Prawo do zachowku a przekazanie gospodarstwa

Odpowiedź prawnika: Prawo do zachowku a przekazanie gospodarstwa

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że dopóki Pana rodzice żyją, a wiec dopóki nie doszło do otwarcia spadku, nie posiada Pan roszczenia o wypłatę zachowku. Rozważania zawarte w niniejszej odpowiedzi dotyczą zatem sytuacji przyszłej.
Jeżeli w wyniku dziedziczenia po każdym z rodziców nie otrzyma Pan odpowiedniej wartości spadku (a także gdy nie otrzymał Pan darowizny pokrywającej tą wartość), można się domagać wypłaty zachowku od osoby obdarowanej. Jeżeli osoba obdarowana sama jest uprawniona do zachowku, jej odpowiedzialność do wypłaty Panu zachowku ogranicza się do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Więcej informacji dotyczącej kwestii jak oblicza się zachowek znajduje się w poradzie: Zachowek - kto jest uprawniony i w jaki sposób to uprawnienie jest realizowane? oraz w Żądanie zachowku od obdarowanego - opinia prawna
 

Aby móc domagać się w opisywanej w pytaniu sytuacji zachowku, czynność prawna dokonana pomiędzy danym rodzicem a Pana rodzeństwem powinna być uznana za darowiznę.  W  orzecznictwie przyjmuje się, że: „ umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy w zamian za świadczenie z ubezpieczenia społecznego wobec zawarcia w niej elementów z różnych dziedzin prawa ma niejednorodny charakter, jednakże ze względu na zakres regulacji oraz cel, jakiemu ma służyć, nie może być ona z punktu widzenia zachowku traktowana tak, jak umowa darowizny w rozumieniu przepisu art. 888 § 1 kc a tylko takie darowizny doliczane są do spadku przy obliczaniu zachowku po myśli przepisu art. 993 kc (tak np. S.A. w Warszawie w orzeczeniu z dnia 19 lipca 2006 r., sygn akt VI ACa 99/2006)". Wskazać  w tym miejscu można (mając na uwadze, że rozważania dotyczą przyszłości) że chociaż sądy kierują się przy wydawaniu wyroków orzecznictwem Sądu Najwyższego, nie jest wykluczone wydanie wyroku odbiegającego od takiego orzecznictwa (jak również nie jest wykluczona zmiana stanowiska SN w tym przedmiocie).

W każdym bądź razie, by domagać się wypłaty zachowku, będzie Pan musiał wykazać, że umowa zawarta z Pana bratem stanowiła w istocie  umowę darowizny. O tym, jaki charakter ma dana umowa będzie decydować nie jej tytuł, lecz jej treść. Zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym rolników, przez umowę z następcą rolnik będący właścicielem (współwłaścicielem) gospodarstwa rolnego zobowiązuje się przenieść na osobę młodszą od niego co najmniej o 15 lat (następcę) własność (udział we współwłasności) i posiadanie tego gospodarstwa z chwilą nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, jeżeli następca do tego czasu będzie pracować w tym gospodarstwie. Ponadto umowa z następcą może zawierać inne postanowienia, w szczególności dotyczące wzajemnych świadczeń stron przed i po przeniesieniu przez rolnika własności gospodarstwa rolnego na następcę. Z kolei, zgodnie z następnymi zapisami ww ustawy, jeżeli rolnik przeniósł własność gospodarstwa rolnego na następcę przed nabyciem prawa do emerytury lub renty, a w umowie z następcą albo w umowie zawartej w celu wykonania tej umowy nie postanowiono inaczej, może on także żądać od następcy świadczeń pieniężnych w wysokości nieprzekraczającej połowy emerytury podstawowej miesięcznie do czasu nabycia prawa do emerytury lub renty. Tak więc sam fakt zawarcia umowy jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego lub fakt przeniesienia gospodarstwa w tym czasie nie dyskwalifikuje umowy jako umowy o przekazanie gospodarstwa rolnego. Sądowe ustalenie jaki charakter miała zawarta umowa powinno nastąpić dopiero po wytoczeniu przez Pana powództwa o zapłatę zachowku. O tym czy pozew jest zasadny, ostatecznie będzie decydował sąd w postępowaniu o wypłatę zachowku.