Zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela – wysokość należnego odszkodowania
Umowa ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej jest stosunkiem prawnym na podstawie którego ubezpieczyciel zobowiązuje się do pokrycia szkody, za którą odpowiada osoba trzecia, czyli ubezpieczony.
Na gruncie umowy ubezpieczenia powstaje po stronie ubezpieczyciela oraz ubezpieczonego zobowiązanie in solidum (solidarność niewłaściwa). Jest to sytuacja, w której kilka podmiotów jest zobowiązanych na podstawie odrębnych tytułów prawych do spełnienia świadczeń prowadzących do zaspokojenia tego samego interesu prawnego wierzyciela, którym jest poszkodowany. Na każdym z dłużników ciąży obowiązek spełnienia świadczenia w całości. Sąd Najwyższy w dniu 13 maja 2016 r. Uchwałą II CZP 16/16 rozstrzygnął trwający spór ustalając, iż do regresu między ubezpieczycielami w przypadku tzw. ubezpieczenia podwójnego przy ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego stosuje się w drodze analogii przepis art. 824[1] § 2 k.c. Oznacza to, że w przypadku wypłata odszkodowania przez jednego z ubezpieczycieli, ma on prawa do żądania zwrotu części wypłaconego odszkodowania od drugiego ubezpieczyciela. Dla poszkodowanego ma to znaczenie praktyczne. Dotychczas ubezpieczyciele zwlekali z wypłatą odszkodowania, gdyż nie było jasnym czy odzyskają w części wypłacone odszkodowanie od drugiego ubezpieczyciela.
Wytoczenie powództwa może nastąpić bezpośrednio wobec ubezpieczyciela, bądź sprawcy szkody. Zgodnie z orzecznictwem[1] powstanie niezależnych roszczeń w stosunku do każdego z pozwanych powoduje, że poszkodowany ma wybór, którego z dłużników pozwać. Daje to gwarancję pełnego zaspokojenia jego interesu prawnego w razie niewypłacalności jednego z dłużników.
Zwrócić jednak należy uwagę, że zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela niekiedy nie pokrywa się w pełni z zakresem odpowiedzialności samego ubezpieczającego. Przede wszystkim o zakresie odpowiedzialności decyduje umowa ubezpieczenia oraz treść ogólnych warunków ubezpieczenia oraz przepisy kodeksu cywilnego. Mowa jest w tym przypadku o rodzaju zdarzeń objętych umową ubezpieczenia, wysokości tzw. sumy gwarancyjnej, stanowiącej górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela, czasowego zakresu ochrony ubezpieczeniowej wynikającej z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.
Okres ochrony może być określony jako chwila:
1) zdarzenia wyrządzającego szkodę, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia (nie ma znaczenia moment powstania i ujawnienia się szkody oraz chwila zgłoszenia roszczenia jej naprawienia)
2) wystąpienia szkody w okresie ubezpieczenia (nie ma znaczenia moment wystąpienia zdarzenia wyrządzającego szkodę, ujawnienia szkody czy chwila wystąpienia z roszczeniem)
3) ujawnienia się szkody w okresie ubezpieczenia (nie ma znaczenia moment wystąpienia zdarzenia wyrządzającego szkodę czy zgłoszenia roszczenia)
4) zgłoszenia przez osobę poszkodowaną roszczenia w okresie ubezpieczenia (nie ma znaczenia chwila wystąpienia zdarzenia wyrządzającego szkodę oraz czas, w którym szkoda się ujawniła)
Zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela nie może być wyższy od zakresu odpowiedzialności ubezpieczonego. Dlatego może zdarzyć się tak, że jeżeli wysokość szkody przekracza sumę gwarancyjną określoną w umowie ubezpieczenia, zasadnym jest wytoczenie powództwa przeciwko osobie odpowiedzialnej za powstanie szkody, jak i przeciwko ubezpieczycielowi. Odszkodowanie ma zagwarantować pokrycie szkody, ale nie może służyć wzbogaceniu poszkodowanego. Na marginesie wskazać należy, że nie dotyczy to sytuacji kiedy dochodzimy zadośćuczynienia. W tym przypadku jest to kwota wynikająca z uznania. Nie mniej co do wysokości zadośćuczynienia ubezpieczyciel ograniczony jest wysokością sumy gwarancyjnej. (W tym przypadku może nie dojść do powstanie między ubezpieczycielami regresu, o którym mowa była wyżej).
Co istotne dla ubezpieczonego, jeżeli ubezpieczyciel zapłaci poszkodowanemu należne mu odszkodowanie, to ustaje obowiązek odszkodowawczy ubezpieczonego. Jeżeli natomiast roszczenie poszkodowanego zaspokoi ubezpieczony ponoszący odpowiedzialność cywilną za szkodę, to może on następnie kierować do ubezpieczyciela roszczenie o zapłatę na jego rzecz odszkodowania ubezpieczeniowego, równego odszkodowaniu, które zapłacił on uprzednio poszkodowanemu, np. sprawca wypadku komunikacyjnego, wobec którego zastosowano środek karny polegający na obowiązku naprawienia szkody (art. 46 § 1 w zw. z art. 39 pkt 5 k.k.), może domagać się od ubezpieczyciela – na podstawie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów – zwrotu świadczenia zapłaconego na rzecz pokrzywdzonego.
