Lepsze gwarancje procesowe dla pokrzywdzonych

Co przewiduje projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego?

Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego, przedłożony przez ministra sprawiedliwości. Doprecyzowano i uściślono w nim przepisy dotyczące gwarancji procesowych, które przysługują pokrzywdzonym. Chodzi przede wszystkim o regulacje, które chronią małoletnie ofiary przestępstw, zgodnie z zasadą, że organ przeprowadzający przesłuchanie powinien zawsze kierować się dobrem dziecka.

Celem ustawy jest wprowadzenie zmian do kodeksu postępowania karnego. Zmiany w kodeksie postępowania karnego zmierzają do uściślenia i doprecyzowania obowiązujących przepisów odnoszących się do gwarancji procesowych przysługujących pokrzywdzonym.

Projekt przewiduje dodanie do k.p.k. art. 49b zawierającego domniemanie wieku pokrzywdzonego oraz art. 52a, który wprost zobowiązywałby organ do przeprowadzenia oceny indywidualnej w celu ustalenia, czy nie zachodzą okoliczności uzasadniające stosowanie wobec pokrzywdzonego art. 147 § 1 w odniesieniu do czynności, o której mowa w art. 143 1 pkt 2, a także art. 177 § 1a, 184-185c, art. 299a § 1, art. 360 § 1 pkt 1 lit. d) oraz pkt 3, art. 390 § 2 i 3 oraz art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka (Dz. U. z 2015 r. poz. 21).

Przyjęte rozwiązania oznaczają całkowite wdrożenie do polskiego prawa unijnych przepisów, które ustanawiają normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz w sprawie zwalczania niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego oraz pornografii dziecięcej. Celem tych przepisów jest lepsze zabezpieczanie interesów dziecka przez wysłuchanie jego opinii i wzięcie jej pod uwagę w związku z prowadzonym postępowaniem karnym.

Domniemanie wieku pokrzywdzonego

Obowiązujący w Polsce Kodeks postępowania karnego zawiera wiele gwarancji ochrony dla pokrzywdzonych, w tym małoletnich.

Polskie przepisy przewidują liczne uprawnienia dla osób pokrzywdzonych w postępowaniu karnym. Przy czym część tych uprawnień przysługuje wszystkim osobom, a część małoletnim (poniżej 18. roku życia).

Krajowe przepisy nie określają wprost, że w przypadku wątpliwości co do wieku pokrzywdzonego, który wydaje się być osobą małoletnią – powinny mieć zastosowanie uprawnienia procesowe przewidziane dla małoletnich.

Po zmianach, w przypadku wątpliwości co do wieku pokrzywdzonego trzeba będzie stosować wobec niego uprawnienia procesowe takie, jak wobec małoletnich. Może to np. dotyczyć cudzoziemców, których tożsamość nie jest znana, ale cechy fizyczne i psychiczne mogą świadczyć, że są to osoby niepełnoletnie.

Przeprowadzanie oceny indywidualnej

Doprecyzowano stosowanie już istniejących w polskim prawie przepisów, które chronią pokrzywdzonego.

Wprowadzone rozwiązania sankcjonują obowiązującą praktykę dotyczącą oceny indywidualnej dla pokrzywdzonego i wskazują na konieczność szczególnego traktowania ofiary w postępowaniu karnym. Chociaż żaden obowiązujący przepis Kodeksu postępowania karnego nie mówi wprost o ocenie indywidualnej, to jednak każdy organ przed zastosowaniem środków ochrony bierze pod uwagę kontekst sprawy oraz kwestie związane z popełnionym czynem, sprawcą i pokrzywdzonym.

Indywidualna ocena ma uwzględniać, np. cechy osobowe pokrzywdzonego, rodzaj, charakter i okoliczności przestępstwa, rozmiar doznanej szkody, a także relacje między pokrzywdzonym a sprawcą. Ocena ta powinna także uwzględniać opinie, obawy i potrzeby pokrzywdzonego. Aktualnie polskie przepisy przewidują środki służące ochronie pokrzywdzonego, ale przy ich stosowaniu nie jest brana pod uwagę jego opinia.

Przeprowadzenie oceny indywidualnej będzie miało szczególne znaczenie w przypadku pokrzywdzonych dzieci, wobec który należy stosować szczególne środki ochrony.

Pokrzywdzony przed każdym przesłuchaniem będzie mógł złożyć oświadczenie czy chce, aby jego zeznania były nagrywane (chyba, że jest taki obowiązek) albo żeby jego przesłuchanie odbyło się w szczególnych warunkach (dotyczy to tylko małoletnich i odbywa się w tzw. błękitnym pokoju, w którym stworzone są specjalne warunki do przesłuchania, m.in. z udziałem psychologa).

Kiedy zmiany mają wejść w życie?

Nowe rozwiązania mają wejść w życie po 14 dniach od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl