Opodatkowanie darowizny przeznaczonej na cele mieszkaniowe - opinia prawna

• Ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. od spadków i darowizn (tekst jednolity: Dz. U. 2004 r., Nr 142, poz. 1514 ze zmianami).

Z racji zawarcia umowy darowizny należy się liczyć z obowiązkiem podatkowym wynikającym z ustawy o podatku od spadków i darowizn. Podatek ten oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku (między rodzicami a dziećmi kwota ta wynosi 9637 zł), według skali określonej w powyższej ustawie. Zatem w przypadku, gdyby rodzice podarowali Pani siostrze kwotę, sumę pieniężną musiałaby Ona liczyć się z obowiązkiem podatkowym wynikającym z tej ustawy, gdyż przepisom tym podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem:

1. spadku,

2. darowizny

3. zasiedzenia,

4. nieodpłatnego zniesienia współwłasności,

5. zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w postaci powołania do spadku albo w postaci zapisu,

6. nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci.

Obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych, czyli w tym wypadku na obdarowanym. Ustawa o podatku od spadków i darowizn wprowadza pewne minimum podatkowe, i tak:

opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej:

1. 9637 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej,

2. 7276 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej,

3. 4902 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.

Do grupy I zalicza się małżonka, zstępnych (w tym także przysposobionych i ich zstępnych), wstępnych (w tym za rodziców uważa się także przysposabiających), pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów, do grupy II - zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych, do grupy III - innych nabywców.

Swoistym sposobem na tak „małe” zwolnienie z omawianego podatku byłaby sytuacja, w której darowizna byłaby dokonywana przez każdego z rodziców osobno, z ich majątków odrębnych, w formie dwóch odrębnych umów darowizny. Wtedy możliwe byłoby podwójne odliczenie kwot wolnych od podatku.

Istotny z punktu widzenia omawianego przypadku jest też cel potencjalnej darowizny, bowiem ustawa przewiduje ulgi w przypadku przeznaczenia otrzymanych kwot na cele mieszkaniowe. Zgodnie z artykułem 4 pkt 5 ustawy o podatku od spadków i darowizn od podatku zwolnione jest nabycie w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy przez osobę zaliczoną do I grupy podatkowej w wysokości nieprzekraczającej 9637 zł od jednego darczyńcy, a od wielu darczyńców łącznie nie więcej niż 19 274 zł w okresie 5 lat od daty pierwszej darowizny, jeżeli pieniądze te lub rzeczy obdarowany przeznaczy na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni, budowę lokalu w małym domu mieszkalnym, budowę domu jednorodzinnego albo nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość. Zwolnienie to jest niezależne od ulgi przewidzianej w art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy, czyli „przynależności” do grup, o których była mowa wyżej.

Deklaracja w sprawie podatku od spadków i darowizn powinna zostać złożona przez podatnika w terminie 1 miesiąca od powstania obowiązku podatkowego, czyli w praktyce od spełnienia świadczenia, jako że w przypadku umowy darowizny środków pieniężnych najczęściej nie sporządza się aktu notarialnego. W deklaracji tej należy podać koniecznie fakt pokrewieństwa między obdarowanym i darczyńcą oraz zaznaczyć, że środki zostaną wydatkowane na cele mieszkaniowe oraz załączyć stosowny dowód tego faktu. Jeśli jednak w procesie zawierania umowy będzie brał udział notariusz, to właśnie on dokona obliczenia i wpłaty podatku do właściwego urzędu skarbowego.

W związku z przedstawioną drugą z możliwych darowizn dużo bardziej korzystne byłoby skorzystanie z ulgi mieszkaniowej przewidzianej w art. 16 omawianej ustawy o podatku od spadków i darowizn. Zgodnie z artykułem 16 ustawy w przypadku nabycia budynku mieszkalnego lub jego części, lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego oraz wynikających z przydziału spółdzielni mieszkaniowych: prawa do domu jednorodzinnego lub prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym:

• w drodze spadku lub darowizny przez osoby zaliczane do I grupy podatkowej,

• w drodze spadku przez osoby zaliczane do II grupy podatkowej,

• w drodze spadku przez osoby zaliczane do III grupy podatkowej, sprawujące przez co najmniej dwa lata opiekę nad wymagającym takiej opieki spadkodawcą, na podstawie umowy zawartej z nim przed organem gminy,

- nie wlicza się do podstawy opodatkowania ich wartości do łącznej wysokości nie przekraczającej 110 m2 powierzchni użytkowej budynku lub lokalu. Ulga ta przysługuje osobom, które łącznie spełniają szereg warunków, w tym między innymi będą zamieszkiwać w nabytym lokalu lub budynku przez 5 lat, Okres wspomnianych 5 lat liczony jest bądź od dnia złożenia zeznania podatkowego - jeżeli w chwili złożenia zeznania nabywca mieszka w nabytym lokalu lub budynku, bądź od dnia zamieszkania w nabytym lokalu lub budynku - jeżeli nabywca zamieszka w ciągu roku od dnia złożenia zeznania podatkowego. Z powołanego przepisu wynika więc wprost, iż warunkiem koniecznym w tym wypadku jest zamieszkiwanie w w/w lokalu przez ustalony okres. Przepis artykułu 16 powołanej ustawy także stanowi wprost w ustępie 7, iż nie stanowi podstawy do wygaśnięcia decyzji zbycie udziału w budynku lub lokalu na rzecz innego ze spadkobierców lub obdarowanych oraz zbycie budynku lub lokalu, jeżeli było ono uzasadnione koniecznością zmiany warunków mieszkaniowych, a nabycie innego budynku lub uzyskanie pozwolenia na jego budowę albo nabycie innego lokalu nastąpiło nie później niż w ciągu sześciu miesięcy od dnia zbycia.

Warto przy tym pamiętać, iż ustawa przyjmuje, że za powierzchnię użytkową budynku (lokalu) się powierzchnię mierzoną po wewnętrznej długości ścian pomieszczeń na wszystkich kondygnacjach (podziemnych i naziemnych, z wyjątkiem powierzchni piwnic i klatek schodowych oraz szybów dźwigów). Natomiast powierzchnie pomieszczeń lub ich części oraz część kondygnacji o wysokości w świetle od 1,40 m do 2,20 m zalicza się do powierzchni użytkowej budynku w 50 %, a jeżeli wysokość jest mniejsza niż 1,40 m - pomija się.

Przepisy wyraźnie stanowią o budynku czy też lokalu, zatem każde przekroczenie limitów zwolnień opisanych wyżej będzie już opodatkowane podatkiem od darowizny.

Pomocne może być tutaj także Pismo Ministerstwa Finansów - Wicedyrektora Departamentu Podatków Bezpośrednich i Opłat z dnia 27 marca 1995 r. PO 7/B-825-659/11561/95, w którego treści czytamy, iż w przypadku, gdy przedmiotem nabycia jest budynek lub lokal mieszkalny o powierzchni przekraczającej 110 m2 bądź część takiego budynku lub lokalu, do obliczenia wysokości ulgi wartość rynkową tego budynku lub lokalu albo ich części oraz spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, dzieli się przez ich powierzchnię użytkową - ustaloną stosownie do definicji zawartej w art. 16 ust. 4 i 5 ustawy. Otrzymaną w ten sposób wartość 1 m2 powierzchni użytkowej budynku lub lokalu mnoży się przez liczbę m2 objętych w konkretnej sytuacji ulgą i odlicza z podstawy opodatkowania.

Ministerstwo Finansów wyjaśnia przy tym, iż zważywszy na to, że ulga mieszkaniowa określona w art. 16 ust. 1 dotyczy budynku lub lokalu mieszkalnego oraz spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, powierzchnię użytkową podlegającą wyłączeniu z podstawy opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn należy odnieść do pomieszczeń przeznaczonych na cele mieszkalne.

Niezłożenie deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych lub od podatku od darowizny powoduje, że w razie kontroli tej deklaracji przez organ skarbowy, mógłby on dojść do przekonania, że wydatki w danym roku podatkowym nie znajdują pokrycia w mieniu zgromadzonym w roku podatkowym oraz w latach poprzednich (co jednak następuje najczęściej w przypadku, gdy osiągnięte przez podatnika dochody nie pozwalają na uznanie, że wydatkowana przez niego w danym roku podatkowym suma pochodziła z oszczędności poczynionych w latach poprzednich, czyli gdy podatnik bądź nie pracuje, bądź jego dochody są niskie), co determinuje uznanie tego przychodu za pochodzący ze źródeł nieujawnionych, a w konsekwencji opodatkowanie go 75- procentową stawką podatkową (art. 30 ust. 1 pkt 7 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych). Natomiast powołanie się już na etapie postępowania podatkowego na darowiznę otrzymaną od rodziców spowoduje wymierzenie podatku od spadków i darowizn wraz z należnymi odsetkami (wyrok NSA z dnia 13 września 2000 r.

, sygn. SA/Sz 1634/99). Dodatkowo, nieujawnienie przez podatnika właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania lub niezłożenie deklaracji, przez co podatnik naraża podatek na uszczuplenie, stanowi przestępstwo skarbowe (art. 54 ustawy Kodeks karny skarbowy, dalej k.k.s.), zagrożone karą grzywny do 720 stawek dziennych albo karą pozbawienia wolności do lat 3, albo obu tym karom łącznie. Analogicznej karze podlega podatnik, który składając organowi podatkowemu, innemu uprawnionemu organowi lub płatnikowi deklarację lub oświadczenie, podaje nieprawdę lub zataja prawdę albo nie dopełnia obowiązku zawiadomienia o zmianie objętych nimi danych, przez co naraża podatek na uszczuplenie (art. 56 k.k.s).