Nadto zaznaczyć należy, iż umowa ubezpieczenia stanowi podstawę do domagania się odszkodowania od ubezpieczyciela, niezależnie od roszczeń z innych tytułów (deliktu, kontraktu), przysługujących poszkodowanemu (pokrzywdzonemu) od sprawcy szkody.
Obowiązek świadczenia ubezpieczyciela z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej powstaje z chwilą powstania stanu odpowiedzialności cywilnej jego kontrahenta. Oznacza to, że ubezpieczyciel nie może zasłaniać się okolicznością, iż szkoda została naprawiona przez inną osobę, do tego nie zobowiązaną lub samego poszkodowanego. Nie ma znaczenia również fakt, iż osoba nie zamierza przeznaczyć wypłaconego odszkodowania na naprawę uszkodzonego przedmiotu[2].
Szkoda może zostać naprawiona w drodze restytucji. Poszkodowany może domagać się odszkodowania obejmującego poniesione koszty prac naprawczych. Nie mogą to być to jednak koszty prac naprawczych, które służyły do poprawienia standardu uszkodzonego przedmiotu, a więc do podniesienia jego stanu technicznego w porównaniu ze stanem przed wyrządzeniem szkody, nawet wówczas, gdy ubezpieczyciel nie kwestionował przedmiotowego zakresu naprawy ani jej metody[3]. Kosztami „ekonomicznie uzasadnionymi” są koszty ustalone według cen, którymi posługuje się wybrany przez poszkodowanego podmiot dokonujący naprawy. Przyjęcie cen przeciętnych dla określenia wysokości przysługującego poszkodowanemu odszkodowania, niezależnie od samej metody ich wyliczania, która może być zróżnicowana, nie kompensowałoby poniesionej przez poszkodowanego szkody, gdyby ceny przyjęte przez podmiot dokonujący naprawy były wyższe od przeciętnych[4]. Przy czym naprawa rzeczy przed uzyskaniem świadczenia od ubezpieczyciela i jej faktyczny zakres nie ma zasadniczego wpływu na sposób ustalenia wysokości odszkodowania. Ponadto przyjmuje się, iż odszkodowanie również obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego.
W wypadku uszkodzenia rzeczy w stopniu umożliwiającym przywrócenie jej do stanu poprzedniego osoba odpowiedzialna za szkodę obowiązana jest zwrócić poszkodowanemu wszelkie celowe, ekonomicznie uzasadnione wydatki, poniesione w celu przywrócenia stanu poprzedniego, do których wydatków należy zaliczyć także koszt nowych części i innych materiałów, jeżeli ich użycie było niezbędne do naprawienia uszkodzonej rzeczy[5]. Równocześnie świadczenie zobowiązanego polegające na przywróceniu stanu poprzedniego lub zapłaceniu kwoty odpowiadającej wartości takiego przywrócenia (kosztów naprawy uszkodzonego przedmiotu) nie powinno przekraczać kosztów celowych, ekonomicznie uzasadnionych[6]. Jeżeli koszt naprawy jest wyższy aniżeli wartość rzeczy uznaje się, iż bezzasadnym jest dokonywanie naprawy i w tym przypadku zobowiązany do wypłaty odszkodowania odpowiada do wartość rzeczy z chwili sprzed zdarzenia wyrządzającego szkodę.
Reasumując wystąpienie z powództwem o wypłatę odszkodowania należy poprzedzić analizą umowy oraz ogólnych warunków umowy. Niezbędnym jest określenie czy ubezpieczyciel odpowiada w danym przypadku, określenie wysokości szkody, przy czym może ona obejmować koszty naprawy, wartość rzeczy, jak i inne świadczenia dodatkowe jak np. najem pojazdu.
[1]Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2012 r. sygn. akt IV CSK 579/11
[2] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 1988 r., sygn. akt I CR 151/88, PUG 1989, nr 10–12, s. 310; podobnie Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2004 r., sygn. akt V CK 187/03, Wokanda 2004, nr 7–8, s. 15
[3] Wyrok Sądu Najwyższego dnia 13 czerwca 2003 r., sygn. akt III CZP 32/03, OSN 2004, nr 4, poz. 51
[4] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2003 r., sygn. akt III CZP 32/03, OSNC 2004, nr 4, poz. 51
[5] (wyrok SN z dnia 1 września 1970 r., II CR 371/70, OSN 1971, nr 5, poz. 93; wyrok SN z dnia 20 lutego 2002 r., V CKN 903/00, OSNC 2003, nr 1, poz. 15
[6] wyrok SN z dnia 20 października 1972 r., II CR 425/72, OSN 1973, nr 6, poz. 111; wyrok SN z dnia 3 lutego 1971 r., III CRN 450/70, OSN 1971, nr 11, poz. 205
Urszula Borowicz
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?