Brak pouczenia a prawo do obrony

Odpowiedź prawnika: Brak pouczenia a prawo do obrony

 

Sposobem zakwestionowania wyroku sądu w postępowaniu karnym są środki zaskarżenia. Podstawowym środkiem jest apelacja, przysługująca od wyroku sądu I instancji. W apelacji skarżący może podnieść zarzuty co do postępowania przed sądem orzekającym. Apelację wnosi się do sądu który wydał zaskarżone orzeczenie w terminie 14 dni od dnia doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem. Apelacja od wyroku sądu okręgowego musi być sporządzona i podpisana przez adwokata. Z kolei od prawomocnego wyroku odwoławczego kończącego postępowanie w sprawie przysługuje oskarżonemu kasacja do Sądu Najwyższego, która objęta jest przymusem adwokacko-radcowskim. Podstawą do wniesienia kasacji jest wykazanie, że sąd orzekający dopuścił sie rażącego naruszenia prawa, które to naruszenie miało następnie wpływ na wynik postępowania. Przy czym należy stwierdzić, że rażące naruszenie prawa to takie naruszenie, które jest oczywiste, bezsporne i dające się łatwo stwierdzić. Nie każde naruszenie prawa może być przedmiotem zarzutu kasacyjnego. Musi być rażące i móc mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia (przy czym wystarczy uprawdopodobnienie możliwości wpływu, a nie udowodnienie, że wpływ ten rzeczywiście nastąpił). Z przytoczonego stanu faktycznego trudno ocenić czy brak pouczeń stanowił w tym wypadku rażące naruszenie prawa, które kwalifikowałoby go jako podstawę do złożenia kasacji. Niewątpliwym uchybieniem jest brak pouczenia o prawie odpowiedzi na akt oskarżenia. Odpowiedź na akt oskarżenia zazwyczaj powinna zawierać ustosunkowanie się do zarzutów oraz przytoczenie dowodów na poparcie twierdzeń oskarżonego. W takiej sytuacji należało by wykazać, iż oskarżony w kolejnych etapach postępowania nie mógł sie wypowiedzieć i przytoczyć dowodów na swoją obronę. Trudno jako odmowę prawa do obrony rozpatrzyć brak wyjaśnienia treści uzasadnienia aktu oskarżenia. Przed rozprawą akt oskarżenia jest doręczany oskarżonemu i ma on prawo żądać ustnego wyjaśnienia podstaw zarzutów i sporządzenia uzasadnienia na piśmie. Na podstawie art. 16 kpk organ prowadzący postępowanie jest zobowiązany jest udzielać uczestnikowi postępowania pouczeń co do ciążących na nim obowiązków i przysługujących praw. Co więcej organ prowadzący postępowanie powinien ponadto w miarę potrzeby udzielać uczestnikom postępowania informacji o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach także w wypadkach, gdy ustawa wyraźnie takiego obowiązku nie stanowi.

W ramach pouczenia o przysługujących prawach i obowiązkach nie mieści się jednak wyjaśnienie przez sąd treści uzasadnienia aktu oskarżenia. Trudno również zakwalifikować działanie organu który wydał postanowienie o przedstawieniu zarzutów, w sytuacji gdy nie można zapoznać się z konkretnym postanowieniem. W razie ewentualnego złożenia środka zaskarżenia okoliczność ta mogłaby być przez sąd dwojako interpretowana. Odnosząc się do drugiej części pytania, należałoby stwierdzić, że art. 16 § 1 stanowi, że jeśli organ prowadzący postępowanie był obowiązany pouczyć uczestników postępowania (np. oskarżonego) o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach, brak takiego pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywoływać ujemnych skutków procesowych dla uczestnika postępowania lub innej osoby, której to dotyczy. Poprzez pouczenie należy rozumieć wskazówkę dotyczącą postępowania, radę, zalecenie. Brak pouczenia zaniechaniem dokonania tej czynności, a pouczenie określone mianem mylnego - to takie, które jest niezgodne z rzeczywistością (tutaj: stanem prawnym), błędne, fałszywe, niewłaściwe. Ujemny skutek prawny, jaki związany jest z mylnym pouczeniem lub brakiem pouczenia, jest to następstwo, które pociąga za sobą fakt prawny na podstawie określonej normy prawnej. Przykładem jest np. błędne poinformowanie o prawie i terminie do wniesienia środka zaskarżenia- jeśli uczestnik postępowania wniósł środek zaskarżenia w terminie określonym w błędnym pouczeniu, skutki nieterminowego wniesienia nie będą do niego stosowane.