Przejrzystość finansów publicznych

Ministerstwo Finansów przygotowało pakiet projektów

Projekty legislacyjne zostały wprowadzone do wykazu prac rządu. Głównym elementem pakietu jest powołanie niezależnej instytucji fiskalnej. Resort finansów zaproponował też zmiany dotyczące stabilizującej reguły wydatkowej (SRW). Pakiet rozwiązań jest reakcją Ministerstwa Finansów na konieczność zwiększenia przejrzystości finansów publicznych.

Jednym z głównych postulatów zawartych w opublikowanej niedawno Białej Księdze finansów publicznych jest potrzeba przywrócenia przejrzystości polskich finansów publicznych. W tym celu Ministerstwo Finansów przygotowało pakiet: Przejrzystość finansów publicznych.

Pakiet opisanych niżej rozwiązań stanowi reakcję Ministerstwa Finansów na konieczność zwiększenia przejrzystości finansów publicznych, co było postulowane np. w opublikowanej niedawno Białej Księdze, i ma się przyczynić do wzrostu stabilności finansów publicznych.

Rada Fiskalna

Głównym elementem pakietu jest powołanie niezależnej instytucji fiskalnej. W Unii Europejskiej i na świecie instytucje te mają za zadanie monitorowanie oraz opiniowanie polityki budżetowej rządu, zapewniając w ten sposób ekspercki głos w debacie o finansach publicznych. W Polsce rolę niezależnej instytucji fiskalnej miałaby pełnić nowa Rada Fiskalna.

Według propozycji resortu finansów zadania Rady będą polegać na opiniowaniu najważniejszych dokumentów budżetowych, w tym rocznych i wieloletnich prognoz makroekonomicznych sporządzanych na potrzeby:

• ustawy budżetowej,
• nowych, wymaganych przez prawo Unii Europejskiej średniookresowych planów budżetowo-strukturalnych.

Poza tym Rada miałaby oceniać projekt ustawy budżetowej pod kątem zgodności z regułami fiskalnymi, a także przeprowadzać analizy, publikować raporty dotyczące finansów publicznych i zabierać głos w debacie publicznej.

Według propozycji Ministerstwa Finansów Rada Fiskalna będzie się składała z osób wybieranych na podstawie wiedzy i doświadczenia (minimum wyższe wykształcenie drugiego stopnia oraz 10 lat doświadczenia w przynajmniej dwóch kategoriach: makroekonomii, finansach publicznych lub zarządzaniu finansami jednostek sektora finansów publicznych). Rada będzie więc organem składającym się z ekspertów i praktyków posiadających niezbędne kwalifikacje w dziedzinie finansów publicznych.

Członkowie Rady Fiskalnej będą wskazywani przez szerokie grono podmiotów, w tym przez przedstawicieli strony społecznej. Kandydaci na członków będą przy tym musieli spełnić kryteria niezależności, zarówno względem podmiotów publicznych, jak i prywatnych, w tym w szczególności partii politycznych, tak aby Rada podejmowała wszystkie działania w sposób niebudzący wątpliwości co do bezstronności jej członków. Radę w swoich działaniach będzie wspierać kilkunastoosobowe biuro analiz, którego pracownicy będą zatrudniani na podstawie przejrzystych zasad, tak jak w naborze do korpusu służby cywilnej.

Tak skonstruowana, w pełni niezależna instytucja fiskalna ma przyczynić się do poprawy funkcjonowania systemu finansów publicznych i zwiększyć jego transparentność.

Zmiany stabilizującej reguły wydatkowej

Ministerstwo Finansów zaproponowało ponadto zmiany dotyczące stabilizującej reguły wydatkowej (SRW). Mają one związek z wdrażaniem nowych przepisów Unii Europejskiej, które weszły w życie z końcem kwietnia 2024 r. Uwzględniają także uwagi zgłaszane przez Najwyższą Izbę Kontroli oraz wnioski z przeglądu funkcjonowania SRW przeprowadzonego przez Ministerstwo Finansów z Międzynarodowym Funduszem Walutowym.

Dzięki planowanej nowelizacji ustawy o finansach publicznych, do zakresu SRW włączone zostaną kolejne jednostki sektora finansów publicznych – wszystkie jednostki, których plany finansowe są zamieszczane w formie załączników w ustawie budżetowej, tj. ZUS, agencje wykonawcze oraz państwowe osoby prawne (łącznie niemal 90 jednostek).

W rezultacie przeglądu funkcjonowania SRW zaproponowane też zostały zmiany algorytmu obliczania kwoty wydatków zawartej w SRW. Stosowany dotychczas wskaźnik CPI zostanie zamieniony na deflator PKB, który charakteryzuje się historycznie mniejszą zmiennością niż CPI. Ponadto wprowadzony zostanie mechanizm korekty błędu prognoz dynamiki wartości PKB, mający ograniczyć wpływ tych błędów na limit wydatków w średnim oraz długim okresie.

Dostosowaniu do przepisów unijnych ulegnie definicja działań dyskrecjonalnych zawartych w algorytmie kwoty wydatków SRW, a także tzw. klauzula wyjścia. Podobnie jak w regułach Unii Europejskiej, znaczne spowolnienie gospodarcze (jako samodzielny czynnik) pozwoli na uruchomienie klauzuli wyjścia i umożliwi odpowiednie dostosowanie polityki fiskalnej w warunkach pogorszonej koniunktury. Poza tym wprowadzony zostanie wymóg zachowania spójności stosowanej w SRW korekty fiskalnej z dostosowaniem fiskalnym wynikającym z zatwierdzonej przez Radę UE ścieżki wydatków netto na podstawie oceny krajowego średniookresowego planu budżetowo-strukturalnego oraz mechanizmy służące zabezpieczeniu jego realizacji.

Istotnym elementem nowelizacji jest także wprowadzenie okresowych przeglądów funkcjonowania przepisów stabilizującej reguły wydatkowej, odbywających się nie rzadziej niż co 5 lat. Ich założeniem jest ocena skuteczności obowiązujących przepisów pod kątem stabilności finansów publicznych i realizacji celów numerycznych reguł fiskalnych wynikających ze wspomnianej dyrektywy Rady w sprawie wymogów dla ram budżetowych państw członkowskich.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl