Większe gwarancje procesowe dla podejrzanych dzieci...

Cel ustawy z dnia 14 kwietnia 2023 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw 

Nowa ustawa ma na celu zapewnienie odpowiedniego poziomu gwarancji procesowych dla dzieci będących podejrzanymi lub oskarżonymi w postępowaniu karnym, zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/800 z dnia 11 maja 2016 r. oraz dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/93/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie zwalczania niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci oraz pornografii dziecięcej, zastępującej decyzję ramową Rady 2004/68/WSiSW (w dalszej części – „dyrektywa 2011/93”).

Zmiana ta ma również na celu uwzględnienie wniosku Komisji Europejskiej skierowanego w ramach procedury naruszeniowej (uchybienie nr 2019/2238) dotyczącej niepełnego wdrożenia dyrektywy 2011/93.

Zmiany w Kodeksie postępowania karnego

W związku z powyższym nowelizacja wprowadza zmiany w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (dalej: k.p.k.) polegające przede wszystkim na:

• sprecyzowaniu zakresu podmiotowego w art. 76 k.p.k. poprzez rezygnację z pojęcia „nieletni” zastrzeżonego dla spraw z zakresu prawa regulowanego ustawą z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (Dz.U. poz. 1700 oraz z 2023 r. poz. 289) i zastąpienie go wyrażeniem „oskarżony, który nie ukończył 18 lat”,
• dodaniu art. 76a k.p.k., który przewiduje możliwość udziału rodzica lub opiekuna w posiedzeniu sądu albo osoby trzeciej wskazanej przez oskarżonego w określonych przypadkach, tj. wówczas, gdy udział rodzica lub opiekuna może prowadzić „do naruszenia praw lub interesów oskarżonego, jest niecelowy ze względu na jego dobro, uniemożliwia przeprowadzenie posiedzenia albo rozprawy albo utrudnia je w istotny sposób. W takim przypadku oskarżony może wskazać inną osobę pełnoletnią. Jeżeli oskarżony nie wskazał takiej osoby lub przewodniczący uznał, że jej obecność może prowadzić „do naruszenia praw lub interesów oskarżonego, jest niecelowa ze względu na jego dobro, uniemożliwia przeprowadzenie posiedzenia albo rozprawy albo utrudnia je w istotny sposób”, przewodniczący wyznacza asystenta rodziny, o którym mowa w art. 12 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
• uzupełnieniu w art. 214 § 2 k.p.k. katalogu sytuacji procesowych, w których obligatoryjne jest przeprowadzenie wywiadu środowiskowego, o sprawy, w których oskarżony w chwili czynu nie ukończył 18 lat. Zapewni to implementację przepisu art. 7 ust. 2 dyrektywy 2016/800, który przewiduje obligatoryjną „indywidualną ocenę dziecka będącego podejrzanym lub oskarżonym”, co w polskim prawie karnym jest równoznaczne z koniecznością przeprowadzenia wywiadu środowiskowego,
• dodaniu art. 299b k.p.k., który implementuje art. 15 ust. 4 dyrektywy 2016/800. Przepis ten przewiduje możliwość obecności osoby wskazanej przez podejrzanego, który nie ukończył 18 lat, w czynnościach z udziałem tego podejrzanego przeprowadzanych w toku postępowania przygotowawczego. Jednocześnie uzależnia obecność tej osoby od tego, jaki wpływ może ona mieć na prawa i interesy podejrzanego, a przede wszystkim na przeprowadzenie danej czynności, a tym samym na skuteczność postępowania karnego,
• nadaniu nowego brzmienia art. 300 § 1 k.p.k. celem pełnego wdrożenia art. 4 i art. 5 dyrektywy 2016/800, które przewidują prawo do informacji o uprawnieniach, przysługujące podejrzanemu, który nie ukończył 18 lat oraz osobie będącej „podmiotem odpowiedzialności rodzicielskiej”,
• poszerzeniu zakresu pouczenia, o którym mowa w 607l § 4 k.p.k. Wzór pouczenia będzie zawierał informacje o prawach przysługujących osobie ściganej, która nie ukończyła 18 lat, której dotyczy europejski nakaz aresztowania. Informacja taka powinna być przekazywana także przedstawicielowi ustawowemu bądź innej osobie wskazanej przez osobę ściganą albo wyznaczonej zgodnie z art. 76a k.p.k.,
• znowelizowaniu dyspozycji art. 360 § 1 pkt 2 k.p.k. poprzez możliwość wyłączenia jawności rozprawy, w sytuacji gdy choćby jeden z oskarżonych nie ukończył 18 lat,

Inne zmiany

Poza zmianami wprowadzonymi w powyższym zakresie, dodane zostały zmiany w art. 200b oraz w art. 202 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (dalej: k.k.), polegające, w obu przypadkach, na zaostrzeniu sankcji karnej z dotychczasowego zagrożenia „grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2” na zagrożenie „karą pozbawienia wolności do lat 3”.

Natomiast zmiana dotycząca art. 202 § 4b k.k polega na podniesieniu górnej granicy sankcji przewidzianej za popełnienie przestępstwa w tym przepisie tj. produkcji pornografii dziecięcej z dotychczasowych dwóch do trzech lat pozbawienia wolności – czego wymaga art. 5 ust. 6 dyrektywy 2011/93.

Ponadto uchwalona ustawa wprowadza zmiany w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (dalej: k.k.w.) polegające na nowelizacji art. 212 § 1 k.k.w., celem wdrożenia art. 12 dyrektywy 2016/800 (podobnie jak zmiany w Kodeksie postępowania karnego). Przepis ten dotyczy zasad osadzania pozbawionych wolności podejrzanych lub oskarżonych poniżej 18 lat. Dyspozycja art. 212 § 1 k.k.w. w jego nowym brzmieniu statuuje, jako zasadę, umieszczanie osób uprzednio niekaranych i młodocianych osobno od osób dorosłych. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy wspólne umieszczenie z osobą dorosłą jest podyktowane szczególnymi względami wychowawczymi oraz gdy nie jest to sprzeczne z dobrem młodocianego.

Nowelizacja przewiduje również nowelizację ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, która precyzuje zadania asystenta rodziny, uzupełniając katalog zadań zdefiniowany w art. 15 ust. 1 tej ustawy o „udzielanie wsparcia dziecku poprzez towarzyszenie mu podczas posiedzenia albo rozprawy z jego udziałem na podstawie art. 76a k.p.k.”.

W związku z powyższym ustawa wprowadziła do katalogu wydatków Skarbu Państwa wynagrodzenie w postaci ryczałtu dla asystenta rodziny za udział w posiedzeniu albo rozprawie, o których mowa w art. 76a § 1 k.p.k.

W przepisach przejściowych uchwalonej ustawy zawarto przepis, który ma zapewnić do spraw wszczętych i niezakończonych stosowanie przepisów ustawy nowej.

Nowelizacja wejdzie w życie 15 lutego 2024 r., z wyjątkiem regulacji zmieniających w kodeks karny, które weszły w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, tj. 13 maja 2023 r.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl