Korzystanie z zamówionego programu po upływie terminu licencji a majątkowe prawa autorskie - opinia prawna

29.10.2009

Stan faktyczny

Prowadzę obecnie jednoosobowo, firmę komputerową zwaną dalej PRACOWNIĄ. Dla firmy zwanej dalej ZLECENIOBIORCA, na jego zlecenie i zgodnie z podpisanymi umowami, zostało napisanych kilkanaście systemów informatycznych w języku programowania COBOL (na który to język kupione zostało oprogramowanie licencyjne firmy Microsoft). Systemy komputerowe dotyczyły przykładowo takich zagadnień jak: Środki trwałe, Gospodarka magazynowa i materiałowa, Księgowość, Koszty, Faktury zakupu i sprzedaży i inne. Na każdy taki system sporządzona była oddzielna umowa. Systemy zostały wdrożone już kilka lat temu i oczywiście upłynął roczny termin gwarancji. Obecnie mam podpisaną umowę konserwacyjną do opieki nad tymi systemami. ZLECENIOBIORCA planuje od nowego roku zastąpić moje systemy nowym produktem. Jednakże przez 5 najbliższych lat będzie korzystał z moich programów z uwagi na wymogi archiwalne. Planowane jest wymówienie mi umowy konserwacyjnej, co zgodnie z zawartą umową ma prawo do tego w terminie jednego miesiąca. Czy przysługuje mi jakiekolwiek wynagrodzenie z tytułu praw autorskich na użytkowanie moich programów po rozwiązaniu ze mną umowy konserwacyjnej? Jeśli tak to – jak to formalnie załatwić czyli jakiej treści sformułować pismo?

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity: Dz. U. 2000 r., Nr 80, poz. 904 ze zmianami) - dalej: ustawa autorska
ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami) - dalej: k.c.

Utwór

Aby właściwie odpowiedzieć na pytanie zawarte w stanie faktycznym, należy uprzednio rozstrzygnąć, czy program komputerowy, którego jest Pan autorem może być rozpatrywany w świetle ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Innymi słowy, należy odpowiedzieć na pytanie, czy stworzony przez Pana program komputerowy może być przedmiotem ochrony na podstawie tej ustawy.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy autorskiej, przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). Wymienione przesłanki uznania danego przejawu działalności twórczej za utwór dotyczą także tworzonych systemów informatycznych.

Aby dany system informatyczny mógł być uznany za utwór i mógł być przedmiotem ochrony prawa autorskiego, musi on być zarówno oryginalny (tj. przejawiać cechy działalności twórczej) jak i posiadać indywidualny charakter. Dany wytwór pracy autora posiada cechy oryginalności, jeżeli tworzy on nowy element rzeczywistości, tj. jeżeli wytwór działalności autora stwarza coś nowego, o wyróżniających go cechach i elementach i jest on efektem procesu twórczego autora. Taki oryginalny element rzeczywistości, aby mógł być uznany za utwór w rozumieniu prawa autorskiego, musi posiadać elementy, które wyróżniają go spośród innych elementów swą indywidualnością. W przypadku programów komputerowych, za utwór należy uznać program, który z jednej strony jest wynikiem twórczej pracy autora, a z drugiej zawiera elementy różniące go od innych programów komputerowych służących tym samym celom.

Wyjaśniając pojęcie utworu jako przedmiotu ochrony prawnoautorskiej, warto przedstawić niektóre orzeczenia sądowe, precyzujące jakie wytwory działalności człowieka mogą być uznane za utwory zasługujące na ochronę prawa autorskiego. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 29 października 1997 roku (sygn. I Aca 477/97, opubl. Dobra osobiste, zbiór orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie, oprac. B. Gawlik, Kraków, 1999 rok, s. 262), „przesłanka indywidualności utworu jest spełniona wtedy, gdy elementy jego formy i/lub treści nie są w pełni wyznaczone przez uprzednio dane elementy należące do domeny publicznej (...) oznacza to, że przy kształtowaniu formy i/lub treści utworu jego twórca wykorzystał obszar swobody w wyborze i uporządkowaniu składników utworu." Natomiast w niepublikowanym orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 1965 roku (sygn. I CR 39/65, źródło: J. Barta, R. Markiewicz, M. Czajkowska - Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, E. Traple Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2001r., s. 72) uznano, że utworem jest „każde opracowanie, w którym przejawia się twórcza praca autora, a więc gdy dzięki pomysłowości i indywidualnemu ujęciu dzieło uzyskało oryginalną postać."

W analizowanej sytuacji mamy do czynienia z systemami informatycznymi stworzonymi na podstawie języka programowania, używanego zgodnie z wykupioną przez Pana licencją.

