Reforma prawa karnego odesłana do Trybunału Konstytucyjnego

28 czerwca 2019 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda, działając na podstawie art. 122 ust. 3 Konstytucji RP, podjął decyzję o skierowaniu do Trybunału Konstytucyjnego w trybie kontroli prewencyjnej ustawy z dnia 13 czerwca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw.

Czego dotyczy nowelizacja?

Ustawa stanowi obszerną nowelizację wprowadzającą istotne zmiany w zakresie polityki karnej. W tym zakresie ustawa nie budzi wątpliwości Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, ponieważ zrozumiałe jest dążenie ustawodawcy do stanowienia prawa karnego odpowiadającego wymogom sprawiedliwości.

Nowelizacja przewiduje zaostrzenie kar za przestępstwa pedofilii i likwidację kar w zawieszeniu w stosunku do sprawców brutalnych zbrodni pedofilskich. Przestępstwo zgwałcenia dziecka nie będzie podlegać przedawnieniu. W noweli podniesiono wiek prawnokarnej ochrony dzieci z 15 do 16 lat. Podwyższono także wymiar kary za pedofilię. Gwałcicielowi dziecka grozić będzie od 5 do 30 lat więzienia. Jeżeli natomiast osoba małoletnia pozostawała pod pieczą sprawcy, dolna granica kary zostanie podwyższona do 8 lat. Gdy następstwem gwałtu będzie śmierć dziecka, sprawcy ma grozić kara dożywocia. Podwyższono też wymiar kar za seksualne wykorzystanie dzieci. Sprawcy brutalnych zbrodni pedofilskich nie będą mogli zostać przedterminowo zwolnieni z więzienia. W najcięższych wypadkach sąd będzie mógł wyłączyć możliwość wcześniejszego warunkowego zwolnienia. Zgodnie z ustawą zakres informacji ujawnianych w tzw. rejestrze pedofilów zostanie uzupełniony o dane dotyczące zawodu wyuczonego i wykonywanego przez sprawcę w chwili popełnienia przestępstwa.

Nowela wprowadza też elastyczny wymiar kar, aby sądy mogły orzekać zgodnie z poczuciem sprawiedliwości i współmiernie do ciężaru winy. Likwiduje karę 25 lat pozbawienia wolności, wprowadza elastyczny wymiaru kar: od 1 miesiąca do 30 lat pozbawienia wolności i dożywocia. Ustawa przewiduje także karę dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości warunkowego zwolnienia, orzekaną wobec sprawców, którzy są trwale niebezpieczni dla społeczeństwa, również tych w przeszłości skazanych na dożywocie albo na 20 i więcej lat więzienia, a dopuszczających się kolejnego przestępstwa, ukaranego dożywociem.

Nowe przepisy podwyższają również wymiar kary m.in. za rozbój – od 2 do 15 lat więzienia; rozbój z użyciem broni – od 3 do 20 lat więzienia; spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu – od 3 do 20 lat więzienia; udział w zorganizowane grupie przestępczej – od 3 do 20 lat więzienia; porwanie dla okupu – od 3 do 20 lat więzienia; pozbawienie wolności ze szczególnym udręczeniem – od 3 do 20 lat więzienia; handel ludźmi – od 3 do 20 lat więzienia. Na mocy ustawy określone czyny zostaną uznane za przestępstwo, np. przygotowanie do zabójstwa – będzie za to grozić od 2 do 15 lat więzienia; przyjęcie zlecenia zabójstwa – od 2 do 15 lat więzienia; uchylanie się od naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem – od 3 miesięcy do 5 lat więzienia; kradzież zuchwała, np. kieszonkowa – od 6 miesięcy do 8 lat więzienia bez względu na wartość skradzionej rzeczy.

Dlaczego Prezydent RP skierował wniosek o zbadanie nowelizacji do Trybunału Konstytucyjnego?

Decyzja o skierowaniu ustawy do Trybunału Konstytucyjnego uzasadniona jest przede wszystkim analizą przebiegu procedury ustawodawczej. Tryb postępowania z przedmiotową ustawą wzbudza poważne zastrzeżenia, co do dochowania konstytucyjnych standardów procesu legislacyjnego. Bezpieczeństwo prawne obywatela – szczególnie w tak ważnej materii, jaką jest prawo karne – wymaga, by każdy akt normatywny, w szczególności rangi kodeksowej, został przyjęty zgodnie z procedurą przewidzianą w Konstytucji.

Uzasadnione wątpliwości wzbudza także uchwalone brzmienie art. 115 § 19 k.k.definiujące pojęcie „osoby pełniącej funkcję publiczną”. Z perspektywy zasady równości, należy poddać przepis ten kontroli w zakresie, w jakim różnicuje sytuację prawną osób zajmujących stanowiska określone w zdaniu wstępnym art. 115 § 4 pkt 4 w zależności od tego, czy pełnią swoje funkcje w spółce handlowej, w której udział Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub państwowej osoby prawnej przekracza łącznie albo w odniesieniu do każdego z tych podmiotów 50% kapitału zakładowego lub 50% liczby akcji. Z perspektywy zasady określoności prawa karnego zasadne jest też zbadanie pojęcia „organizacja krajowa”.

Uwadze nie może umknąć to, że przepisy karne, ze względu na swój charakter represyjny, mają w systemie źródeł prawa pozycję o tyle wyjątkową, że w stosunku do nich wywodzi się szczególnie wysokie wymagania. Wynika to przede wszystkim z funkcji gwarancyjnej prawa karnego i powiązanej z nim zasady nullum crimen sine lege (nie ma przestępstwa bez ustawy).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl