Zmiana formy prawnej spółki - wierzyciela a sukcesja procesowa po uzyskaniu tytułu egzekucyjnego

W obrocie gospodarczym często zachodzą zmiany formy prawnej spółek, będących wierzycielami w postępowaniu egzekucyjnym. Taka zmiana wywołuje dalekosiężne skutki procesowe, co może mieć znaczenie w dochodzeniu należności takich spółek.

            Nie ma wątpliwości, że zmiana formy prawnej spółki nie wpływa na jej prawa i obowiązki w aspekcie materialnoprawnym. Art. 553 § 1 k.s.h. stanowi, że spółce przekształconej przysługują wszystkie prawa i obowiązki spółki przekształcanej. Należy jednak zauważyć, że powyższy przepis reguluje jedynie kwestię sukcesji materialnoprawnej, a nie procesowej.

Sukcesję procesową spółki – wierzyciela, która zmieniła formę prawną po wszczęciu postępowania egzekucyjnego, reguluje art. 804¹ k.p.c., który umożliwia zmianę wierzyciela w trakcie postępowania egzekucyjnego bez konieczności przeprowadzenia postępowania klauzulowego. Powołany wyżej przepis stanowi, że w razie przejścia egzekwowanego uprawnienia na inną osobę po wszczęciu postępowania egzekucyjnego osoba ta może wstąpić do postępowania na miejsce wierzyciela za jego zgodą, o ile przejście będzie wykazane dokumentem urzędowym lub dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym. Dokumentem spełniającym wymogi z art. 804¹ k.p.c. jest na przykład odpis pełny z KRS przekształconej spółki – wierzyciela, który jest dokumentem urzędowym oraz zawiera informację o podjętej uchwale o zmianie formy prawnej spółki.

Należy podkreślić, że art. 804¹ k.p.c. znajduje zastosowanie tylko do postępowań egzekucyjnych wszczętych dnia 08 września 2016 roku lub później (art. 21 § 1 Ustawy z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw). Do postępowań wszczętych wcześniej należy stosować art. 788 § 1 k.p.c..

            Bardziej skomplikowaną kwestią jest sukcesja procesowa przy zmianie formy prawnej spółki – wierzyciela po wydaniu tytułu egzekucyjnego lub po wydaniu tytułu wykonawczego ale przed złożeniem wniosku egzekucyjnego, a także wspomniana powyżej zmiana wierzyciela w postępowaniu egzekucyjnym wszczętym przed dniem 08 września 2016 roku. W takich przypadkach jedyną możliwością przeniesienia praw wynikających z tytułu wykonawczego wystawionego na spółkę przekształcaną jest nadanie przez Sąd klauzuli wykonalności na rzecz nowego wierzyciela, tj . spółkę przekształconą. Przejście uprawienia musi zostać wykazane dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym (art. 788 § 1 k.p.c.). Wystarczającym dokumentem do wykazania przejścia uprawnienia będzie odpis pełny z KRS przekształconej spółki (wierzyciela), który jest dokumentem urzędowym. Wystarczająca jest również kopia ww. odpisu poświadczona za zgodność z oryginałem przez pełnomocnika wnioskodawcy będącego radcą prawnym (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2010 roku, III CZP 98/10). Aby otrzymać taką klauzulę, należy złożyć wniosek do właściwego Sądu Rejonowego. Opłata od wniosku wynosi 50 zł.

            Należy wspomnieć, że niestety praktyka Sądów w przypadku zmian formy prawnej spółki – wierzyciela i nadawania klauzul na następcę prawnego jest niejednolita. Stosunkowo często przy wnoszeniu o nadanie klauzuli na następcę prawnego można spotkać się z poglądem, że zmiana formy prawnej spółki, choć wiąże się ze zmianą firmy (np. ABC S.A. na ABC sp. z o.o.) i zmianą numeru KRS spółki przekształconej, nie stanowi następstwa prawnego. Podstawą takiego poglądu jest wspomniany powyżej art. 553 § 1 k.s.h., zakładający przy przekształceniach spółek tożsamość podmiotu przekształconego i przekształcanego. Tym samym, przy przekształceniach spółek ma miejsce kontynuacja podmiotu, a nie sukcesja. Następstwo prawne ma miejsce w sytuacji, gdy spółka traci osobowość prawną, a przepisy prawa przewidują przejście uprawnienia z tytułu egzekucyjnego na inny podmiot. Jako przykład może posłużyć połączenie spółek przez przejęcie lub zawiązanie nowej spółki, o ile wierzycielem nie jest spółka przejmująca.

            Wyżej przedstawione, dość rozpowszechnione stanowisko należy uznać za błędne. Wynika to z faktu, że sukcesja materialnoprawna, czyli oparta na przepisach k.c. oraz k.s.h., jest czym innym niż sukcesja procesowa (formalnoprawna), dotycząca statusu podmiotu w postępowaniu cywilnym i oparta na przepisach k.p.c. O ile rzeczywiście spółka przekształcona przejmuje prawa i obowiązki spółki przekształconej w aspekcie materialnoprawnym, o tyle owa sukcesja musi spełniać wymogi procesowe określone przepisami k.p.c.. Skutek sukcesji materialnoprawnej polega tylko na tym, że spółka przekształcona nie musi przeprowadzać od nowa postępowania mającego na celu wydanie tytułu egzekucyjnego. Jednak klauzula wykonalności na tytule egzekucyjnym musi uwidaczniać aktualną firmę spółki – wierzyciela oraz jej numer KRS.

            Niejednolite stanowisko Sądów w kwestii następstwa prawnego przekształconych spółek może powodować istotne komplikacje przy dochodzeniu wierzytelności przez spółkę przekształconą. Należy liczyć się z tym, że po złożeniu wniosku o nadanie klauzuli wykonalności w trybie art. 788 § 1 k.p.c., wierzyciel może otrzymać z Sądu postanowienie oddalające wniosek o nadanie klauzuli na następcę prawnego, a to oznacza dla niego: stratę 50 zł opłaty sądowej od wniosku, brak możliwości wszczęcia egzekucji – jeśli tytuł egzekucyjny nie był wcześniej zaopatrzony w klauzulę na spółkę przekształcaną, a także – jeżeli wniesiono o wszczęcie egzekucji na podstawie tytułu opatrzonego klauzulą na spółkę przekształcaną – potencjalny zwrot wniosku egzekucyjnego. W takiej sytuacji jedynym rozwiązaniem będzie złożenie wniosku o nadanie klauzuli tytułowi egzekucyjnemu w zwykłym trybie, tj. art. 782 § 1 k.p.c., a co do tytułów wykonawczych zaopatrzonych w klauzulę wykonalności na spółkę przekształcaną – złożenie do komornika wniosku egzekucyjnego wraz z odpisem postanowienia o oddaleniu wniosku o nadanie klauzuli na następcę prawnego.

Łukasz Raczyński

aplikant radcowski