Ważny wyrok TSUE w sprawie rejestru klauzul niedozwolonych UOKiK

Czego dotyczył wyrok TSUE? Status konsumenta

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w wyroku, rozstrzygnął o możliwości uznania za konsumenta osoby, która w dacie zawierania umowy kredytowej posiadała wykształcenie wyższe z zakresu zarządzania i finansów, a dodatkowo była zatrudniona w banku udzielającym kredytu. Wyrok ten ma istotne znaczenie dla wszystkich konsumentów-kredytobiorców, którzy pomimo posiadania fachowej wiedzy wynikającej z ich doświadczenia zawodowego, czy wykształcenia zawarli umowę zawierającą nieuczciwe warunki, które nie były indywidualnie negocjowane.

21 września 2023 r. TSUE wydał wyrok, zgodnie z którym sąd może uznać warunek umowy za nieuczciwy tylko dlatego, że jest on tożsamy z warunkiem wpisanym do rejestru klauzul niedozwolonych. Warunek umowy nie może być uznany za nieuczciwy wobec części konsumentów, którzy zawarli tę umowę, a uczciwy wobec pozostałych. Bank ma również obowiązek informowania o istotnych cechach umowy i ryzykach z nią związanych wszystkich kredytobiorców, nawet wówczas, gdy konsument posiada odpowiednią wiedzę w dziedzinie zawieranej umowy.

Sprawa przed TSUE

W dniu 21 września 2023 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE lub Trybunał Sprawiedliwości) wydał wyrok w ważnej dla konsumentów sprawie mBank C-139/22.

Na wokandzie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej był rozpatrywany wniosek TSUE C-139/22 o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w związku z pytaniem zadanym przez Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia. W warszawskim sądzie toczy się postępowanie o zwrot nienależnie pobranych rat kredytu hipotecznego, indeksowanego do franka szwajcarskiego (CHF). W związku z tym sąd zwrócił się do TSUE o rozstrzygnięcie, czy w oparciu o przepisy prawa UE może stwierdzić, że treść nieuzgodnionego indywidulanie warunku umownego jest nieuczciwa, jeśli tożsamy zapis był już przedmiotem postępowania i został wpisany do rejestru klauzul niedozwolonych. Trybunał potwierdził taką możliwość. Takie rozstrzygnięcie może przyczynić się do przyspieszenia prowadzonych postępowań sądowych.

Sprawie tej rozpoznawanej przez Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia – do której przystąpił Rzecznik Finansowy – jeden z kredytobiorców w chwili zawierania umowy kredytu miał ukończone studia z zakresu zarządzania i finansów w renomowanej, polskiej uczelni ekonomicznej. Co więcej, kredytobiorca był zatrudniony w pozwanym banku i miał doświadczenie w pracy w centrali i w sekretariacie zarządu. Ponadto kredytobiorca, jak sam przyznał, znał ofertę banku i zdawał sobie sprawę z tego, że zaciągnięcie kredytu indeksowanego do waluty obcej wiążę się z ryzykiem kursowym. Warunki umowy kredytu zawartej przez klientów miały tę samą treść, co warunki wpisane do krajowego rejestru klauzul niedozwolonych, prowadzonego przez Prezesa UOKIK. Postanowienia umowy przewidywały, że klienci mieli dwie alternatywne metody spłaty kredytu – po pierwsze, kredyt ten mógł być spłacany w złotych polskich, a mBank przeliczał tę walutę na franki szwajcarskie według własnego kursu wymiany (postanowienie o tej samej treści, co wpisane do rejestru klauzul abuzywnych), po drugie, klient mógł wybrać drugą metodę spłaty, która przewidywała możliwość spłaty tego kredytu bezpośrednio we frankach szwajcarskich. W przypadku tej drugiej metody, klienci nie byli już podporządkowani kursowi wymiany ustalonemu arbitralnie przez mBank.

TSUE odniósł się także do kwestii utrzymania w mocy nieuczciwych zapisów umownych, jak przykładowo klauzule przeliczeniowe w umowach kredytu hipotecznego odnoszących się do walut obcych, jeżeli inne postanowienia tej umowy przewidują możliwość wykonania przez  konsumenta umowy bez odwoływania się do kwestionowanych klauzul

Tutaj wyrok jasno wskazuje, że nieuczciwy zapis umowy nie może być utrzymywany w mocy tylko dlatego, że konsument może wykonać umowę w inny sposób na podstawie innych (nieabuzywnych warunków umowy).

Kolejna kwestia dotyczyła obowiązku informacyjnego ciążącego na przedsiębiorcy. W rozpatrywanej sprawie jeden z kredytobiorców był pracownikiem banku i miał wykształcenie w dziedzinie finansów, drugi zaś takiej wiedzy nie posiadał – zatem zrodziło się pytanie o to jak kluczowe informacje o istotnych ryzykach i cechach umowy powinien przekazywać bank. W wyroku TSUE potwierdził, że obowiązek informowania prostym i zrozumiałym językiem o ryzyku i cechach umowy dotyczy każdego konsumenta, bez względu na stan jego wiedzy (także pracownika banku), a warunek umowy nie może być uznany za nieuczciwy wobec części konsumentów którzy zawarli umowę, a uczciwy wobec pozostałych.

Zgodnie z wydanym wyrokiem, posiadanie wykształcenia wyższego z zakresu zarządzania i finansów, a dodatkowo zatrudnienie w banku udzielającym kredytu, nie powoduje, iż kredytobiorca traci możliwość kwestionowania niedozwolonego charakteru klauzul umownych. Przyznanie statusu konsumenta ma kluczowe znaczenie w sporze z bankiem, bowiem uzależnia ono przyznanie ochrony na gruncie dyrektywy 93/13 i innych dyrektyw tworzących unijny system ochrony konsumenta.

Powyższy wyrok będzie miał również wpływ na ułatwienie dochodzenia roszczeń w przypadku, gdy w umowie konsumenta znalazła się klauzula o równoznacznej treści, co klauzula wpisana do rejestru klauzul niedozwolonych. Zgodnie z wyrokiem wpis danego warunku umownego do rejestru klauzul niedozwolonych będzie mógł stanowić jedyną przyczynę uznania takiej klauzuli za nieuczciwą.

TSUE przesądził również o braku utraty charakteru niedozwolonego danej klauzuli umownej w przypadku umieszczenia w umowie innej, dozwolonej klauzuli. Innymi słowy, sama możliwość realizacji umowy zgodnie z jej zapisami zgodnymi z prawem (np. spłata w walucie obcej, jak to miało miejsce w sprawie, będącej przedmiotem rozstrzygnięcia przed sądem odsyłającym) nie wyłącza niedozwolonego charakteru innych zapisów umownych (w przedmiotowej sprawie zapisów regulujących spłaty kredytu w złotych polskich, w tym zasady ustalania kursów wymiany walut).

Wyrok TSUE

W odpowiedzi na pytania zadane przez Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, Trybunał (dziewiąta izba) orzekł, co następuje:

1. Artykuł 3 ust. 1, art. 7 ust. 1 i art. 8 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie temu, by warunek umowny, który nie był indywidualnie negocjowany, został uznany przez właściwe organy krajowe za nieuczciwy z tego tylko powodu, że jego treść jest równoznaczna z treścią postanowienia wzorca umowy wpisanego do krajowego rejestru klauzul niedozwolonych.
2. Artykuł 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że postanowienie umowy, które ze względu na warunki wykonania niektórych przewidzianych w nim zobowiązań danego konsumenta należy uznać za nieuczciwe, nie może utracić takiego charakteru z powodu innego postanowienia tej umowy, które przewiduje możliwość wykonania przez tego konsumenta tych zobowiązań na innych warunkach.
3. Artykuł 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 w związku z jej art. 2 lit. b) należy interpretować w ten sposób, że przedsiębiorca ma obowiązek poinformowania zainteresowanego konsumenta o istotnych cechach zawartej z nim umowy oraz o ryzyku związanym z tą umową, i to nawet wówczas, gdy ów konsument jest jego pracownikiem i posiada odpowiednią wiedzę w dziedzinie wspomnianej umowy.

Czym jest rejestr klauzul niedozwolonych?

Rejestr klauzul niedozwolonych znajduje się na stronie internetowej UOKiK. Przed nowelizacją ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, czyli przed 17 września 2017 r., o wpisaniu klauzuli decydował Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Obecnie Prezes UOKiK, wydając decyzje może uznać klauzulę za abuzywną i zakazać jej stosowania w umowach z konsumentami. Wówczas postanowienie nie jest wiążące w stosunku do przedsiębiorcy, który je stosował i wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę.

Stanowisko Rzecznika Finansowego

Rzecznik Finansowy jest uczestnikiem postępowania w sprawie rozpoznawanej przez Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, w której skierowano niniejsze pytania prejudycjalne. Stanowisko wyrażone w wyroku TSUE jest zbieżne z dotychczas prezentowanym stanowiskiem Rzecznika Finansowego w zakresie warunków przyznania konsumentowi ochrony wynikającej z dyrektywy 93/13.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl