Prawo odmowy składania zeznań przez powinowatego

Odpowiedź prawnika: Prawo odmowy składania zeznań przez powinowatego

Zgodnie z art. 182 § 1 kodeksu postępowania karnego (kpk) osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań. Prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia. Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem.

Przepis art. 115 § 11 kodeksu karnego (kk) zawiera definicję określenia osoba najbliższa. I tak osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.

Zgodnie z art. 26 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (kro) z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Powinowatym jest więc np. brat żony w stosunku do jej męża (potocznie szwagier), ojciec żony w stosunku do jej męża (potocznie teść i zięć).

Powinowactwo w tej samej linii lub stopniu, o którym mowa w art. 115 § 11 kk oznacza, że osobą najbliższą jest także szwagier.

Zatem brat żony jest uprawniony do odmowy składania zeznań w sprawie, w której podejrzanym jest mąż żony.

Świadek może odmówić złożenia zeznań pod względem przedmiotowym w całości, a nie w części; nie może ograniczyć się tylko do zeznań korzystnych dla oskarżonego, a odmówić zeznań w pozostałej części. Świadkowi przysługuje prawo zeznawania lub nie składania zeznań, a nie dokonywania wyboru zakresu zeznań. 

Jednakże świadek, który zdecydował się zeznawać, może odmówić na podstawie art. 183 § 1 kpk odpowiedzi na pytania mogące narazić na odpowiedzialność karną osobę dla niego najbliższą .

Uprawnienie do odmowy zeznań przysługuje w stosunku do oskarżonego (podejrzanego).

Zgodnie z art. 186 § 1 kpk osoba uprawniona do odmowy złożenia zeznań może oświadczyć, że chce z tego prawa skorzystać, nie później jednak niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym; poprzednio złożone zeznanie tej osoby nie może wówczas służyć za dowód ani być odtworzone.

Świadek, który skorzystał z prawa odmowy zeznań, może zmienić decyzję w tej kwestii i złożyć zeznania zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i przed sądem; jest to jego prawo i może korzystać z niego, kiedy tylko zechce. Uchylenie się świadka od zeznań w śledztwie - jak zaznaczył Sąd Najwyższy - nie może stanowić przeszkody do wezwania tego świadka na rozprawę. Świadek, który skorzystał z prawa odmowy zeznań, może następnie zrezygnować z tego prawa. Brak podstaw prawnych do odmowy wezwania i przesłuchania świadka tylko z powodu jego poprzedniej odmowy złożenia zeznań. Wolno przesłuchać świadka, który początkowo skorzystał z przysługującego mu prawa odmowy zeznań i uchylił się od zeznań, lecz następnie postanowił złożyć zeznania (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.06.1979 r., II KR 147/79, nie publ.).