Odpowiedzialność karna za lichwę

Odpowiedź prawnika: Odpowiedzialność karna za lichwę

Artykuł 304 Kodeksu karnego stanowi, że „Kto, wyzyskując przymusowe położenie innej osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, zawiera z nią umowę, nakładając na nią obowiązek świadczenia niewspółmiernego ze świadczeniem wzajemnym, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”. Przestępstwa lichwy polega na wyzyskaniu przymusowego położenia wskazanego w przepisie podmiotu przez zawarcie z nim umowy nakładającej na niego obowiązek świadczenia niewspółmiernego ze świadczeniem wzajemnym. Pokrzywdzonym przestępstwem może być nie tylko osoba fizyczna, ale także osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej. Przymusowe położenie pokrzywdzonego oznacza taką sytuację faktyczną, w której zawarcie niekorzystnej umowy jest dla niego w zasadzie jedynym sposobem uniknięcia niebezpieczeństwa grożącego jemu samemu, jego najbliższym lub np. prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Przymusowe położenie pokrzywdzonego musi przy tym występować obiektywnie (tak J. Majewski, w: Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2005 rok, red. A. Zoll, t. III, s. 840). Wykorzystanie przymusowego położenia oznacza, że sprawca ma pełną świadomość sytuacji ofiary i z niej korzysta, doprowadzając podmiot znajdujący się w przymusowym położeniu do zawarcia niekorzystnej dla niego umowy (zob. O. Górniok, Przestępstwa gospodarcze, Warszawa 2000, s. 86). Zgoda pokrzywdzonego w przypadku przestępstwa lichwy nie wyłącza odpowiedzialności karnej sprawcy, ponieważ z faktu, że pokrzywdzony znajduje się w przymusowym położeniu, wynika, iż zgoda taka nie jest dobrowolna, w warunkach swobodnego decydowania, bez poczucia nieuniknionego zagrożenia, pokrzywdzony nie zawarłby takiej umowy (K. Buczkowski, Przestępstwo..., s. 62). Świadczenie niewspółmierne to takie, które pozostaje w dysproporcji ze świadczeniem oferowanym w zamian przez sprawcę.

Jednocześnie ustawodawca nie wymaga, aby była to niewspółmierność oczywista. Oznacza to, że niewspółmierne będzie w zasadzie każde świadczenie, przy którym różnica między jego wartością a wartością świadczenia wzajemnego będzie przekraczać dopuszczalną i uzasadnioną w danej sytuacji rynkowej dysproporcję między świadczeniami wzajemnymi (tak J. Majewski, op. cit., s. 838).

W związku z powyższym, odpowiedzialność z powyższego artykułu nie jest automatycznie powiązana z zastrzeżeniem w umowie pożyczki odsetek większych niż maksymalne. Decydujący jest element wykorzystania przymusowego położenia pokrzywdzonego (pożyczkobiorcy) oraz świadomość takiego położenia ze strony sprawcy (pożyczkodawcy), gdyż przestępstwo to można popełnić tylko umyślnie. Wobec tego w przypadku braku takiej świadomości w chwili zawierania umowy, raczej nie można mówić o odpowiedzialności z tego przepisu.

Podsumowując, samo zastrzeżenie odsetek wyższych niż maksymalne nie jest karalne. Natomiast w takim przypadku, zgodnie z art. 359 § 2² kc należały się będą odsetki w wysokości maksymalnej.