System informatyczny będący przejawem Pana działalności choć nie jest znany dokładnie sporządzającemu niniejszą opinię, może być uznany za utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Dzieje się tak z uwagi na jego oryginalność (to Pan korzystając z języka programowania stworzył cały system) oraz indywidualność (system posiadał pewne indywidualne cechy wyróżniające go spośród innych tego typu). Dlatego też uznać należy, że systemy informatyczne stworzone przez Pana podlegają ochronie prawa autorskiego.

Prawa twórcy

Z autorstwem utworu wiążą się określone prawa twórcy. Ustawa autorska wyróżnia osobiste prawa autorskie oraz majątkowe prawa autorskie. Osobiste prawa autorskie chronią nieograniczoną w czasie i nie podlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:

autorstwa utworu,
oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,
nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,
decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,
nadzoru nad sposobem korzystania z utworu (art. 16 ustawy autorskiej).

Z uwagi na swój przedmiot, autorskie osobiste prawa nie są prawami zbywalnymi w związku z czym nie można nimi rozporządzać - pozostają one zawsze przy twórcy.

Z uwagi na treść zapytania, autorskie prawa osobiste nie są przedmiotem niniejszej opinii.

Natomiast majątkowe prawa autorskie wiążą się z „ekonomicznym" aspektem twórczości - chronią one wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu (art. 17 ustawy autorskiej).

Majątkowe prawa autorskie są prawami rozporządzalnymi, tj. mogą być przedmiotem obrotu.

Sposoby rozporządzania majątkowymi prawami autorskimi

Ustawa autorska zna dwa sposoby rozporządzania majątkowymi prawami autorskimi. Twórca może przenieść na osobę trzecią całość majątkowych praw autorskich do utworu lub też może upoważnić osobę trzecią do korzystania z utworu (licencja). O tym, czy twórca przeniósł w całości majątkowe prawa autorskie czy też udzielił licencji decyduje umowa, z tym że zgodnie z art. 65 ustawy autorskiej, w braku wyraźnego postanowienia o przeniesieniu prawa, uważa się, że twórca udzielił licencji.

Ponadto, warto wskazać, że umowa przeniesienia majątkowych praw autorskich do utworu wymaga dla swej ważności formy pisemnej pod rygorem nieważności, podczas gdy niektóre umowy licencyjne nie wymagają dla swej ważności formy pisemnej. Będzie to miało znaczenie przy ocenie, czy w analizowanym przypadku doszło do zawarcia umowy przeniesienia majątkowych praw autorskich czy tez do udzielenia licencji Zamawiającemu.

Analiza zawartych umów w zakresie prawa autorskiego

W przedstawionym stanie faktycznym doszło pomiędzy Pracownią a Zamawiającym do zawarcia umowy, której przedmiotem jest opracowanie przez Pracownię dla Zleceniobiorcy wielostanowiskowego systemu informatycznego pracującego pod kontrolą systemu operacyjnego DOS, o roboczej nazwie „MA".

Dotychczasowe wywody prowadzą więc do stwierdzenia, że pomiędzy Pracownią a Zleceniobiorcą doszło do zawarcia umowy licencji. Z uwagi jednak na treść zawartej umowy, zdaniem sporządzającego niniejszą opinię, nie doszło nawet do zawarcia umowy licencji, zgodnie z którą Zleceniobiorca mógłby wykorzystywać systemy informatyczne opracowane przez Pracownię.

Umowa licencyjna

Jak już wspomniano, umowa licencyjna upoważnia licencjobiorcę jedynie do korzystania z danego utworu. Prawo autorskie zna wiele rodzajów umów licencyjnych. W analizowanym aspekcie warto wspomnieć o umowach licencyjnych wyłącznych (wówczas licencjodawca zobowiązuje się do nieudzielania licencji osobom trzecim, poza licencjobiorcą) oraz licencjach niewyłącznych (licencjodawca nie jest ograniczony w możliwości udzielania licencji osobom trzecim poza licencjobiorcą). Istotnym rozróżnikiem pomiędzy tymi dwoma typami umów licencyjnych jest fakt, iż umowa licencyjna wyłączna wymaga wyraźnego stwierdzenia takiego jej charakteru w treści umowy. Ponieważ w analizowanym stanie faktycznym, zawarte umowy w ogóle nie odnosiły się do materii prawa autorskiego, uznać należy, że zawarta umowa mogłaby być traktowana jako umowa licencji niewyłącznej.

Zgodnie z at. 67 ust. 1 ustawy autorskiej, udzielenie licencji obejmuje możliwość korzystania z utworu na wymienionych w umowie polach eksploatacji z określeniem zakresu, miejsca i czasu tego korzystania.

Oznacza to, że udzielenie licencji możliwe jest tylko wówczas, gdy strony zgodnie ustaliły pola eksploatacji, na których możliwe jest korzystanie z utworu. Określenie pół eksploatacji jest nieodłącznym elementem umowy licencyjnej. Stanowi ono tzw. essentialnia negotii, czyli elementy przedmiotowo istotne danej umowy, bez określenia których nie może być mowy o zawarciu określonej umowy. W analizowanym przypadku w umowie brak jest określenia pól eksploatacji. nie może za pole eksploatacji zostać uznane stwierdzenie w umowie, że system informatyczny wykorzystywany będzie „w Sekcji Magazynowej Działu Administracyjno - Gospodarczego." Brak określenia w umowie pół eksploatacji wyłącza możliwość uznania zawartej umowy za umowę licencyjną. Skutkiem takiego założenie jest uznanie, że Zleceniobiorca od początku korzystania z systemów informatycznych nie był do tego uprawniony. Należy jednocześnie podkreślić, że przedmiotem umowy było opracowanie przez Pracownię dla Zleceniobiorcy wielostanowiskowego systemu informatycznego. W umowie tej nie ma natomiast żadnej wzmianki o tym, czy Zleceniobiorca ma prawo korzystać z opracowanego systemu informatycznego.

W związku z powyższym, uznać należy, że Zleceniobiorca nie ma i nigdy nie miał prawa do korzystania z systemów opracowanych przez Pracownię.

Jeżeli jednak uznano by, że umowa licencyjna doszła do skutku, w analizowanej sytuacji znajduje zastosowanie art. 66 ustawy autorskiej, zgodnie z którym, umowa licencyjna uprawnia do korzystania z utworu w okresie pięciu lat na terytorium państwa, w którym licencjobiorca ma swoją siedzibę, chyba że w umowie postanowiono inaczej. Siedzibę licencjobiorcy ustala się zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego. Jeżeli licencjobiorca jest osobą prawną, jego siedzibą jest miejscowość, w której siedzibę ma jej organ zarządzający. Jeżeli natomiast Zleceniobiorcą jest osoba fizyczna, za jego siedzibę należy uznać miejsca zamieszkania, tj. miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Z uwagi na fakt, iż postanowienia umowy nie zawierają w tym względzie szczególnych regulacji, uznać należy (przy założeniu, że skutecznie zawarto umowę licencyjną), że prawo do korzystania z systemów informatycznych wygasło w roku 2001. Od tego czasu Zleceniobiorca nie był uprawniony do korzystania z systemów informatycznych.

Przenosząc powyższe uwagi na przedstawiony stan faktyczny uznać należy, że przysługuje Panu wynagrodzenie nie tylko za przyszłe korzystanie przez Zleceniobiorcę z systemów informatycznych, lecz także zapłata za dotychczasowe z nich korzystanie.

W związku z powyższym, powinien Pan domagać się od Zleceniobiorcy zapłaty za korzystanie z Pańskiego utworu. Ustawa autorska określa w szczegółowy sposób zakres uprawnień twórcy w przypadku naruszenie jego majątkowych praw autorskich. Zgodnie z art. 79 ust. 1 ustawy autorskiej, twórca może żądać od osoby, która naruszyła jego autorskie prawa majątkowe, zaniechania naruszenia, wydania uzyskanych korzyści albo zapłacenia w podwójnej, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione, potrójnej wysokości stosownego wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia. Twórca może również żądać naprawienia wyrządzonej szkody, jeżeli działanie naruszającego było zawinione. niezależnie od wymienionych roszczeń, uprawniony może się domagać, ażeby sprawca zawinionego naruszenia dokonanego w ramach działalności gospodarczej podejmowanej w cudzym albo we własnym imieniu, choćby na cudzy rachunek, uiścił odpowiednią sumę pieniężną z przeznaczeniem na Fundusz Promocji Twórczości. Suma ta nie może być niższa niż dwukrotna wysokość uprawdopodobnionych korzyści odniesionych przez sprawcę z dokonanego naruszenia. Wybór roszczenia należy do twórcy utworu.

W piśmie skierowanym do Zleceniobiorcy powinien Pan wskazać okoliczności, które powodują, że korzystanie z systemów informatycznych stworzonych przez Pana bez dokonania odpowiedniej zapłaty nie jest możliwe. Powinien Pan wycenić swoje wynagrodzenie i wezwać Zleceniobiorcę do jego uiszczenia pod rygorem skierowania sprawy na drogę sądową.

Okres, za który może domagać się Pan zapłaty rozpoczyna się z upływem 5 lat od dnia, w którym umowa licencyjna wygasła. Należy jednak pamiętać, że okres ten w praktyce ograniczy się do 3 lat licząc wstecz od dnia, w którym wystąpi Pan z żądaniem zapłaty - w pozostałym zakresie roszczenie Pana uległo już przedawnieniu, zgodnie z art. 118 kodeksu cywilnego.

Zespół
e-prawnik.pl

Komentarze