Przeciwdziałanie marnowaniu żywności

Rola Inspekcji Ochrony Środowiska w przeciwdziałaniu marnowaniu żywności

Inspekcja Ochrony Środowiska czuwa nad przestrzeganiem przepisów ustawy o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności i prowadzi kontrole sprzedawców żywności oraz organizacji pozarządowych.

 Podczas kontroli sprawdza, czy sprzedawcy żywności zawarli umowy o bezpłatne przekazywanie żywności, wpłacili opłatę za zmarnowaną żywności, czy przeprowadzili kampanie edukacyjno-informacyjne oraz czy złożyli odpowiednie sprawozdania.

Chodzi głównie o to, by niesprzedana przez sprzedawców żywność była przekazywana do organizacji pozarządowych i w następstwie trafiała do osób potrzebujących, stąd też Inspekcja sprawdza również czy organizacje pozarządowe właściwie wykorzystują otrzymaną żywność.

Co ważne Inspekcja tłumaczy, radzi, instruuje sprzedawców w jaki sposób działać by w sposób prawidłowy przestrzegać ustawy i przyczyniać się do zmniejszenia masy marnowanej żywności, bowiem najważniejsze dla nas jest to by żywność trafiła do osób najbardziej potrzebujących.

Czym jest redystrybucja żywności?

To sposób wykorzystania żywności od sprzedawcy żywności, przez organizacje pozarządowe, w tym banki żywności, stowarzyszenia, które zapewniają wykorzystanie żywności poprzez udostępnianie jej np. najbardziej potrzebującym, ubogim lub przez przygotowywanie posiłków.

Rola sprzedawców żywności w przeciwdziałaniu marnowaniu żywności

Sprzedawcy żywności są zobowiązani do zawierania umów z organizacjami pozarządowymi, w ramach których przekazują im żywność, która w przeciwnym razie uległaby zmarnowaniu. Żywność przekazana do organizacji pozarządowych służy do przygotowania posiłków oraz wzbogacania ich, do wydawania paczek żywnościowych oraz do przekazywania żywności organizacjom współpracującym – np. do domów dziecka, domów samotnej matki. Pomoc najczęściej trafia do osób bezdomnych, samotnych, o niskich dochodach, osób z niepełnosprawnościami, rodzin wielodzietnych oraz osób starszych.

Warto podkreślić, że sprzedawcy żywności wnoszą opłaty za zmarnowaną żywność do organizacji pozarządowych, które mogą zostać wykorzystane na działania związane m.in. z przeciwdziałaniem marnowaniu żywności.

Nieocenione są również kampanie edukacyjne, prowadzane przez sprzedawców żywności we współpracy z organizacjami pozarządowymi – edukują społeczeństwo w zakresie racjonalnego gospodarowania żywnością oraz przeciwdziałania marnowaniu żywności.

Kontrole sprzedawców

Kilkaset kontroli sprzedawców w zakresie marnowania żywności przeprowadziła Inspekcja Ochrony Środowiska w 2022 r. Działania te mają na celu zmniejszenie skali powstawania odpadów żywnościowych.

Marnowanie żywności to problemem zarówno ekonomiczny i etyczny, jak i środowiskowy, a działania Inspekcji Ochrony Środowiska w tym kontekście stanowią odpowiedź na przepisy wynikające z ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności.  

Ustawa ta określa zasady postępowania z żywnością, obowiązki nakładane na  sprzedawców w celu przeciwdziałania jej marnowaniu oraz negatywnym skutkom społecznym, środowiskowym i gospodarczym wynikającym z marnowania żywności. 

Sprzedawcy żywności i organizacje pozarządowe pod lupą inspektorów

Zgodnie z przepisami sprzedawca prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży powyżej 250 m², w której przychody ze sprzedaży żywności stanowią co najmniej 50% przychodów ze sprzedaży wszystkich towarów, zobowiązany jest do zawarcia umowy dotyczącej nieodpłatnego przekazywania żywności lub wpłaty na rachunek bankowy organizacji pozarządowej opłaty za marnowanie żywności. Obowiązkiem sprzedawcy (wspólnie z organizacją, z którą zawarł umowę) jest również prowadzenie kampanii edukacyjno-informacyjnych w zakresie racjonalnego gospodarowania żywnością. 

Inspekcja Ochrony Środowiska kontroluje sprzedawców żywności, którzy zostają wytypowani w skali poszczególnych województw i spełniają określone prawnie kryteria oraz organizacje pozarządowe, z którymi sprzedawcy żywności zawarli umowę na nieodpłatne przekazywanie żywności.

Ponad 200 kontroli sprzedawców i organizacji

W 2022 r. wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska przeprowadzili 234 kontrole sprzedawców żywności i organizacji pozarządowych, z którymi sprzedawcy zawarli umowę na nieodpłatne przekazywanie żywności. Dwieście sześć kontroli dotyczyło sprzedawców żywności, a reszta – organizacji pozarządowych.

W nieco ponad połowie przypadków (118) wykryto naruszenia. Najwięcej nieprawidłowości (74) związanych było z opłatą za marnowanie żywności. Sprzedawcy nie wnosili opłat, robili to nieterminowo lub w niepełnej wysokości. Zdarzało się również, że nieprawidłowo ustalali kwotę opłaty albo masę marnowanej żywności.

W 61 przypadkach naruszenia były związane ze sprawozdaniami składanymi przez sprzedawców żywności i dotyczyły ilości zmarnowanej żywności oraz opłaty za zmarnowaną żywność do Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.  Czternaście spraw dotyczyło sprawozdań organizacji pozarządowych w zakresie ilości otrzymanej żywności i sposobu jej zagospodarowania.

Kontrole kampanii edukacyjno-informacyjnych

Z kolei kontrole przestrzegania obowiązku prowadzenia kampanii edukacyjno-informacyjnych w jednostce handlu w zakresie racjonalnego gospodarowania żywnością oraz przeciwdziałania marnowaniu żywności wykazały 34 przypadki nieprawidłowości, w tym za niezawarcie umowy z organizacją pozarządową, nieterminowe zawarcie umowy lub nieumieszczenie w umowie wymaganych ustawą postanowień.

Ponadto 30 sprzedawców nie dopełniło obowiązku zamieszczenia informacji o wysokości należnej opłaty lub wartości żywności przekazanej organizacjom pozarządowym w sprawozdaniu finansowym oraz na stronie internetowej.

Działania pokontrolne

W wyniku przeprowadzonych kontroli wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska podjęli szereg działań pokontrolnych: wydali 94 zarządzenia pokontrolne, udzielili 4 pouczeń,  skierowali 5 wniosków do sądu o ukaranie, 10 wystąpień do innych organów, 1 wystąpienie do kontrolowanego podmiotu, a także wydali 5 decyzji odstępujących od wymierzenia kary pieniężnej, 13 decyzji administracyjnych, wymierzających kary pieniężne na kwotę 26 500 zł oraz nałożyli 2 grzywny na kwotę 800 zł.

Podziel się jedzeniem

Według szacunków Polacy marnują prawie 5 mln ton żywności rocznie, z czego aż 60 proc. żywności trafia do kosza ze stołów w naszych domach. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska zachęca do tego, by nie wyrzucać jedzenia. Jednym ze sposobów na ograniczenie marnowania żywności jest dzielenie się nią, np. korzystając z coraz popularniejszych jadłodzielni. 

Jadłodzielnie, czyli jeden ze sposobów na niemarnowanie żywności!

Marnowanie żywności to duży problem społeczny i ekonomiczny, który negatywnie wpływa na środowisko. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska kontroluje przestrzeganie obowiązku niemarnowania żywności nałożonego na sprzedawców hurtowych i detalicznych. Warto czasem przejrzeć lodówki i przekazać nadmiar jedzenia np. na rzecz organizacji pomocowych i fundacji lub do specjalnych społecznych lodówek czyli tak zwanych jadłodzielni!

Według Organizacji Narodów Zjednoczonych co roku marnuje się 1,3 mld ton żywności nadającej się do spożycia. To 1/3 produkcji żywności na Ziemi. Czyli w każdej sekundzie marnujemy ok. 40 ton żywności. Ponad 800 milionów ludzi na świecie cierpi z powodu głodu, a dwa miliardy jest niedożywionych. Z kolei w krajach wysokorozwiniętych, w tym w Polsce, mamy do czynienia ze zjawiskiem marnowania żywności.

W Polsce na etapach produkcji, przetwórstwa, dystrybucji i konsumpcji rocznie marnuje się prawie 5 mln ton żywności. Czyli na jednego Polaka przypada średnio 127 kg zmarnowanej żywności w ciągu roku. Co pokazuje, że skala marnowania jest ogromna. Podkreślenia wymaga, że najwięcej żywności marnują konsumenci, aż 60% wyrzucanego jedzenia pochodzi z gospodarstw domowych.

Marnowanie żywności wpływa negatywnie na środowisko naturalne, ponieważ wiąże się z utratą cennych zasobów (wody i energii, które potrzebne są do jej wyprodukowania, paliw, które zużywamy by przewieźć wyprodukowaną żywność od producenta do klientów).

Bardzo ważne jest to, że jadłodzielnie są dla wszystkich. Każdy może śmiało wziąć z niej to, na co ma akurat ochotę i to bezpłatnie. Nic nie powinno wylądować w naszych koszach na odpady. Pamiętajmy jednak, żeby przynosić produkty, które sami moglibyśmy zjeść. Mogą być nawet te po dacie „najlepiej spożyć przed”, ale mieszczą się w terminie „należy spożyć do”. Pakujmy wszystko szczelnie, w czyste opakowania. Do domowych wyrobów koniecznie dodajmy skład i datę przygotowania. Produkty suche mogą być napoczęte, ale powinny być szczelnie zamknięte. W jadłodzielniach nie zostawiajmy nadgniłych rzeczy, surowego mięsa, dań z surowymi jajami czy niepasteryzowanym mlekiem.

Jadłodzielnie w Polsce - mapa

Jadłodzielnie w Polsce nie są jeszcze tak popularne. Ale ich powstawanie ma łączyć nas wszystkich, którym zależy na niemarnowaniu żywności. Funkcjonujące obecnie w naszym kraju społeczne lodówki można znaleźć na specjalnej mapie pod adresem:

https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=1vpCSdHuflmBIw4WWV3VFCQ4L2sU&hl=en_US&ll=52.312036133499134%2C18.856711750000006&z=7

Jak możemy przeciwdziałać marnowaniu żywności we własnych gospodarstwach domowych?

1.     Zawsze sporządzajmy listę zakupów. Planujmy, co będziemy gotowali, nie tylko dziś, ale także w najbliższych dniach.

2.     Nie idźmy na zakupy, gdy jesteśmy głodni.

3.     Zwracajmy uwagę na różnice pomiędzy datą minimalnej trwałości a datą przydatności do spożycia. „Najlepiej spożyć przed” nie znaczy, że żywność musi po tym terminie trafić do kosza. Niektóre artykuły spożywcze, takie jak: mąka, olej, suche makarony, kasze, ryż, owocowe i warzywne mrożonki, jak również większość słodkich czy słonych przekąsek można śmiało zjeść także po upływie wskazanej daty. Ważne tylko, by przed przygotowaniem z nich posiłku upewnić się, że nie mają oznak zepsucia. Jednak żywność oznaczona etykietą „należy spożyć do”, taka jak: mięso czy nabiał, nie nadaje się do spożycia po wskazanej na opakowaniu dacie.

4.     Gotujmy z wykorzystaniem „resztek” (np. czerstwe pieczywo przerobione na grzanki, nadmiar ugotowanych ziemniaków wykorzystany do sporządzenia kopytek/zapiekanek/sałatek, dojrzałe owoce do przygotowania soków, obierki warzyw do bulionu warzywnego).

5.     Właściwie przechowujmy produkty w lodówce.

Pamiętajmy, że zasady działania Jadłodzielni są bardzo proste. Dzielimy się jedzeniem i korzystamy z niego. W ten sposób przeciwdziałamy marnowaniu żywności oraz dbamy o nasze środowisko naturalne. Aby takich miejsc było więcej razem musimy zadbać o ich popularyzację.

Możemy również wprowadzić do naszego codziennego życia wiele nawyków i sposobów postępowania w myśl koncepcji "zero waste"!

Poniżej przedstawiamy kilka z nich:

• Lista zakupów

Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na problem związany z kupowaniem zbyt dużej ilości żywności (często przez promocje) i późniejsze jej wyrzucanie, stąd też zachęcamy do chodzenia na zakupy z wcześniej sporządzoną listą zakupów.

• Planowanie posiłków

Kolejną przyczyną marnotrawstwa żywności jest brak planowania posiłków - zarówno w ciągu dnia, jak i w dłuższym wymiarze czasowym - np. w przypadku tygodniowego jadłospisu. Planując posiłki warto wziąć pod uwagę to, jakie zapasy żywności posiadamy w domowej spiżarni i jakie terminy do spożycia posiadają poszczególne produkty. W pierwszej kolejności należy wykorzystać tę żywność, która powinna zostać zjedzona jak najwcześniej - ze względu na zbliżający się termin przydatności do spożycia. Warto również ułożyć posiłki tak, by wykorzystać resztki z dnia poprzedniego - np. makaron ugotowany jako dodatek do zupy, następnego dnia może być podany jako główne danie z ulubionym sosem i dodatkami.

• Właściwe przechowywanie

Właściwe przechowywanie żywności w lodówce może znacząco przedłużyć jej świeżość i przydatność do spożycia. Niektóre można przechowywać poza lodówką, np. awokado, ogórki, banany pomidory, jabłka. Co ważne, należy również zwrócić uwagę na kolejność ułożenia żywności, tzn. produkty z krótszą datą ważności układać w pierwszym rzędzie – dzięki temu zmniejsza się ryzyko przeterminowania żywności.

• Domowe przetwórstwo/mrożenie

Znacząco ogranicza straty żywności. Nie zmarnujemy produktów, jeśli je przetworzymy. Polecamy m.in. suszenie owoców, grzybów, robienie domowych przetworów, dżemów, soków, nalewek, wędzenie i marynowanie mięs oraz wędlin. Mrożenie zarówno świeżych, jak i gotowych produktów (np. dań obiadowych, zup czy ciast) to nie tylko świetny sposób na ograniczenie marnotrawstwa żywności, ale forma zwiększenia oszczędności w portfelu. Poddane niskiej temperaturze jedzenie zachowuje swoje walory smakowe, a mrożonki pozostają ponadto niemalże równie wartościowe pod względem odżywczym jak ich świeżo kupione bądź przyrządzone odpowiedniki.

• Resztki

Na przeciwdziałanie marnowaniu żywności może się również składać umiejętność gotowania z wykorzystaniem „resztek”, np. czerstwe pieczywo przerobione na grzanki, nadmiar ugotowanych ziemniaków wykorzystany do sporządzenia kopytek/zapiekanek/sałatek, dojrzałe owoce do przygotowania soków, obierki warzyw do bulionu warzywnego.

• Data przydatności

Warto też zwrócić uwagę na to, że data minimalnej trwałości nie jest tożsama z datą przydatności do spożycia. Data minimalnej trwałości poprzedzona jest określeniem „najlepiej spożyć przed” i wskazuje do kiedy żywność zachowuje odpowiednią jakość. Termin przydatności do spożycia, poprzedzony jest określeniem „należy spożyć do” i wskazuje, do kiedy spożycie danego produktu jest bezpieczne.

Warto postępować według naszych wskazówek, dzięki czemu ograniczymy straty żywności oraz przyczynimy się do ochrony środowiska.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl