Czy moja była żona może żądać podwyższenia alimentów na mojego pełnoletniego syna?

Odpowiedź prawnika: Czy moja była żona może żądać podwyższenia alimentów na mojego pełnoletniego syna?

Niniejsza opinia została sporządzona na podstawie przepisów ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U.2012.788 -j.t.) – dalej: k.r.o.; ustawy Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.1964.43.296) – dalej: k.p.c. oraz aktualnych komentarzy doktryny i orzecznictwa odnoszących się do rozpatrywanych kwestii.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy reguluje kwestię obowiązku alimentacyjnego w dziale III ustawy. Zgodnie z pierwszym art. tego działu:

art. 128 k.r.o.

Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.

Jak wywodzi Tadeusz Domińczyk w: „Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz.”:

„Pokrewieństwo oznacza istnienie stosunku opartego na pochodzeniu od wspólnego przodka. Krewnym jest także dziecko uznane przez ojca. Rozróżnia się krewnych w linii wstępnej (ojciec, dziadek, pradziadek) i zstępnej (syn, wnuk, prawnuk). Pojęcie rodzeństwa obejmuje krewnych w linii bocznej (brat, siostra - także przyrodni), jeśli przynajmniej jedno z rodziców jest ich wspólnym przodkiem”. Wobec powyższego, obciążeni – w stosunku do dzieci – w pierwszej kolejności są rodzice. Pan, jako ojciec niewychowujący syna, został zobowiązany do świadczeń pieniężnych na jego rzecz w wyroku rozwodowym, kiedy to syn nie był jeszcze pełnletni. Wynika to z art. 58 § 1 k.r.o.:

§ 1. W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i o kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.

(…)

Zgodnie z art. 133 § 1 k.r.o., rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Niewątpliwie zatem obowiązek alimentacyjny może trwać w tym przypadku również po osiągnięciu pełnoletniości przez syna. W k.r.o. wprowadzono jednak uregulowanie, zgodnie z którym:

art. 133 k.r.o.

§ 3. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.

Na podstawie powyższego przepisu rodzice mają możliwość uchylenia się od obowiązku płacenia alimentów, jeżeli spełnione są poniższe warunki:

• dziecko osiągnęło pełnoletność, a płacenie alimentów wiąże się z nadmiernym uszczerbkiem dla rodziców,

• dziecko osiągnęło pełnoletność i nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.

Wydaje się, że w Pańskim przypadku moglibyśmy mówić wyłącznie o pierwszej z powyższych możliwości pozwalających zobowiązanym uwolnić się od obowiązku alimentacyjnego, tj. nadmiernego uszczerbku ponoszonego przez rodziców. Na tę instytucję 

zwraca uwagę Helena Ciepła w opracowaniu „Nowelizacje Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z komentarzem”:

„W dodanym § 3 ustawodawca przyznał rodzicom uprawnienie do uchylenia się od wykonania obowiązku alimentacyjnego w razie zagrożenia nadmiernym dla nich uszczerbkiem. Pojęcie „nadmierny uszczerbek” jest już terminem kodeksowym (art. 134 k.r.o.). Wprawdzie nie jest zdefiniowany, jednakże w orzecznictwie przyjmuje się, że jest to uszczerbek przekraczający granice środków potrzebnych do normalnej egzystencji”.

Natomiast T. Domińczyk w przywoływanym już opracowaniu „Kodeks...” stwierdza:

„O ile mianowicie wydolni materialnie rodzice nie mogą się powstrzymać od obowiązku alimentowania dziecka, które nie dysponuje przychodami pozwalającymi sprostać jego potrzebom, o tyle w przypadku rodziców, dla których łożenie na potrzeby dziecka pełnoletniego oznaczałoby uszczerbek w zakresie kosztów utrzymania własnego - mogą się uchylić od takiego obowiązku”.

Zgodnie z powyższym, istnieje możliwość uchylenia się od alimentów, jeżeli płacąc je, doznawałby Pan nadmiernego uszczerbku finansowego. Tzn. takiego, który powodowałby problemy w utrzymaniu się na poziomie normalnej egzystencji. Tego jednak nie jesteśmy w stanie stwierdzić, nie znając szczegółów sprawy. 

W zaistniałej sytuacji faktycznej obowiązek alimentacyjny wciąż trwa. Pańska była żona – w imieniu syna – wystąpiła o podwyższenie Pańskiego obowiązku alimentacyjnego. Oczywiście takie postępowanie jest dopuszczalne, jednak pod warunkiem, że posiada ona stosowne pełnomocnictwo udzielone przez syna:

art. 87 k.p.c.

§ 1. Pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny, a w sprawach własności przemysłowej także rzecznik patentowy, a ponadto osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, współuczestnik sporu, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.

(…)

bądź też, jeżeli została ona ustanowiona kuratorem dla syna:

art. 600 k.p.c.

§ 1. Kuratora dla osoby niepełnosprawnej sąd opiekuńczy ustanawia na wniosek tej osoby, a za zgodą osoby niepełnosprawnej - także na wniosek organizacji pozarządowej, wymienionej w art. 546 § 3.

§ 2. W przypadku gdy stan osoby niepełnosprawnej wyłącza możliwość złożenia wniosku lub wyrażenia zgody, o których mowa w § 1, sąd może ustanowić kuratora z urzędu. Sąd może ustanowić kuratora z urzędu także w przypadku, o którym mowa w art. 558 § 2.

art. 604 k.p.c.

W zaświadczeniu dla kuratora sąd określa zakres jego uprawnień.

Wniosek o podwyższenie alimentów został z pewnością oparty o przesłankę wskazaną w art. 138 k.r.o.:

art. 138 k.r.o.

W razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego.

Ustawodawca zdaje sobie sprawę, że potrzeby dziecka zmieniają się z czasem (zarówno na większe jak i na mniejsze) dlatego przewidział przepisy pozwalające na zmianę wysokości raz ustalonego obowiązku. T. Domińczyk pisze w tym temacie:

„Orzekając o alimentach, sąd bierze za podstawę rozstrzygnięcia potrzeby uprawnionego oraz zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego według stanu istniejącego w dacie orzekania (art. 316 § 1 k.p.c.), ale zasądza alimenty nie tylko wymagalne w dacie orzekania, lecz także alimenty na przyszłość. Ze względu na to, że przyszłość z reguły niesie w sobie zmiany, szczególnie w zakresie potrzeb małoletnich dzieci, a częstokroć także w zakresie zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanych, konieczne było ustanowienie w art. 138 możliwości zmiany zasądzonych alimentów w razie zmiany stosunków. Przez zmianę stosunków rozumie się istotne zwiększenie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentacji, istotne zwiększenie się usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego lub istotne zmniejszenie się możliwości zaspokajania potrzeb własnymi siłami”.

Jak wynika z powyższego, przez zmianę stosunków rozumieć należy wszelkie zmiany w statusie ekonomicznym stron powodujące zmianę (zwiększenie, ale i zmniejszenie) zakresu usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego lub też zmianę (zwiększenie, ale i zmniejszenie) zakresu możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego. Zmiana stosunków może więc doprowadzić zarówno do zmiany wysokości (podwyższenia lub obniżenia) obowiązku alimentacyjnego, jak i do jego wygaśnięcia. Wynika z tego, że rozstrzygnięcie o żądaniu opartym na art. 138 wymaga, po pierwsze, porównania stanu istniejącego w dacie uprawomocnienia się wyroku zasądzającego alimenty ze stanem istniejącym w dacie orzekania o ich podwyższeniu, po drugie zaś oznacza, że upływ czasu, jaki nastąpił od daty ostatniego wyroku alimentacyjnego do daty orzekania o podwyższeniu alimentów sam w sobie nie może jeszcze przemawiać za zasadnością powództwa; na stronie ciąży wówczas obowiązek wykazania, że zmiany takie nastąpiły stosownie do ogólnej reguły dowodowej (art. 6 k.c.). Sąd nie jest w takim przypadku wolny od obowiązku działania z urzędu (art. 5, 212 k.p.c.) - tak Tadeusz Domińczyk w: Sychowicz Marek, Ciepła Helena, Kalus Stanisława, Czech Bronisław, Domińczyk Tadeusz, Piasecki Kazimierz (red.) Najnowsze wydanie: Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz Warszawa 2009 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie IV) ss. 1152.

W tej sytuacji, gdy Pańska żona w imieniu syna zdecydowała się wystąpić na drogę sądową z pozwem o podwyższenie wysokości alimentów, musi Pan wykazać przede wszystkim, że Pana możliwości zarobkowe lub majątkowe nie uległy zmianie od ostatniego roku lub też się obniżyły, co nie pozwala na realizację obowiązku alimentacyjnego w wyższym zakresie.

Jako argument przemawiający za niezasadnością podwyższenia wysokości alimentów może przemawiać także zmniejszenie potrzeb Pańskiego syna, bądź brak ich podwyższenia w porównaniu do okresu, w którym ustalana była wysokość alimentów. Z uwagi jednak na nieznajomość szczegółów sprawy nie możemy przesądzić, czy ten argument jest możliwy do przedstawienia.

Rozstrzygnięcia sądu nie można oczywiście na tym etapie przewidzieć. Sukces w podwyższeniu alimentów, bądź pozostawieniu ich wysokości w tym samym wymiarze, zależy od siły przedstawionych przez obie strony argumentów oraz złożonych dokumentów obrazujących sytuację materialną Pana oraz Pana byłej żony (np. zaświadczenia o zarobkach, zaświadczenie o statusie osoby bezrobotnej). Istotne będzie także ewentualne zwiększenie się potrzeb Pańskiego syna.

Podsumowanie:

W zaistniałej sytuacji faktycznej obowiązek alimentacyjny wciąż trwa. Pańska była żona – w imieniu syna – wystąpiła o podwyższenie Pańskiego obowiązku alimentacyjnego. Oczywiście takie postępowanie jest dopuszczalne, jednak pod warunkiem, że posiada ona stosowne pełnomocnictwo udzielone przez syna, bądź też została ustanowiona jego kuratorem.