Nowe uprawnienia UOKiK

Kary za naruszanie zakazu geoblokowania i dostęp do tajemnicy skarbowej - to najważniejsze zmiany w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów. Część zmian już weszła w życie.

Najważniejsze zmiany zmiany w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów wynikające z ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw

Latem Sejm znowelizował ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów. Najważniejsze zmiany dotyczące geoblokowania oraz dostępu do tajemnic skarbowej i bankowej wchodzą w życie już dziś. Pozostałe zaczną obowiązywać w styczniu 2020 r.

- "Zmiany dotyczą kilku ważnych spraw. Po pierwsze, wynikają z konieczności dostosowania prawa krajowego do unijnego po wejściu w życie zakazu geoblokowania. Po drugie, mają ułatwić UOKiK pracę – egzekwowanie przepisów, prowadzenie postępowań i nakładanie kar. Dostęp do tajemnicy skarbowej i w większym niż dotąd zakresie bankowej sprawi, że urząd będzie jeszcze bardziej skuteczny. W efekcie skorzystają konsumenci, uczciwi przedsiębiorcy i rolnicy" – stwierdził Marek Niechciał, prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Zakaz geoblokowania

Nowelizacja dostosowuje polskie prawo do unijnego rozporządzenia w sprawie nieuzasadnionego blokowania geograficznego. Zakazuje ono przedsiębiorcom dyskryminowania klientów z powodu przynależności państwowej, miejsca zamieszkania lub prowadzenia działalności gospodarczej. W efekcie konsumenci mają mieć równy dostęp do oferty niezależnie od kraju Europejskiego Obszaru Gospodarczego (UE, Norwegia, Islandia i Liechtenstein), z którego robią zakupy. Sprzedawca nie może im z tego powodu np. odmówić sprzedaży towaru czy odrzucić karty płatniczej.

Celem uchwalonej ustawy jest więc dostosowanie prawa krajowego do przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady 2018/302 w sprawie nieuzasadnionego blokowania geograficznego oraz innych form dyskryminacji klientów ze względu na przynależność państwową, miejsce zamieszkania lub miejsce prowadzenia działalności na rynku wewnętrznym oraz w sprawie zmiany rozporządzeń (WE) nr 2006/2004 oraz (UE) 2017/2394 i dyrektywy 2009/22/WE (Dz.Urz. UE L 60 I z 02.03.2018, str. 1 oraz Dz. Urz. UE L 66 z 08.03.2018, str. 1). 

Przepisy rozporządzenia nakładają na państwa członkowskie obowiązek m.in. wyznaczenia na gruncie przepisów krajowych organu, który będzie odpowiedzialny za egzekwowanie naruszeń przepisów ww. rozporządzenia, oraz określenie podmiotu powołanego do udzielania pomocy konsumentom w zakresie wynikającym ze stosowania tego rozporządzenia. W związku z powyższym, nowelizacja zakłada, iż organem tym będzie Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, w zakresie przeciwdziałania praktykom ograniczającym konkurencję oraz praktykom naruszającym zbiorowe interesy konsumentów. W pozostałym zakresie obowiązek ten będzie spoczywał na sądach powszechnych. Natomiast organem odpowiedzialnym za udzielanie konsumentom praktycznej pomocy w przypadku sporu pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą będzie działający przy Prezesie UOKiK Punkt Kontaktowy ds. pozasądowego rozwiązywania sporów konsumenckich oraz internetowego systemu rozwiązywania sporów konsumenckich.

Nowelizacja uściśla, kto w Polsce odpowiada za egzekwowanie tych przepisów. UOKiK ma interweniować w dwóch sytuacjach. Po pierwsze, w relacji przedsiębiorca-konsument w sprawie naruszania zbiorowych interesów konsumentów np. gdy polski e-sklep automatycznie, bez pytania o zgodę, przekierowuje klientów z innych krajów na strony z ofertą w ich językach różniące się od tej w języku polskim. Gdyby natomiast e-sklep z innego kraju UE blokował polskich konsumentów, UOKiK może interweniować poprzez Consumer Protection Cooperation (CPC). Po drugie, w relacji przedsiębiorca-przedsiębiorca urząd może wszcząć postępowanie antymonopolowe, gdy powstanie podejrzenie, że geoblokowanie ogranicza konkurencję. Zarówno w tym przypadku, jak i za naruszenie zbiorowych interesów konsumentów UOKiK może nakładać kary finansowe do 10 proc. obrotów przedsiębiorcy z poprzedniego roku. W pozostałych sytuacjach, np. odszkodowań w indywidualnych sprawach konsumentów, właściwe do rozstrzygania sporów będą sądy powszechne.

Przepisy przewidują też pomoc dla konsumentów dyskryminowanych przez zagraniczne sklepy. Będzie jej udzielać Punkt Kontaktowy ds. ADR/ODR, który działa przy UOKiK. Nadal będzie można tam uzyskać także porady związane z polubownym rozwiązywaniem sporów. W transgranicznych sporach indywidualnych pomaga również Europejskie Centrum Konsumenckie. Pomoc centrum jest bezpłatna.

Dostęp do tajemnicy bankowej i skarbowej

Wprowadzone zmiany umożliwiają również Prezesowi UOKiK dostęp do tajemnicy skarbowej oraz tajemnicy bankowej na potrzeby prowadzonych postępowań.

Prezes UOKiK zyska dostęp do tajemnicy skarbowej. Będzie mógł z niego korzystać podczas postępowań z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów oraz nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej. Ułatwi mu to szacowanie i nakładanie kar za naruszenia. Ich wysokość jest uzależniona od obrotów firmy z poprzedniego roku.

- "Problem pojawia się, gdy przedsiębiorca nie odbiera korespondencji od UOKIK, nie odpowiada na nasze wezwania, nie przekazuje danych o wysokości obrotu. Zdarza się, że musimy weryfikować złożone informacje np. w urzędzie skarbowym, przy czym często dane te są objęte tajemnicą skarbową" – powiedział Marek Niechciał, prezes UOKiK. – "Nowe przepisy mogą być pomocne także, aby ustalić, czy przedsiębiorca aktualnie prowadzi działalność gospodarczą, w procesie egzekucji kary oraz przy postępowaniach dotyczących tzw. piramid finansowych. W tym ostatnim przypadku dokumenty uzyskane od organów podatkowych mogą pozwolić ustalić, czy finansowanie wynagrodzenia, jakie konsument może otrzymać, jest uzależnione od świadczeń wpłaconych przez kolejnych uczestników systemu" - dodał.

Nowelizacja rozszerza też uprawnienia prezesa UOKiK do korzystania z tajemnicy bankowej. Miał już do niej dostęp przy postępowaniach dotyczących ochrony konsumentów i konkurencji oraz pomocy publicznej. Po zmianach – co ważne dla rolników - obejmie także sprawy z zakresu nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej. Analiza danych uzyskanych z banków pomoże np. ustalić, czy między dostawcą produktów rolnych a przetwórcą lub sklepem istnieje stosunek przewagi kontraktowej, czyli znaczna dysproporcja majątkowa.  

Poprawi się również współpraca między UOKiK a Komisją Nadzoru Finansowego. Urząd będzie mógł się z nią dzielić informacjami uzyskanymi podczas postępowań. Pozwoli to skuteczniej walczyć z łamaniem prawa przez firmy z branży finansowej.

Bardziej elastyczna struktura urzędu

Uchwalona ustawa ma również na celu uelastycznienie struktury organizacyjnej UOKiK, poprzez rezygnację ze wskazania w ustawie siedzib delegatur UOKiK oraz dookreślenie, że Prezes Rady Ministrów, w drodze zarządzenia, nadaje Urzędowi statut określający jego organizację oraz zadania i rozmieszczenie delegatur Urzędu. 

UOKiK nadal będzie się składał z centrali, delegatur oraz laboratoriów. Prezes urzędu uzyska jednak większą elastyczność przy przydzielaniu im zadań.

Zmianie ulegnie skład działającej przy Prezesie UOKiK Krajowej Rady Rzeczników Konsumentów – w skład Rady wchodzić będzie 16 rzeczników konsumentów, po jednym z każdego województwa. Jest to organ doradczy. Do tej pory tworzyło go 9 rzeczników – po jednym z terenu każdej dotychczasowej delegatury. Po zmianach każde województwo ma więc mieć w radzie swojego przedstawiciela – w sumie będzie ich tam 16.

Wejście w życie nowych przepisów

Nowelizacja weszła w życie 17 września 2019 r., z wyjątkiem art. 1 pkt 5–8, 11 i 12, art. 4 pkt 1 oraz art. 5–8, które wejdą w życie po upływie 4 miesięcy od dnia ogłoszenia, tj. 3 stycznia 2020 r.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl