemu zakładowej organizacji związkowej bądź przewodniczącemu komitetu założycielskiego. Przysługuje ona także pracownikowi pełniącemu z wyboru funkcję związkową poza zakładową organizacją związkową, korzystającemu u pracodawcy z urlopu bezpłatnego lub ze zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy. Ochrona przysługuje w okresie tego urlopu lub zwolnienia oraz przez rok po upływie tego okresu.

Pamiętaj, że:

Wnioski organizacji związkowych o stwierdzenie ich reprezentatywności rozpatruje sąd okręgowy w Warszawie, który wydaje w tej sprawie orzeczenie w ciągu 30 dni od dnia złożenia wniosku, w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym. Z wnioskami tymi organizacje związkowe występują co 4 lata. Okres 4 lat liczy się od dnia uprawomocnienia się uprzednio wydanego orzeczenia,
Pracodawca ma obowiązek uzgadniać z zakładową organizacją związkową zasady wykorzystania zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, w tym podział środków z tego funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności, także przyznawanie pracownikom świadczeń z funduszu dokonywane jest w uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową,
W zakładzie pracy, w którym działa więcej niż jedna organizacja związkowa, każda z nich broni praw i reprezentuje interesy swych członków. Pracownik niezrzeszony w związku zawodowym ma prawo do obrony swoich praw na zasadach dotyczących pracowników będących członkami związku, jeżeli wybrana przez niego zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na obronę jego praw pracowniczych.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. 2001 r., Nr 79, poz. 854 ze zmianami),
Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Dz. U. 2001 r., Nr 100, poz. 1080 ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.