Egzekucja alimentów ma być skuteczniejsza

Skuteczniejsza egzekucja alimentów? - Projekt w przygotowaniu

Elektroniczny przepływ informacji w sprawie dłużników alimentacyjnych między służbami i  instytucjami a komornikami sądowymi oraz sankcje za nielegalne zatrudnienie oraz aktywizacja zawodowa dłużników alimentacyjnych – m.in. takie zmiany przewiduje projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy skuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych.

W ramach planowanych zmian założono również podniesienie kryterium dochodowego przy przyznawaniu świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz większą odpowiedzialność pracodawców. 

- "Alimenty to nie łaska rodziców, to obowiązek wobec własnych dzieci. Trzeba skończyć z akceptacją sytuacji, że jest przyzwolenie do tego, że stosujemy szereg wybiegów, żeby nie wywiązać się z obowiązku wobec własnych dzieci" – powiedziała minister Elżbieta Rafalska.

Rozwiązania zaproponowane w projekcie to m.in.:

• skuteczniejsza aktywizacja zawodowa dłużników alimentacyjnych.
• umożliwienie prowadzenia egzekucji z diet otrzymywanych przez dłużników alimentacyjnych.
• sankcje dla pracodawców za nielegalne zatrudnienie dłużnika alimentacyjnego.
• większa odpowiedzialność pracodawcy za niedopełnienie obowiązków związanych z zajęciem wynagrodzenia dłużnika przez komornika sądowego.
• skuteczniejsza wymiana informacji pomiędzy instytucjami posiadającymi informacje na temat dłużników alimentacyjnych a komornikami.
• większe uprawnienia Państwowej Inspekcji Pracy – dostęp do danych o miejscu przebywania dłużników alimentacyjnych objętych karą ograniczenia wolności w postaci dozoru elektronicznego, w celu weryfikacji, czy ww. dłużnicy, którzy deklarują brak zatrudnienia, nie wykonują pracy „na czarno”.
• podwyższenie kryterium dochodowego uprawniającego do świadczeń z funduszu alimentacyjnego do 800 zł.
• środki odzyskane od dłużników alimentacyjnych w pierwszej kolejności przeznaczane na wzmocnienie egzekucji.

Aby zwiększyć ściągalność alimentów... 

Na przestrzeni ostatnich trzech lat ściągalność należności budżetu państwa z tytułu świadczeń wypłaconych w zastępstwie niepłaconych alimentów wzrosła – z niecałych 13% w 2015 do  24,9% w 2017 roku. Mimo to jej poziom należy nadal uznać za dalece niezadawalający. Żeby go zwiększyć, konieczne jest wprowadzenie kolejnych zmian. W przypadku gdy dłużnicy jako przyczynę niewywiązywania się ze swoich obowiązków alimentacyjnych będą podawać brak zatrudnienia, jako instrument służący aktywizacji zawodowej będą mogły zostać wykorzystane roboty publiczne. Co ważne, na organizatora robót publicznych zostanie nałożony obowiązek zatrudniania w pierwszej kolejności dłużników alimentacyjnych. 

Projekt ustawy skupia się m.in. na stworzeniu rozwiązań służących bardziej skutecznej aktywizacji zawodowej dłużników alimentacyjnych. Jednym z nich jest wprowadzenie rozwiązań, zgodnie z którymi komornik będzie mógł pozyskiwać drogą elektroniczną dane dotyczące dłużników uchylających się od zobowiązań alimentacyjnych od organów emerytalno-rentowych oraz od organów podatkowych lub ministra właściwego do spraw finansów publicznych, w celu prowadzenia postępowania egzekucyjnego. Zmiany te dają podstawy prawne do stworzenia narzędzia informatycznego, które pozwoli komornikom na bardzo szybkie pozyskiwanie informacji na temat dłużników alimentacyjnych, w tym w zakresie ich zatrudnienia i osiąganych dochodów, drogą elektroniczną.

Proponuje się także umożliwienie organom egzekucyjnym prowadzenie egzekucji z otrzymywanych przez dłużników alimentacyjnych kwot na pokrycie wydatków lub wyjazdów w sprawach służbowych do wysokości 50% tychże kwot.

Nowy obowiązek dla PIP 

Projekt nowych regulacji przewiduje nałożenie na Państwową Inspekcję Pracy obowiązku powiadomienia właściwego komornika, prowadzącego postępowanie egzekucyjne wobec danego dłużnika alimentacyjnego, o stwierdzonym przez PIP przypadku zatrudnienia tegoż dłużnika „na czarno”, a także wypłacania temu dłużnikowi wynagrodzenia wyższego niż wynika to z zawartej umowy o pracę bez dokonywania potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych. 

PIP z dostępem do danych

Na tym jednak nie koniec. Państwowa Inspekcja Pracy zyska dostęp do danych o miejscu przebywania dłużników alimentacyjnych, objętych karą ograniczenia wolności w postaci dozoru elektronicznego. Celem wprowadzenia tej regulacji jest umożliwienie weryfikacji, czy tacy dłużnicy, którzy deklarują brak zatrudnienia, nie wykonują pracy „na czarno”.

