Ustawa z dnia z dnia 4 grudnia 2025 r. o zmianie ustawy o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego oraz niektórych innych ustaw zakłada umożliwienie spółkom górniczym stopniową likwidację kopalń przy wsparciu finansowym państwa. Dla pracowników sektora przewidziany jest pakiet świadczeń osłonowych, takich jak urlopy górnicze czy jednorazowe odprawy. Ponadto, przyjęte rozwiązania rozszerzają planowany system wsparcia państwa na rynek węgla kamiennego, w tym węgla koksującego.
Czego dotyczą zmiany przepisów?
W dniu 28 maja 2021 r. w Katowicach strona rządowa, strona związków zawodowych, gminy górnicze oraz przedsiębiorstwa górnicze zawarły umowę społeczną dotyczącą transformacji sektora górnictwa węgla kamiennego oraz wybranych procesów transformacji województwa śląskiego. W pkt IV tej umowy ujęty został harmonogram, zgodnie z którym do końca 2049 r. stopniowo zlikwidowanych ma zostać 17 podziemnych zakładów górniczych (kopalń/ruchów), wydobywających węgiel kamienny energetyczny. Ponadto w pkt VI umowy społecznej przewidziano pakiet świadczeń osłonowych w postaci urlopów górniczych, urlopów dla pracowników zakładów przeróbki mechanicznej węgla oraz jednorazowych odpraw pieniężnych.
Zgodnie z deklaracją projektodawcy głównym celem wprowadzanych zmian jest kontynuowanie procesu stopniowego wygaszania działalności podziemnych zakładów górniczych wydobywających węgiel kamienny, zgodnie z harmonogramem, ujętym w pkt IV umowy społecznej.
Nowelizacja służy również umożliwieniu objęcia systemem wsparcia górnictwa węgla kamiennego koksującego w Polsce, poprzez stworzenie mechanizmu pozwalającego na restrukturyzację, w tym redukcję zatrudnienia, również tej części sektora górnictwa węglowego.
Nowelizacja wprowadza zmiany w: ustawie z dnia 7 września 2007 r. o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego (Dz.U. z 2024 r. poz. 1383), ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2025 r. poz. 163, z późn. zm.) oraz w ustawie z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (Dz.U. z 2024 r. poz. 427 oraz z 2025 r. poz. 1216).
Nowelizacja stanowi, że w przypadku gdy likwidacja kopalni zostanie rozpoczęta w okresie od dnia 1 stycznia 2026 r. do dnia 31 grudnia 2049 r., przedsiębiorstwo górnicze objęte systemem wsparcia będzie finansowało zadania w zakresie likwidacji kopalni, zakładu górniczego lub jego oznaczonej części, zabezpieczenia kopalń sąsiednich przed zagrożeniem wodnym, gazowym oraz pożarowym, w trakcie i po zakończeniu likwidacji kopalni, naprawiania szkód wywołanych ruchem zakładu górniczego w trakcie i po zakończeniu likwidacji zakładu górniczego, w tym szkód powstałych w wyniku reaktywacji starych zrobów, rekultywacji terenów zdegradowanych, zagospodarowywania majątku likwidowanej kopalni oraz likwidacji i zagospodarowywania zbędnego majątku przedsiębiorstwa górniczego ze środków własnych zgromadzonych na funduszu likwidacji zakładu górniczego. Po wyczerpaniu tych środków finansowanie będzie następować kolejno z pozostałych środków własnych oraz z dotacji budżetowej lub ze środków pochodzących z podwyższenia kapitału zakładowego przedsiębiorstwa górniczego skarbowymi papierami wartościowymi przez Skarb Państwa.
Przedsiębiorstwo górnicze będzie mogło także zbyć nieodpłatnie na rzecz innego przedsiębiorstwa górniczego kopalnię, zakład górniczy lub jego oznaczoną część, prowadzące wydobycie węgla kamiennego lub roboty górnicze, w celu przeprowadzenia ich restrukturyzacji lub likwidacji.
Nowelizacja stanowi podstawy prawne do wypłacania świadczeń uprawnionym pracownikom zakładów górniczych bezpośrednio przez przedsiębiorstwa górnicze objęte systemem wsparcia, ze środków pochodzących z dotacji budżetowej przeznaczonej na ten cel oraz ze środków pochodzących z podwyższenia kapitału zakładowego przedsiębiorstwa górniczego skarbowymi papierami wartościowymi przez Skarb Państwa.
W świetle przyjętych rozwiązań pracownikom przedsiębiorstwa górniczego objętego systemem wsparcia, nieposiadającym uprawnień emerytalnych, będzie przysługiwał: urlop górniczy, urlop dla pracowników zakładu przeróbki mechanicznej węgla, bądź jednorazowa odprawa pieniężna.
Pracownikom i byłym pracownikom kopalni postawionej w stan likwidacji w okresie od dnia 1 stycznia 2026 r. do dnia 31 grudnia 2049 r., wchodzącej w skład przedsiębiorstwa górniczego objętego systemem wsparcia, będzie nadto przysługiwać renta wyrównawcza przyznana na podstawie prawomocnego wyroku sądu, ugody zawartej przed sądem albo ugody zawartej między pracodawcą a pracownikiem lub byłym pracownikiem.
Pracownicy zatrudnieni w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny koksujący zostaną objęci tymi samymi regulacjami dotyczącymi świadczeń osłonowych, co pracownicy przedsiębiorstw górniczych, które zostaną objęte systemem wsparcia.
Celem zmian w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych jest zwolnienie od podatku dochodowego kwoty jednorazowej odprawy pieniężnej, która będzie przysługiwała pracownikowi przedsiębiorstwa górniczego objętego systemem wsparcia, który nie posiada uprawnień emerytalnych.
Nowe przepisy to odpowiedź na potrzeby sektora i jego pracowników
Nowelizacja ustawy o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego zapewnia, zdaniem rządu: kompleksowe wsparcie pracowników, stabilność spółkom górniczym i wspierają rozwój regionów związanych z górnictwem. Nowe regulacje umożliwiają kontrolowane i rozłożone w czasie odchodzenie od wydobycia węgla energetycznego z poszanowaniem potrzeb społecznych, praw pracowniczych i specyfiki regionów górniczych.
- "Nowelizacja umożliwia realizację założeń Umowy Społecznej i dotrzymanie zobowiązań wobec pracowników sektora oraz regionów górniczych. Proces jest prowadzony w sposób przemyślany i stopniowy. Tak, aby zachować stabilność spółek i bezpieczeństwo energetyczne państwa" - mówił Minister Energii Miłosz Motyka.
Nowelizacja wprowadza postanowienia Umowy Społecznej z 2021 roku oraz dostosowuje przepisy do rzeczywistego modelu transformacji sektora. Ustawa ma zapewnić kontrolowany, stopniowy i akceptowalny społecznie proces odchodzenia od wydobycia węgla energetycznego, z poszanowaniem potrzeb społecznych i bezpieczeństwa energetycznego państwa.
- „Ustawa o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego wypełnia fundamentalną zasadę sprawiedliwej transformacji. Powstała jako efekt dialogu społecznego i realizuje zobowiązania wynikające z Umowy Społecznej” - podkreślił w trakcie konferencji prasowej Minister Energii Miłosz Motyka. Nowelizacja ustawy umożliwia prowadzenie procesu odchodzenia od wydobycia węgla w sposób bezpieczny, etapowy i akceptowalny społecznie.
- "Ustawa o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego jest kluczowa dla sektora górniczego, województwa śląskiego, ale także dla polskiej gospodarki. Naszym zobowiązaniem i determinacją całego rządu było, aby ustawa została przyjęta do końca roku" - powiedział w trakcie konferencji prasowej Minister Energii Miłosz Motyka.
Nowe przepisy pozwalają na stopniowe wygaszanie działalności kopalń wydobywających węgiel kamienny inny niż koksowy. Obejmują one przedsiębiorstwa korzystające z systemu wsparcia: Polską Grupę Górniczą, Południowy Koncern Węglowy, Węglokoks Kraj. Przewidziano również możliwość objęcia instrumentami osłonowymi pracowników JSW S.A. oraz LW „Bogdanka” S.A.
Nowelizacja przewiduje kompleksowy system świadczeń ochronnych dla pracowników.
Zasady funkcjonowania systemu wsparcia
Nowelizacja określa zasady stopniowego wygaszania działalności kopalń węgla kamiennego objętych systemem wsparcia, m.in.: Polską Grupę Górniczą S.A., Południowy Koncern Węglowy S.A., Węglokoks Kraj S.A.
W zakresie świadczeń osłonowych dla pracowników, wsparciem objęta zostanie również Jastrzębska Spółka Węglowa S.A. Objęcie spółki systemem wsparcia nie wiąże się z wyznaczeniem jej jednostek produkcyjnych do likwidacji. Spółce nie będzie udzielane wsparcie w postaci dopłat do redukcji zdolności produkcyjnych, czy na likwidację kopalń.
Możliwość objęcia analogicznym wsparciem jak JSW S.A., przewidziano też dla LW „Bogdanka” S.A. – jeśli zapadnie decyzja o włączeniu spółki do systemu.
Świadczenia osłonowe trafią do wszystkich pracowników przedsiębiorstw objętych wsparciem, niezależnie od miejsca zatrudnienia – zarówno w kopalniach, jak i strukturach centrali.
- "Ustawa jest rozwiązaniem oczekiwanym przez cały sektor – spółki, ale i samych górników. Górnicy i pracownicy zostaną objęci pakietem osłon. To także instrumenty dla spółek, które pozwalają utrzymać płynność i kontynuować działalność w okresie zmian. Teraz kluczowe jest, by ustawa weszła w życie 1 stycznia 2026 r." - zaznaczył Wiceminister Energii Marian Zmarzły.
Rozwiązania dotyczące infrastruktury i terenów pokopalnianych
Ustawa umożliwia również przekazywanie mienia związanego z wygaszanymi zakładami m.in. jednostkom samorządu jako darowizny. Pozwoli to na efektywne wykorzystanie terenów poprzemysłowych m.in. pod inwestycje, projekty infrastrukturalne i działania rewitalizacyjne.
Zgodnie z przyjętym harmonogramem transformacji sektora, w perspektywie 10 lat planowane jest zakończenie działalności pięciu kopalń. Całkowite odejście od wydobycia węgla energetycznego przewidziano do 2049 roku.
Kiedy nowelizacja wchodzi w życie?
Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2026 r.