Ustawa o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym

Ustawa o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym dostosowuje krajowy porządek prawny w związku z wejściem w życie unijnego rozporządzenia w sprawie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE) m.in.: zapewnia obywatelom Unii Europejskiej nowe możliwości oszczędzania na emeryturę, umożliwia inwestowanie transgranicznego, a także przenoszenie przy zmianie miejsca zamieszkania z jednego do innego państwa członkowskiego UE.

Cel ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym

Zasadniczym celem ustawy jest zapewnienie stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1238 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE), zwanego dalej „rozporządzeniem 2019/1238”. Rozporządzenie 2019/1238 dotyczy stworzenia nowego ogólnoeuropejskiego produktu zabezpieczenia emerytalnego w III filarze emerytalnym na szczeblu unijnym. Rozporządzenie 2019/1238 określa wymogi dotyczące zasad udzielania zezwoleń dla indywidualnych produktów emerytalnych, które są dystrybuowane w Unii Europejskiej pod oznaczeniem „OIPE”, a także określa wymogi dotyczące ich tworzenia, dystrybucji, przenoszenia oraz nadzoru nad nimi. OIPE będzie mógł być oferowany we wszystkich państwach UE przez dostawcę, który posiada zezwolenie na tworzenie OIPE i jego dystrybucję. Dostawcą mogą być instytucje finansowe wykonujące działalność bankową, ubezpieczeniową, maklerską, oraz instytucje zarządzające aktywami. W ramach OIPE będą funkcjonować krajowe subkonta otwarte w ramach każdego indywidualnego konta OIPE. Subkonta będą wykorzystywane do prowadzenia rejestru wpłaconych składek oraz wypłat zgromadzonych środków.

Ponadto ustawa ma na celu zapewnienie stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1011 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych, zwanego dalej „rozporządzeniem 2016/1011”, oraz w zakresie swojej regulacji wdraża dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/138/WE z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Wypłacalność II).

Wprowadzane regulacje

Ustawa dokonuje zmiany przepisów regulujących funkcjonowanie spółdzielczych kas oszczędnościowo kredytowych. Jak podano w uzasadnieniu projektu ustawy „wprowadzane zmiany podyktowane są koniecznością realizacji postanowień uchwały nr 48/2021 Komitetu Stabilności Finansowej z dnia 19 marca 2021 r. w sprawie rekomendacji dotyczących działań wspierających stabilne funkcjonowanie spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych”.

W zakresie zapewnienia stosowania rozporządzenia 2019/1238 ustawa określa:

1. zasady gromadzenia oszczędności na kontach OIPE;
2. warunki dokonywania wpłat na subkonta OIPE;
3. warunki dokonywania wypłat, wypłat transferowych oraz zwrotu zgromadzonych w ramach OIPE środków.

Ustawa definiuje w szczególności pojęcia „dostawca”, „konto OIPE” i „subkonto OIPE” – przez odesłanie do właściwych przepisów rozporządzenia 2019/1238.

Na koncie OIPE będzie mógł  gromadzić oszczędności wyłącznie jeden oszczędzający. Osoba fizyczna z chwilą założenia subkonta OIPE będzie składać dostawcy oświadczenie, że nie gromadzi oszczędności na subkoncie OIPE prowadzonym przez innego dostawcę. Prawo do wpłat na subkonto OIPE przysługiwać będzie osobie fizycznej, która ukończyła 15 lat. Osoba fizyczna, która nabyła uprawnienia emerytalne i ma ukończony 55. rok życia, nie będzie mogła zawrzeć umowy o prowadzenie OIPE.

Umowy o prowadzenie OIPE będzie mogła być zawarta z dostawcą będącym:

1. zakładem ubezpieczeń prowadzącym działalność w zakresieubezpieczeń na życie związanych z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym lub ubezpieczeń na życie, w których świadczenie zakładu ubezpieczeń jest ustalane w oparciu o określone indeksy lub inne wartości bazowe. Umowa o prowadzenie OIPE będzie określać wówczas w szczególności zasady, na jakich zakład ubezpieczeń wyodrębnia z płaconej składki ubezpieczeniowej część przeznaczoną na subkonto OIPE w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym oraz wskazywać cel, na który pozostała część składki ubezpieczeniowej jest przeznaczona;
2. towarzystwem funduszy inwestycyjnych,   spółką zarządzającą lub  zarządzającym z UE prowadzących działalność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, lub z zarządzającym ASI, który uzyskał zezwolenie na wykonywanie działalności przez zarządzającego ASI - o których mowa w ustawie z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi. Umowa o prowadzenie OIPE będzie mogła wówczas przewidywać lokowanie aktywów oszczędzającego w więcej niż jednym funduszu lub alternatywnej spółce inwestycyjnej zarządzanych przez to samo towarzystwo funduszy inwestycyjnych, tę samą spółkę zarządzającą, tego samego zarządzającego ASI lub tego samego zarządzającego z UE. Oszczędzający będzie mógł dokonać konwersji jednostek uczestnictwa funduszu na jednostki uczestnictwa innych funduszy inwestycyjnych zarządzanych przez to samo towarzystwo funduszy inwestycyjnych prowadzące OIPE;
3. firmą inwestycyjną w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi; w takim przypadku świadczenie usług polegających na wykonywaniu zleceń nabycia lub zbycia instrumentów finansowych i prowadzeniu rachunku papierów wartościowych oraz rachunku pieniężnego w ramach subkonta OIPE obejmować będzie lokowanie środków w papiery wartościowe zdematerializowane zgodnie z przepisami tej ustawy. Składanie w tym zakresie zleceń mających za przedmiot instrumenty pochodne będzie zaś dopuszczalne wyłącznie w celu ograniczenia ryzyka inwestycyjnego, i tylko jeżeli ich cena zależeć będzie od ceny papierów wartościowych zapisanych na OIPE oszczędzającego, i pod warunkiem, że będą one przedmiotem obrotu na rynku regulowanym;
4. bankiem krajowym, oddziałem instytucji kredytowej lub oddziałem banku zagranicznego w rozumieniu ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe; w takim przypadku oszczędzający będzie zawierał umowę o prowadzenie OIPE w formie rachunku oszczędnościowego, zgodnie z zasadami określonymi w przepisach tej ustawy.

W umowie o prowadzenie OIPE oszczędzający będzie mógł wskazać jedną lub więcej osób, którym zostaną wypłacone środki zgromadzone na subkoncie OIPE w przypadku jego śmierci (osoby uprawnione).

Wpłaty dokonywane na subkonto OIPE w roku kalendarzowym nie będą mogły przekroczyć limitu wpłat w wysokości kwoty odpowiadającej trzykrotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok. Po przekroczeniu przez oszczędzającego tego limitu dostawca będzie obowiązany do przekazania oszczędzającemu nadpłaconej kwoty w sposób określony w umowie o prowadzenie OIPE.

Środki zgromadzone na koncie OIPE oraz na subkoncie OIPE stanowić będą majątek wspólny małżonków (ustawa zmienia w tym zakresie ustawę z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy).

Wypłata środków zgromadzonych na subkoncie OIPE będzie następować:

1.     na wniosek oszczędzającego po osiągnięciu przez niego wieku 60 lat lub nabyciu uprawnień emerytalnych i ukończeniu 55. roku życia oraz spełnieniu warunku:

a)    dokonywania wpłat na subkonto OIPE co najmniej w 5 dowolnych latach kalendarzowych albo

b)     dokonania ponad połowy wartości wpłat nie później niż na 5 lat przed dniem złożenia wniosku o dokonanie wypłaty;

2.     na wniosek osoby uprawnionej – w przypadku śmierci oszczędzającego.

Wypłata będzie mogła być, w zależności od wniosku oszczędzającego albo osoby uprawnionej, dokonywana jednorazowo albo w ratach.

Ustawa określa także zasady dokonywania wypłat transferowych – pomiędzy poszczególnymi subkontami OIPE oraz z subkonta OIPE na  indywidualne konta emerytalne (IKE) wskazanych osób (dot. np. wypłat z subkonta OIPE zmarłego oszczędzającego na subkonto OIPE osoby uprawnionej, z subkonta OIPE zmarłego oszczędzającego na subkonto OIPE jego małżonka,  czy z subkonta OIPE oszczędzającego na IKE jego małżonka). W tym zakresie ustawa dokonuje także odpowiedniej nowelizacji ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego.  

W ustawie określono także zasady postępowania w przypadku:

1. otwarcia likwidacji dostawcy;
2. ogłoszenia upadłości albo prawomocnego oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub prawomocnego umorzenia postępowania upadłościowego dostawcy albo otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego wobec dostawcy;
3. wydania przez organ nadzoru decyzji o cofnięciu zezwolenia albo wygaśnięcia zezwolenia na prowadzenie działalności przez dostawcę;
4. wydania przez organ nadzoru decyzji o zawieszeniu działalności dostawcy i ustanowieniu zarządu komisarycznego, oraz wystąpienia do właściwego sądu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości lub otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, a także wydania decyzji przez organ nadzoru o wyrejestrowaniu OIPE.

W powyższych przypadkach miała będzie miejsce wypłata transferowa zgromadzonych w OIPE środków do innego, wybranego dostawcy, lub ich zwrot oszczędzającemu.

Ustawa określa także zasady wykonywania działalności w postaci doradztwa w zakresie OIPE – przewidując m.in., iż warunkiem jej wykonywania będzie zdanie egzaminu potwierdzającego odpowiednią wiedzę i umiejętności, przeprowadzonego przez dostawcę lub dystrybutora OIPE.

Organem właściwym dla celów stosowania rozporządzenia 2019/1238 będzie Komisja Nadzoru Finansowego, która w szczególności uprawniona będzie do rejestracji i wyrejestrowaniu OIPE, wykonywania kontroli działalności dostawców OIPE oraz stosowania wobec nich sankcji – na zasadach określonych w nowelizowanej w tym celu ustawie z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym.          

Przychody z tytułu gromadzenia oszczędności na subkoncie OIPE, wypłat i wypłat transferowych zgromadzonych  środków oraz z tytułu zwrotów środków z subkonta OIPE dokonywanych na rzecz małżonka lub byłego małżonka będą zwolnione od podatku dochodowego od osób fizycznych – na zasadach określonych w nowelizowanej w tym celu ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. W zakresie nieobjętym zwolnieniem, co dotyczyć będzie w szczególności przypadku gromadzenia oszczędności na więcej niż jednym subkoncie OIPE, stosowana będzie ryczałtowa stawka podatku, wynosząca wówczas 75% uzyskanego dochodu (w innych przypadkach nieobjętych zwolnieniem będą stosowane niższe stawki ryczałtu – co dotyczyć będzie np. przypadku zwrotu środków innego niż dokonywany między małżonkami lub byłymi małżonkami – w takim przypadku znajdzie zastosowanie stawka podatku 19%). Nabycie w drodze spadku środków zgromadzonych na subkoncie OIPE  będzie także wolne od podatku od spadków i darowizn.

Zawarcie umowy i gromadzenie oszczędności na subkoncie OIPE prowadzonym zgodnie z przepisami obowiązującymi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej będzie uznawane za okoliczność świadczącą o  niższym ryzyku prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, uprawniającą do stosowania uproszczonych środków bezpieczeństwa finansowego przez instytucje obowiązane (w tym celu ustawa dokonuje nowelizacji ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu).

Zmiany w ustawie z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych oraz w innych przepisach regulujących funkcjonowanie spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, zwanych dalej „kasami”, polegają w szczególności na:

• umożliwieniu kasom posługiwania się nazwą: „Unia Kredytowa”;
• poszerzenia katalogu czynności dozwolonych kasom o świadczenie usługi przekazu pieniężnego także na rzecz innych osób niż ich członkowie;
• uzupełnieniu i doprecyzowaniu przepisów o tajemnicy zawodowej;
• rozszerzeniu katalogu podmiotów mogących zostać członkami kasy o spółki jawne, spółki partnerskie i spółki komandytowe, których wspólnikami są wyłącznie osoby fizyczne będące członkami kasy; podmioty te wskazano także w zmienianej ustawie z dnia 10 czerwca 2016 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji jako osoby uprawnione do świadczeń przysługujących na podstawie tej ustawy;
• upoważnieniu kas do prowadzenia rachunków powierniczych, w tym otwartych i zamkniętych mieszkaniowych rachunków powierniczych, o których mowa w nowelizowanej w tym celu  ustawie z dnia 20 maja 2021 r. o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego oraz Deweloperskim Funduszu Gwarancyjnym (konsekwencją powyższego są także zmiany w przepisach ustawy z dnia 28 lutego 2003 – Prawo upadłościowe dotyczących takich rachunków);
• wprowadzeniu nowego źródła kapitału kas w formie udziału inwestorskiego, z którym nie będzie związane członkostwo w kasie, a który będzie uprawniał otrzymania kwot z tytułu podziału nadwyżki bilansowej kasy za dany rok, o ile kasa spełniać będzie odpowiednie wymogi w zakresie wypłacalności, kondycji finansowej oraz poziomu funduszy własnych. W tym zakresie ustawa przewiduje w szczególności, że:

a)           udziały inwestorskie mogą obejmować wyłącznie osoby prawne na podstawie indywidualnej umowy zawartej z kasą,

b)            objęcie udziału inwestorskiego może nastąpić jedynie w zamian za środki pieniężne,

c)           całkowita wartość udziałów inwestorskich objętych w kasie nie może przekraczać 50% wartości funduszu udziałowego według stanu określonego w aktualnym zatwierdzonym sprawozdaniu finansowym kasy,

d)          udziały inwestorskie nie mogą być zbywane,

e)           posiadacz udziału inwestorskiego może wypowiedzieć całość lub część udziałów inwestorskich i wystąpić o zwrot wpłat dokonanych na udziały inwestorskie,

f)            udziały inwestorskie nie są objęte ochroną Bankowego Funduszu Gwarancyjnego;

• upoważnieniu Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej, zwanej dalej „Kasą Krajową”, do świadczenia na rzecz krajowych instytucji płatniczych, krajowych instytucji pieniądza elektronicznego, małych instytucji płatniczych oraz biur usług płatniczych usługi w zakresie:

a)           prowadzenia rachunków i pośredniczenia w przeprowadzaniu przez te podmioty rozliczeń finansowych związanych z ich działalnością w zakresie usług płatniczych;

b)           pośredniczenia w wydawaniu instrumentów płatniczych;

• upoważnieniu Kasy Krajowej do udzielania wsparcia finansowego mającego na celu zapewnienie stabilności finansowej danej kasy, na podstawie zawartej z nią umowy, o której zawarciu Kasa Krajowa będzie zawiadamiać Komisję Nadzoru Finansowego;
• upoważnieniu Kasy Krajowej do utworzenia funduszu wsparcia edukacji i promocji, powstającego z rocznej składki ustalanej corocznie przez zarząd Kasy Krajowej, którego celem będzie przede wszystkim finansowanie wspólnych akcji wizerunkowych i edukacyjnych;
• poszerzeniu obowiązków informacyjnych Kasy Krajowej wobec Komisji Nadzoru Finansowego;
• wyłączeniu  środków wniesionych przez kasy na fundusz stabilizacyjny, utrzymywany w Kasie Krajowej, z katalogu kosztów uzyskania przychodów, oraz wprowadzeniu szeregu zwolnień podatkowych związanych z uruchamianiem funduszu stabilizacyjnego (dot. np. zwolnienia od podatku środków przekazanych z funduszu stabilizacyjnego na rzecz kasy przejmującej inną kasę, czy zwolnienia od podatku  równowartości zwróconych środków wniesionych przez kasę na fundusz stabilizacyjny, w przypadku ustania członkostwa kasy w Kasie Krajowej; w tym celu ustawa dokonuje odpowiedniej nowelizacji ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych);
• wskazaniu, że kasy są obowiązane utrzymywać określony przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny minimalny poziom funduszy własnych i zobowiązań kwalifikowalnych (tzw. wymóg MREL) od dnia 1 stycznia 2032 r., tj. do dnia 31 grudnia 2031 r. mają osiągnąć odpowiedni poziom kapitału wymagany w ramach MREL (w tym celu zmieniane są: ustawa z dnia 8 lipca 2021 r. o zmianie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji oraz niektórych innych ustaw oraz  ustawa z dnia 7 kwietnia 2022 r. o zmianie ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych oraz niektórych innych ustaw).

Ustawa nowelizuje również inne ustawy. Zmiany w tych ustawach mają zasadniczo charakter wynikowy i dostosowawczy. Ustawa wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem wskazanych regulacji wchodzących w życie w innym terminie.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl