Obligatoryjny nakaz orzekania dożywotniego pozbawienia prawa prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych

16 grudnia 2020 r. Trybunał Konstytucyjny ogłosił orzeczenie (sygn. akt SK 46/19) w sprawie skargi konstytucyjnej D. W. dotyczącej obligatoryjnego nakazu orzekania dożywotniego pozbawienia prawa prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w wypadku popełnienia przestępstw wymienionych w zaskarżonym przepisie.

Wyrok TK

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 42 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, w zakresie, w jakim nakazuje sądowi powszechnemu orzeczenie dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 177 § 2 tej ustawy był w stanie nietrzeźwości, jest zgodny z art. 45 ust. 1 i art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Ponadto Trybunał postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.

Orzeczenie zapadło jednogłośnie.

Ocena TK

Trybunał Konstytucyjny oceniał stosowanie środka karnego dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych wobec szczególnej kategorii sprawców nieumyślnych przestępstw komunikacyjnych – sprawców nietrzeźwych, którzy już samym uczestnictwem w ruchu drogowym naruszają przepisy prawa. Chodziło przy tym wyłącznie o sprawców przestępstw o najpoważniejszych skutkach dla pokrzywdzonych (śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu). Zdaniem Trybunału, ustawodawca mógł racjonalnie zakładać, że tego typu osoby będą stanowiły zagrożenie dla bezpieczeństwa w komunikacji i co do zasady nie powinny mieć uprawnień do prowadzenia pojazdów mechanicznych.

TK uznał, że przewidziane w zaskarżonym przepisie ograniczenie sędziowskiego wymiaru kary nie jest nadmierne. Przepisy kodeks karnego jako całość pozwalają na wydanie sprawiedliwego wyroku, adekwatnego do osoby sprawcy i popełnionego przez niego czynu. Nietrzeźwy sprawca przestępstwa z art. 177 § 2 k.k. podlega karze pozbawienia wolności od 2 do 12 lat. Sąd może orzec wobec niego dożywotni lub terminowy zakaz prowadzenia pojazdów, a także inne środki karne (np. zakaz wykonywania określonego zawodu, obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, nawiązkę). Możliwe jest nadzwyczajne złagodzenie kary, zwłaszcza gdy sprawca przestępstwa lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem. Zasadność i celowość orzeczenia dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych jest każdorazowo rozważana przez sąd. Może on odstąpić od zastosowania tego środka, jeżeli „zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami”.

Kwestionowana regulacja nie prowadzi także do nieproporcjonalnego ograniczenia możliwości wykonywania zawodu przez skazanego. Nie każdy ma uprawnienia do prowadzenia pojazdów mechanicznych i korzysta z tych uprawnień w wykonywanym zawodzie. Orzeczenie tego środka nie jest obowiązkowe, a sądy podczas wydawania wyroku biorą pod uwagę także jego skutki dla aktywności zawodowej skazanego. Środek ten po 10 latach może być zmieniony na zakaz prowadzenia pojazdów niewyposażonych w blokadę alkoholową, jeżeli postawa, właściwości i warunki osobiste sprawcy oraz zachowanie w okresie wykonywania środka karnego uzasadniają przekonanie, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę nie zagraża bezpieczeństwu w komunikacji. Po 15 latach może być uznany za wykonany, jeżeli skazany przestrzegał porządku prawnego i nie zachodzi obawa ponownego popełnienia przestępstwa podobnego do tego, za które orzeczono środek karny.

W opinii Trybunału, dożywotni zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych jest niewątpliwie bardzo represyjnym środkiem karnym, jednak stosowanym i wykonywanym w sposób zindywidualizowany. Cel tego środka pozostaje także w adekwatnym związku przyczynowym z rodzajem i okolicznościami przestępstwa, za które jest orzekany, tj. spowodowaniem przez sprawcę w stanie nietrzeźwości śmierci lub ciężkiego uszkodzenia ciała w wyniku wypadku komunikacyjnego. Możliwość zmniejszenia jego dolegliwości czy uznania za wykonany po określonym czasie jest uzależniona bezpośrednio od zachowania skazanego i podlega kontroli przez niezawisły i niezależny sąd.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl