Czym są dobra i zła wiara i jakie mają znaczenie w stosunkach prawnych

Dobra wiara jest jedną z klauzul generalnych prawa cywilnego. Mimo, że pojęcie to nie jest zdefiniowane w przepisach prawnych, bardzo często wiele od jej istnienia zależy. Istnienie dobrej wiary ma przykładowo decydujące znaczenie dla obliczenia terminu zasiedzenia. Czym jest dobra wiara? Czy zła wiara jest równie ważna? Co to oznacza „być w dobrej lub złej wierze”?

Czym jest dobra wiara?

Dobra wiara jest przekonaniem o przysługiwaniu określonego prawa lub stosunku prawnego. W świadomości osoby pozostającej w dobrej wierze musi istnieć więc usprawiedliwione przekonanie, że istnieje określony stan, który faktycznie w rzeczywistości nie zachodzi.

Przekonanie jest natomiast usprawiedliwione, gdy osoba będąca w dobrej wierze nie wie, że istnieją jakiekolwiek okoliczności, które wpływałyby na jej uprawnienia.

Przykładowo, posiadacz nieruchomości musi być przekonany, że jest jej właścicielem, tzn. że przysługuje mu prawo własności nieruchomości, mimo że faktycznie ono nie istnieje. Sytuacja taka może mieć miejsce w przypadku, gdy umowa darowizny nieruchomości okazała się z pewnych powodów nieważna, jednakże okoliczność ta nie jest znana obdarowanemu i nadal pozostaje on w dobrej wierze, uważając się za właściciela nieruchomości.

Przepisy prawne w niektórych przypadkach odnoszą się do istnienia dobrej lub złej wiary, uzależniając od ich występowania określone skutki prawne.

Zasadniczo  domniemywa się istnienie dobrej wiary: "jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary" – art. 7 Kodeksu cywilnego.

Domniemanie powyższe podlega obaleniu – możliwe jest więc wykazywanie za pomocą środków dowodowych (świadkowie, dokumenty), że określona osoba pozostawała w złej wierze. Dowodzeniu podlega bowiem istnienie złej wiary, gdyż dobrą wiarę się domniemywa – jej nie trzeba więc de facto dowodzić. Oczywiście, jeśli pojawi się spór o istnienie dobrej wiary, osoba pozostająca w dobrej wierze będzie musiała wykazać jej istnienie, broniąc się przed obaleniem jej przez przeciwnika procesowego.

Czy zła wiara jest równie ważna? 

W przeciwieństwie do dobrej wiary, prawo definiuje w kilku przypadkach złą wiarę:

• w złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć – art. 6 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece,
• za będącego w złej wierze uważa się tylko tego małżonka, który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia – art. 20 par. 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
• strona, która w złej wierze lub lekkomyślnie zgłosiła zarzuty przewidziane w art. 252 i 253 (zaprzeczanie prawdziwości dokumentu urzędowego bądź prywatnego – przyp. red.), podlega karze grzywny – art. 255 Kodeksu postępowania cywilnego.
• kto zgłosił wniosek o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub lekkomyślnie, podlega karze grzywny – art. 545 par. 4 Kodeksu postępowania cywilnego.

W jakich przypadkach dobra wiara ma znaczenie?

Jednak wydaje się, że najważniejsze znaczenie istnieniu dobrej wiary przypisuje się w związku z nabyciem własności ruchomości czy też nieruchomości przez zasiedzenie.

W przypadku własności ruchomości może ją nabyć wyłącznie posiadacz w dobrej wierze, jeśli posiada rzecz nieprzerwanie od trzech lat. Posiadacz w złej wierze, a więc osoba która wie bądź przy zachowaniu należytej staranności może się dowiedzieć, że nie przysługuje jej prawo własności rzeczy ruchomej, nie może w ogóle nabyć własności tej rzeczy przez zasiedzenie.

Inne reguły obowiązują w przypadku zasiedzenia własności nieruchomości. Prawo wymaga w tym przypadku terminu 20 lat – w przypadku samoistnego posiadacza w dobrej wierze bądź 30 lat – w przypadku posiadacza będącego w złej wierze – a więc takiego, który wie i ma świadomość, że nie jest właścicielem nieruchomości i nie przysługuje mu do niej takie prawo. W tym przypadku zła wiara nie uniemożliwia jednak całkowicie nabycia własności przez zasiedzenie tak jak w przypadku ruchomości - wydłuża jednak termin nabycia własności do 30 lat.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (Dz. U. 1954, Nr 16 poz. 93 z późn zm.)

Grzegorz Pawelec
e-prawnik.pl

Zespół
e-prawnik.pl