Jak uregulować podatek w drodze potrącenia?

30.5.2023

Na czym polega potrącenie?

Potrącenie (kompensata) polega na redukcji wzajemnych wierzytelności (długów) dwóch podmiotów, na skutek czego wzajemne zobowiązania wygasają do wysokości niższej z potrącanych wierzytelności.

Z jakich należności można potrącić swoje zobowiązanie podatkowe?

Na gruncie prawa podatkowego instytucję potrącenia reguluje art. 64 Ordynacji podatkowej. Zobowiązanie podatkowe wygasa w całości lub w części m.in. wskutek potrącenia. Zgodnie z wymienionym przepisem, że zobowiązania podatkowe oraz zaległości podatkowe wraz z odsetkami za zwłokę w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa podlegają, na wniosek podatnika, potrąceniu z wzajemnej, bezspornej i wymagalnej wierzytelności podatnika wobec Skarbu Państwa z tytułu:

prawomocnego wyroku sądowego wydanego na podstawie art. 417 lub art. 417² Kodeksu cywilnego,
prawomocnej ugody sądowej zawartej w związku z zaistnieniem okoliczności przewidzianych w art. 417 lub art. 417² Kodeksu cywilnego,
nabycia przez Skarb Państwa nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie lub wywłaszczenia nieruchomości na podstawie przepisów o gospodarce nieruchomościami,
odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie, uzyskanego na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego,
odszkodowania uzyskanego na podstawie przepisów o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz bytu Państwa Polskiego,
odszkodowania orzeczonego w decyzji organu administracji rządowej.

Niedopuszczalne jest natomiast przykładowo potącenie wierzytelności spółki cywilnej wobec Skarbu Państwa z wierzytelnością Skarbu Państwa wobec wspólnika tej spółki z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych.

Jeśli więc np. sporna jest kwestia wysokości wzajemnych świadczeń, to nie jest możliwe dokonanie ich potrącenia.

Potrącenie stosuje się również do wzajemnych, bezspornych i wymagalnych wierzytelności podatnika wobec państwowych jednostek budżetowych z tytułu zamówień wykonanych przez niego na podstawie umów zawartych w trybie przepisów o zamówieniach publicznych, pod warunkiem że potrącenie jest dokonywane przez tego podatnika i z tej wierzytelności. Prawo do płacenia swoich podatków długami szpitali, szkół i innych jednostek budżetowych mają zatem tylko ci dostawcy towarów, usług i robót budowlanych dla budżetu, którzy realizują te dostawy na podstawie przepisów o zamówieniach publicznych. Równocześnie wykluczono cesję wierzytelności. Prawo do potrącenia podatków długami budżetu ma więc zatem tylko pierwszy ich właściciel. W tym przypadku dokonanie potrącenia, będącego formą wygasania bieżących zobowiązań podatkowych oraz zaległości podatkowych w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa, jest możliwe w razie łącznego spełnienia następujących przesłanek:

potrąceniu mogą podlegać bieżące zobowiązania podatkowe oraz zaległości podatkowe podatników, przy czym ich wzajemna wierzytelność, wobec państwowej jednostki budżetowej, musi mieć charakter bezsporny i wymagalny;
potrącenia można dokonać wyłącznie na rzecz podatnika będącego bezpośrednim dostawcą lub wykonawcą;
tytułem uprawniającym do potrącenia są te wierzytelności, których źródłem powstania są wyłącznie umowy wykonane w trybie przepisów o zamówieniach publicznych.

Powyższe oznacza, iż wygasanie zobowiązań podatkowych w formie potracenia jest niedopuszczalne w odniesieniu do należności płatników lub inkasentów.

Potrącenia ze wszystkich powyższych tytułów można również dokonać z urzędu. Na wniosek podatnika wierzytelności z tych tytułów mogą być również zaliczane na poczet przyszłych zobowiązań podatkowych.

Po dniu 1 stycznia 1998 r., to jest po wejściu w życie Ordynacji podatkowej, ustała natomiast możliwość kompensowania długów składkowych w stosunku do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z wierzytelnościami wobec budżetu państwa.

Jak następuje potrącenie?

Potrącenie następuje w drodze postanowienia, na które służy zażalenie, natomiast odmowa potrącenia następuje w drodze decyzji. Strona, wykorzystując przysługujące jej uprawnienie do zaskarżania takich postanowień, może podnosić zarzuty, nie tylko odnoszące się do błędów rachunkowych w dokonanym potrąceniu lub zaliczeniu wpłaty czy nadpłaty, ale również zarzuty o charakterze merytorycznym, podważającym ustalenia i twierdzenia organu podatkowego, mające wpływ na prawa i obowiązki podatnika wynikające z przepisów prawa materialnego.

Do potrącenia zaległości podatkowych wraz z odsetkami za zwłokę znajduje zastosowanie zasada proporcjonalnego zaliczania potrącanej kwoty wierzytelności na poczet kwoty zaległości podatkowej oraz kwoty odsetek za zwłokę w stosunku, w jakim w dniu dokonania potrącenia pozostaje kwota zaległości podatkowej do kwoty odsetek za zwłokę (w przypadku gdy potrącana wierzytelność jest niższej wartości od kwoty zaległości wraz z odsetkami za zwłokę).

Jednostka budżetowa, której zobowiązanie zostało potrącone z wierzytelności podatnika, jest obowiązana wpłacić równowartość wygasłego podatku do organu podatkowego w terminie 7 dni od dnia dokonania potrącenia. Od niewpłaconej w terminie równowartości wygasłego podatku nalicza się odsetki za zwłokę.

Kiedy następuje potrącenie?

Potrącenie następuje z dniem:

złożenia wniosku, o ile oczywiście został on uwzględniony,
wydania z urzędu postanowienia o potrąceniu.

Potrącenie zobowiązań wobec samodządu terytorialnego

Na podstawie art. 65 Ordynacji podatkowej, podatnicy mają prawo do dokonania potrącenia z wzajemnej, bezspornej i wymagalnej swojej wierzytelności, nie tylko wobec Skarbu Państwa, ale także gminy, powiatu lub województwa z tytułu:

prawomocnego wyroku sądowego wydanego na podstawie art. 417 lub art. 417² Kodeksu cywilnego
prawomocnej ugody sądowej zawartej w związku z zaistnieniem okoliczności przewidzianych w art. 417 lub art. 417² Kodeksu cywilnego
nabycia przez gminę, powiat lub województwo nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie lub wywłaszczenia nieruchomości na podstawie przepisów o gospodarce nieruchomościami,
odszkodowania orzeczonego w decyzji wydanej przez wójta, burmistrza (prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa.

Mają tu zastosowanie takie same zasady, jakie obowiązują w odniesieniu do potrąceń dokonywanych w stosunku do Skarbu Państwa.

Co z odsetkami za zwłokę?

Jak wspomniano, do potrącenia zaległości podatkowych wraz z odsetkami za zwłokę przepis art. 55 § 2 Ordynacji podatkowej stosuje się odpowiednio. Jeżeli zatem dokonana wpłata nie pokrywa kwoty zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę, wpłatę tę zalicza się proporcjonalnie na poczet kwoty zaległości podatkowej oraz kwoty odsetek za zwłokę w stosunku, w jakim, w dniu wpłaty, pozostaje kwota zaległości podatkowej do kwoty odsetek za zwłokę.

Co do sposobu naliczania odsetek za zwłokę, to w razie dokonania potrącenia ze wzajemnej, bezspornej i wymagalnej wierzytelności podatnika wobec Skarbu Państwa od zaległości podatkowych pobiera się odsetki za zwłokę za okres od następnego dnia po upływie ustalonego w ustawie lub przepisach szczególnych terminu płatności zobowiązania podatkowego do dnia złożenia wniosku o dokonanie potrącenia ze wzajemnej, bezspornej i wymagalnej wierzytelności podatnika wobec Skarbu Państwa, a jeżeli wierzytelności podlegające były sporne – do dnia, w którym stały się bezsporne. Skoro wymienione daty wyznaczają koniec terminu, do którego biegną odsetki za zwłokę, to wskazują także daty wygaśnięcia zobowiązań podatkowych.

Podstawa prawna:

ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst pierwotny: Dz.U. 1997 r., Nr 137, poz. 926; tekst jednolity: Dz.U. 2005 r., Nr 8, poz. 60, ze zm.).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl