Ingerencja kontrahenta autora dzieła w kształt i treść dzieła

Odpowiedź prawnika: Ingerencja kontrahenta autora dzieła w kształt i treść dzieła

W orzecznictwie i doktrynie prawniczej podkreśla się, że prawo decydowania o postaci dzieła musi ulegać ograniczeniom ze względu na interesy kontrahenta autora oraz odbiorców.

Mimo, iż literalna wykładnia art. 16 pkt 3 prawa autorskiego sugeruje, że każda zmiana utworu narusza autorskie prawa osobiste, to przeciw takiej interpretacji przemawia art. 49 ust. 2 prawa autorskiego. Stanowi on, że następca prawny (osoba, która nabyła autorskie prawa majątkowe) nie może, bez zgody twórcy, czynić zmian w utworze, chyba że są one spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie miałby słusznej podstawy im się sprzeciwić. Możliwość słusznej podstawy tego sprzeciwu oceniać należy casa ad causam, czyli konkretnie w każdym przypadku.

Ponadto powszechnie akceptowany jest pogląd, że dla stwierdzenia naruszenia prawa osobistego nie wystarcza zrealizowanie hipotezy powołanego przepisu, lecz nadto musi wystąpić naruszenie owej „więzi istniejącej pomiędzy twórcą a jego utworem”. Termin „oczywista konieczność” ma charakter zobiektywizowany. Trzeba więc brać pod uwagę m.in. rodzaj utworu, czy zamierzona umowa (przenosząca prawa majątkowe lub licencyjna) może dojść do skutku bez wprowadzenia zmian, czy strony w chwili zawierania umowy miały świadomość konieczności wprowadzenia zmian, jakie mogą być konsekwencje nie wprowadzenia tych zmian. Wobec powyższegoprzyjmuje się, że dozwolone są zmiany poprawiające błędy (gramatyczne, ortograficzne), natomiast wydaje się, że nie ma możliwości, na gruncie tego przepisu wprowadzenia zmian podyktowanych gustami odbiorców lub normami obyczajowymi (por. więcej: Janusz Barta, Monika Czajkowska-Dąbrowska, Zbigniew Ćwiąkalski, Ryszard Markiewicz, Elżbieta Traple. Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz. Zakamycze 2005).

Powyższe rozważania opierać się również mogą na szerokiej interpretacji art. 5 Kodeksu cywilnego. Artykuł ten stanowi: Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego.

Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Interpretacja taka osłabia kategoryczność zakazu dokonywania jakichkolwiek zmian w utworze. Na potwierdzenie tych słów przytoczyć można wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 29 października 1997 r (I Aca 477/97), który stanowi: „nie każda zmiana dowolnego elementu treści lub formy utworu narusza prawo do jego integralności (art. 16 ust. 3 pr.aut.), lecz tylko taka jego zmiana, która „zrywa” lub „osłabia” więź twórcy z utworem, usuwa lub narusza więź między utworem a cechami indywidualizującymi jego twórcę. Tak oznaczonych cech naruszenia prawa do integralności utworu nie spełniają drobne zmiany elementów jego treści i formy, które nie uchylają atrybucji utworu”.

Istotnym w danym zagadnieniu, jest fakt oceny, czy dana ingerencja w utwór stanowi naruszenie prawa do integralności twórcy. Jak podkreśla się powszechnie, obecna linia orzecznicza opiera się na tzw. „racjach obiektywnych”. Przy ocenie czy doszło do naruszenia sądy najczęściej stosują tzw. „miernik przeciętnych ocen społeczeństwa” lub „miernik przeciętnego odbiorcy”. Nie mają tutaj znaczenia elementy subiektywne. Tak więc indywidualne odczucie autora utworu, że doszło do naruszenia jego autorskiego prawa osobistego, nie będzie miało znaczenia dla oceny danego czynu. W ramach testu obiektywnego orzecznictwo nierzadko posługuje się także opinią przedstawicieli danego środowiska, profesjonalnie najbliższego danemu zagadnieniu. (por. więcej A. M. Niżankowska – op. cit.).