Pobyt w placówce opiekuńczej a ubezwłasnowolnienie

Odpowiedź prawnika: Pobyt w placówce opiekuńczej a ubezwłasnowolnienie

Na gruncie polskiego prawa cywilnego wyróżniamy 2 rodzaje ubezwłasnowolnienia – całkowite i częściowe. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego osoba, która ukończyła lat trzynaście może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeśli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Dla takiej osoby (jeśli nie jest już pod władzą rodzicielską) ustanawia się opiekę. Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.

Zatem, aby orzec ubezwłasnowolnienie, sąd musi zbadać, czy dana osoba faktycznie nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem lub czy przynajmniej potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

Ocena ww. przyczyn należy do biegłego psychiatry lub neurologa, a także psychologa.

Zgodnie z przepisami k.p.c. wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić: 

1) małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie; 

2) jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo; 

3) jej przedstawiciel ustawowy. 

Osobę, której taki wniosek dotyczy, należy wysłuchać niezwłocznie po wszczęciu postępowania. Wysłuchanie to ma się odbyć w obecności biegłego psychologa i – jeśli wskazuje na to stan zdrowia – biegłego psychologa lub neurologa.

Dla osoby, w stosunku której toczy się postępowanie, można ustanowić doradcę tymczasowego, jeśli jest to konieczne dla ochrony jej osoby lub mienia. Doradcą tymczasowym może być w szczególności małżonek, krewny lub inna bliska osoba.

Jeżeli według wniosku, ubezwłasnowolnienie ma być orzeczone z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego, sąd przed zarządzeniem doręczenia wniosku zażąda, w wyznaczonym terminie, przedstawienia świadectwa lekarskiego wydanego przez lekarza psychiatrę o stanie psychicznym osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, lub opinii psychologa o stopniu niepełnosprawności umysłowej tej osób.

Sąd odrzuca wniosek o ubezwłasnowolnienie, jeżeli treść wniosku lub dołączone do wniosku dokumenty nie uprawdopodobniają istnienia choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub występowania innego rodzaju zaburzeń psychicznych osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie albo w razie niezłożenia żądanego świadectwa, opinii lub zaświadczenia, chyba że złożenie takich dokumentów nie jest możliwe. 

Osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, powinna być zbadana przez biegłego psychiatrę lub neurologa oraz psychologa. Opinia biegłego, oprócz oceny stanu zdrowia psychicznego lub zaburzeń psychicznych albo rozwoju psychicznego osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, powinna zawierać umotywowaną ocenę zakresu jej zdolności do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem i prowadzenia swoich spraw, uwzględniająca postępowanie i zachowanie się takiej osoby.

Skoro osoba ta pozostawała w wyspecjalizowanej placówce opiekuńczej, przeprowadzone badanie wydaje się być sprawą, na którą zgoda osób najbliższych/rodziny nie jest potrzebna. Natomiast rodzina powinna zostać poinformowana już po badaniu o stanie zdrowia tej osoby.

Zgodnie z orzecznictwem: zawarty w k.p.c nakaz, że osoba mająca być ubezwłasnowolniona musi być zbadana przez jednego lub więcej biegłych lekarzy psychiatrów, należy rozumieć w ten sposób, że badanie lekarskie wraz z oceną rodzaju choroby umysłowej powinno się odbyć w tej fazie postępowania, kiedy już zgromadzone zostały dowody pozwalające na ocenę zdrowia psychicznego osoby, której postępowanie o ubezwłasnowolnienie dotyczy.

Zatem przeprowadzone w ośrodku opiekuńczym badanie stwierdzające „głębokie otępienie” może być jedynie podstawą do wniesienia wniosku o wszczęcie postępowania o ubezwłasnowolnienie, przez którąś z ww. osób, zaś samo w sobie nie jest podstawą do orzeczenia ubezwłasnowolnienia.