Rozszerzenie odpowiedzialności materialnej nieuczciwych pracodawców

W myśl nowych przepisów zostanie rozszerzona odpowiedzialność materialna nieuczciwych pracodawców, którzy będą zatrudniać dłużników alimentacyjnych „na czarno” albo wypłacać im wynagrodzenie „pod stołem”. Takim pracodawcom grozi solidarna odpowiedzialność za zobowiązania alimentacyjne do wysokości kwoty rocznych zobowiązań alimentacyjnych dłużnika. Rozwiązanie to wiąże się z uruchomieniem Krajowego Rejestru Zadłużonych.

Sankcje za niedopełnienie obowiązków przez pracodawców

Dzięki nowelizacji zostaną wzmocnione przepisy dotyczące sankcji wobec pracodawcy, który nie dopełnia obowiązków związanych z zajęciem wynagrodzenia dłużnika przez komornika sądowego. Zaproponowano bowiem wzmocnienie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego dotyczących sankcji wobec pracodawcy, który nie dopełnił obowiązków związanych z zajęciem wynagrodzenia dłużnika przez komornika sądowego (np. nie udzielił komornikowi odpowiedzi na temat dłużnika alimentacyjnego, nie przekazał zajętego wynagrodzenia bezpośrednio do komornika, dokonał potrącenia zajętego wynagrodzenia w zbyt niskiej wysokości, nie zawarł odpowiedniej informacji o zajęciu wynagrodzenia w wystawionym świadectwie pracy).

Grzywna nie będzie już określana kwotowo. Będzie zaś uzależniona od wartości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w gospodarce narodowej. W razie uchylania się przez pracodawcę od wykonania spoczywających na nim obowiązków w określonym terminie grzywna będzie mogła być nałożona niego ponownie. W takiej sytuacji każdorazowa wysokość grzywny będzie zależała od uznania komornika sądowego, a jej wysokość może sięgać aż równowartości pięciu przeciętnych wynagrodzeń brutto w gospodarce narodowej.

Wsparcie rodzin z funduszu alimentacyjnego

Projekt przewiduje także zwiększenie dostępności do świadczeń z funduszu alimentacyjnego, poprzez podwyższenie, niezmiennego od prawie 10 lat, kryterium dochodowego warunkującego dostęp do tych świadczeń. Mianowicie planuje się, że od 1 października 2019 roku kryterium dochodowe zostanie podniesione do kwoty 800 zł miesięcznie na osobę w rodzinie (z kwoty 725 zł).

Po co zmiany?

Zaprezentowany projekt stanowi realizację tzw. pakietu alimentacyjnego zawartego w przyjętym przez Radę Ministrów w kwietniu 2017 r. dokumencie „Przegląd systemów wsparcia rodzin”. To kolejny - po dokonanej z inicjatywy ministra sprawiedliwości w maju 2017 r. nowelizacji art. 209 Kodeksu karnego - krok ku poprawie poziomu ściągalności alimentów, w tym alimentów na dzieci od ich rodziców. Powyższe zmiany przyniosły pozytywne efekty. Ściągalność należności budżetu państwa z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego wzrosła.

Nie można jednak zapominać, że łączna kwota niewyegzekwowanych zobowiązań dłużników alimentacyjnych wobec Skarbu Państwa powstałych z tytułu wypłacania ze środków budżetu państwa świadczeń w zastępstwie niepłaconych alimentów nadal przekracza ponad 10 mld zł. Składają się na nią zobowiązania powstałe w związku z wypłacaniem świadczeń z tzw. starego funduszu alimentacyjnego realizowanego do 30 kwietnia 2004 r. przez ZUS, z tytułu zaliczki alimentacyjnej realizowanej przez gminy w latach 2005 – 2008 oraz świadczeń z „nowego” funduszu alimentacyjnego realizowanego przez gminy od 1 października 2008 r. (kwota zadłużenia tylko z tytułu „nowego” funduszu alimentacyjnego wynosi już 8 776 mln złotych).

Dlatego też, aby zapewnić dalszy wzrost ściągalności alimentów oraz ww. należności budżetu państwa powstałych z tytułu wypłacania ze środków budżetu państwa świadczeń w zastępstwie niepłaconych alimentów, konieczne jest wprowadzenie kolejnych zmian.

Jednocześnie należy wskazać, że projekt spełnia następujące oczekiwania społeczne:

• podniesie skuteczności działań wobec dłużników alimentacyjnych,
• wysyłanie dłużników do pracy, nawet organizowanej przez państwo (np. roboty publiczne),
• podniesienie kryterium dochodowego uprawniającego do świadczeń z funduszu alimentacyjnego,
• poprawa wydolności państwa – rodzice mają zasądzone alimenty, a państwo nie może doprowadzić do ich egzekucji mimo, że bardzo często się zdarza, że rodzice (o czym wszyscy wiedzą) pracują „na czarno” i jawnie, z premedytacją nie płacą na własne dzieci. To kompromitujące dla powagi państwa.

Ponadto projekt może zawierać następujące ryzyka społeczne lub polityczne:

• zaproponowane w projekcie sankcje dla dłużników alimentacyjnych mogą być postrzegane jako zbyt restrykcyjne,
• projektowana zmiana nakładająca solidarną odpowiedzialność na pracodawcę za zobowiązania dłużnika alimentacyjnego, mimo że dotyczy wyłącznie pracodawców zatrudniających nielegalnie, może być przez ogół pracodawców odbierana jako dodatkowe obciążanie dla wszystkich firm.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl