Współuprawnieni i współzobowiązani - czyli co to jest solidarność?

7.12.2017

Niejednokrotnie zdarza się taka sytuacja, gdy samodzielne dokonanie pewnej czynności może się wydawać trudne lub niemalże niemożliwe, a co najmniej ryzykowne. Reguła ta ma zastosowanie w każdej dziedzinie życia, zaliczając w to płaszczyznę cywilnoprawną. Zaciągnięcie zobowiązania w kilka osób daje większą gwarancję jego wykonania. Gwarancja ta, leży zarówno w interesie wierzyciela, jak i dłużników. Dlatego też, ustawodawca, wychodząc z tego założenia, postanowił uregulować kwestię stosunków, opierających się na zasadzie wielości podmiotów po jednej stronie – dłużników lub wierzycieli.

Solidarność może objawiać się w dwóch postaciach. Wystąpić może jako solidarność bierna – dłużników, bądź też solidarność wierzycieli (tzw. czynna).

Jak definiowana jest solidarność?

Ustawa definiuje wielość dłużników w następujący sposób:

Kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna. Zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia wszystkich pozostałych. Aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani.

Przeciwieństwem solidarności dłużników jest solidarność wierzycieli.

Kilku wierzycieli może być uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk jednego z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli dług wygasa względem wszystkich. Dłużnik może spełnić świadczenie, według swego wyboru, do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych. Jednakże w razie wytoczenia powództwa przez jednego z wierzycieli dłużnik powinien spełnić świadczenie do jego rąk.

Kiedy zobowiązanie jest solidarne?

Solidarność może wynikać bądź to z czynności prawnej, bądź też z mocy ustawy. Przepisy nie przewidują sytuacji, w której solidarność wierzycieli byłaby powołana z mocy przepisów prawa. Ten rodzaj solidarności może powstać wyłącznie na podstawie umowy.

Solidarność dłużników z mocy prawa, występuje m.in. w sytuacjach:

odpowiedzialności spadkobierców do chwili działu spadku;
odpowiedzialności małżonków za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny;
zaciągnięcia zobowiązania dotyczącego wspólnego mienia, chyba że postanowiono inaczej.

Niemniej jednak, najczęstszym sposobem powstania solidarności – jest umowa.

Należy zaznaczyć, iż nawet w sytuacji, gdy każdy z dłużników byłby zobowiązany w sposób odmienny albo wspólny dłużnik byłby zobowiązany w sposób odmienny względem każdego z wierzycieli - zobowiązanie może być solidarne. Oznacza to, iż dla istnienia solidarności nie jest konieczna tożsamość:

podstawy prawnej świadczenia, do którego zobowiązani są dłużnicy. Każdy z dłużników solidarnych może być zobowiązany na podstawie odrębnego tytułu prawnego
świadczenia - każdy dłużnik może być zobowiązany do wykonania odmiennego świadczenia
wysokości świadczenia - w sytuacji, gdy wysokość zobowiązań dłużników jest różna. Zobowiązanie staje się solidarne do wysokości najniższego świadczenia.
miejsca, terminu, sposobu spełnienia świadczenia.

Jakie skutki wywołuje solidarność bierna?

W przypadku solidarności dłużników, najważniejszym jej skutkiem, jest uprawnienie wierzyciela do żądania wykonania całości lub części świadczenia od któregokolwiek z dłużników. Dzięki temu wierzyciel może wystosować swe roszczenia do osoby, która według niego daje największe gwarancje zrealizowania zobowiązania. Im większa liczba dłużników solidarnych, tym większa szansa na uzyskanie zaspokojenia swoich roszczeń, ponieważ większa jest liczba potencjalnych osób, które będą w stanie spłacić dług.

Dopóki zobowiązanie istnieje, dopóty między dłużnikami istnieć będzie solidarność.

Jak kształtują się relacje pomiędzy współdłużnikami?

Co się dzieje w sytuacji, gdy jeden z dłużników wyręczył pozostałych i spłacił całe zobowiązanie, bądź też jego znaczną część? Rozstrzygającą kwestią jest treść stosunku prawnego pomiędzy współdłużnikami. Umowa między nimi decyduje, czy i w jakich częściach, dłużnik może żądać zwrotu spełnionego świadczenia od współdłużników.

Jeżeli takiej umowy nie było, wówczas przyjmuje się, iż dłużnik, który spełnił świadczenie ponad część do której był zobowiązany, może żądać zwrotu w częściach równych. Spełnienie świadczenia może nastąpić wprost - poprzez jego wykonanie, bądź też w drodze wykonania innego świadczenia za zgodą wierzyciela, czy też potrącenia wzajemnych wierzytelności.

1. Niewypłacalność jednego z dłużników

Ustawodawca przewidział możliwość zaistnienia sytuacji, w której jeden ze współdłużników okazałby się niewypłacalny. Z perspektywy wierzyciela, to może on żądać wykonania zobowiązania od pozostałych dłużników. Pogarsza się natomiast sytuacja zobowiązanych. W takiej sytuacji, część przypadająca na dłużnika niewypłacalnego rozkłada się między współdłużników, powiększając ich własne. Dłużnik, który powołuje się na swoją niewypłacalność, musi ten stan udowodnić. Powinien wykazać np.: fakt nieskuteczności egzekucji (postanowienie o umorzeniu postępowania), czy też przedłożyć wykaz majątku złożonym przez dłużnika w postępowaniu o wyjawienie majątku.

2. Działania niekorzystne jednego z dłużników

Niebagatelne znaczenie, ma zasada, wedle której postępowanie jednego ze współdłużników nie może pogarszać sytuacji pozostałych. Chodzi tu zarówno o działanie, jak i zaniechanie. Ustawa wymienia kwestię biegu przedawnienia - przerwanie lub jego zawieszenie w stosunku do jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem współdłużników. Podobnie rzecz się ma w przypadku zwolnienia z długu lub zrzeczenia się solidarności przez wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych.

Jak kształtują się stosunki między dłużnikami a wierzycielem?

1. Zarzuty

Dłużnik solidarny może bronić się zarzutami które przysługują mu osobiście względem wierzyciela, jak również tymi, które ze względu na sposób powstania lub treść zobowiązania są wspólne wszystkim dłużnikom.

Wyrok zapadły na korzyść jednego z dłużników solidarnych zwalnia współdłużników, jeżeli uwzględnia zarzuty, które są im wszystkim wspólne. Dłużnik solidarny nie może powoływać się na zarzuty przysługujące innemu dłużnikowi osobiście. Zarzutami wspólnymi mogą być m.in. te, odnoszące się do niezachowania należytej formy, pozorności umowy, pierwotnej niemożliwości jej wykonania, sprzeczności z ustawą, czy też zarzut iż wierzyciel został zaspokojony przez innego współdłużnika.

2. Odnowienie długu

Odnowienie (nowacja) - czyli umorzenie dotychczasowego zobowiązania i zastąpienie go nowym - dokonane między wierzycielem a jednym z dłużników solidarnych, co do zasady zwalnia współdłużników. Niemniej jednak, wierzyciel może zastrzec, iż zachowuje przeciwko nim swe prawa. Zastrzeżenie to powinno być uczynione w umowie nowacji. Zgoda, czy nawet wiedza pozostałych współdłużników o fakcie zawarcia odnowienia nie jest wymagana i nie wpływa na skuteczność tej umowy.

3. Zwłoka wierzyciela

Jeżeli wierzyciel popadnie w zwłokę względem dłużnika lub dłużników solidarnych, skutki tejże rozciągają się na pozostałych dłużników oraz współwierzycieli. Każdy z dłużników może wówczas złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego, oraz żądać naprawienia wynikłej szkody. Dzięki temu dłużnik nie popada w zwłokę, przez co nie musi ponosić ujemnych jej konsekwencji.

Stosunki między współwierzycielami

1. Spełnienie świadczenia

Każdy z wierzycieli, może wytoczyć dłużnikowi powództwo o świadczenie. Konsekwencją tego, jest obowiązek dłużnika, spełnienia świadczenia do jego rąk. Tylko ten wierzyciel będzie wówczas uprawniony do przyjęcia świadczenia, ze skutkiem umorzenia zobowiązania wobec wszystkich wierzycieli.

W sytuacji, gdy powództwo zostało wydane przez kilku wierzycieli - dłużnik winien wykonać świadczenie do ich rąk łącznie. Powództwo wytoczone przez wierzyciela po wytoczeniu powództwa przez innego wierzyciela, zostanie oddalone przez sąd.

2. Regres wierzycieli

Podobnie jak w sytuacji solidarności biernej, również wierzycielom przysługuje prawo do tzw. regresu - innymi słowy rozliczenia się między sobą. W sytuacji, gdy jeden z wierzycieli solidarnych przyjął świadczenie, treść istniejącego między współwierzycielami stosunku rozstrzyga o kwestii ewentualnych rozliczeń. Jeżeli nie ma postanowień dotyczących tej kwestii, wówczas przyjmuje się, iż wierzyciel, który przyjął świadczenie, jest odpowiedzialny względem współuprawnionych wierzycieli (wierzycieli solidarnych) w częściach równych.

Podstawa prawna: