Roszczenia między spadkobiercami

Odpowiedź prawnika: Roszczenia między spadkobiercami

Na wstepie należy zauważyć, że samo postepowanie o stwierdzenie nabycia spakdku ma chatakter deklaratywny, gdyż krąg spadkobierców jest co do zasady znany już po upływie 6 miesięcy od śmierci spadkodawcy:

Art.1015.§1.Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

§2.Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Przepisy Kodeksu Cywilnego wskazują:

Art.1029.§1.Spadkobierca może żądać, ażeby osoba, która włada spadkiem jako spadkobierca, lecz spadkobiercą nie jest, wydała mu spadek. To samo dotyczy poszczególnych przedmiotów należących do spadku.

§2.Do roszczeń spadkobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotów należących do spadku, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również o naprawienie szkody z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty tych przedmiotów oraz do roszczeń przeciwko spadkobiercy o zwrot nakładów stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy.

§3.Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy żąda wydania swego majątku osoba, co do której zostało uchylone orzeczenie o uznaniu jej za zmarłą.

Powyższy przepis, nie znajdzie jednak zastosowania do przedstawionej sytuacji, skoro dotyczy on relacji między spadkobiercą a osobą trzecią (nie bedącą spadkobiercą.). W zakresie relacji między spadkobiercami, konieczne jest powołanie nastepującego przepisy KC:

Art.1035.Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów niniejszego tytułu.

Jak zasygnalizowaliśmy wcześniej, spadkobiercy nabywają spadek w chwili jego otwarcia i z tą chwilą powstaje pomiędzy nimi wspólność majątku spadkowego. Wspólność ta powstaje ex lege i dotyczy majątku spadkowego traktowanego jako całość, spadkobierca ma udział w spadku, a nie w poszczególnych składnikach spadku. Zarząd spadkiem sprawują współspadkobiercy. Każdy ze spadkobierców jest zarówno uprawniony, jak i obowiązany do współdziałania w zarządzie majątkiem spadkowym (art. 200 KC.). Czynności zarządu tradycyjnie dzieli się na czynności zwykłego zarządu oraz czynności przekraczające zwykły zarząd. Nie wchodząc w zbędne szczegóły nalezy wskazać, że do czynności zwykłego zarządu majątkiem spadkowym stosuje się odpowiednio art. 201-205 oraz art. 208 KC. W myśl art. 201 KC do dokonywania czynności zwykłego zarządu potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli, przy czym większość współwłaścicieli oblicza się według wielkości udziałów w spadku (art. 204 KC). Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu majątkiem spadkowym wymagają jednomyślnej zgody wszystkich spadkobierców (art. 199 KC). Spadkobiercy mogą więc wspólnie dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, na przykład zbyć rzecz wchodzącą w skład spadku, obciążyć nieruchomość hipoteką. Zarząd majątkiem spadkowym wymaga niekiedy dokonywania tzw. czynności zachowawczych. Jeżeli zarząd sprawują spadkobiercy, to na podstawie art. 209 KC każdy ze współspadkobierców może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa. Może więc np. wytoczyć powództwo windykacyjne i posesoryjne, wystąpić z wnioskiem o ustanowienie służebności drogi koniecznej, wnosić o stwierdzenie zasiedzenia, czy też domagać się rozgraniczenia spadkowej nieruchomości z nieruchomością sąsiednią.

Jak się zdaje, przedstawione przez Pana czynności współspadkobiercy, a więc mieszkanie w nieruchomości, oraz wynajmowanie powierzchni na reklamę są czynnościami zwykłego zarządu. Współspadkobiercy mają prawo do współposiadania spadku i poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład spadku (art. 206 KC). Jeżeli jednak jeden ze współspadkobierców obejmie w posiadanie - z wyłączeniem pozostałych lub niektórych tylko współspadkobierców - cały spadek albo jego część, to współspadkobiercy pozbawieni współposiadania mogą żądać, by sąd określił sposób korzystania z przedmiotów spadkowych według przepisów o zarządzie rzeczą wspólną. Posiadanie jest jednak wyłącznie uprawnieniem właściciela, nie zaś jego obowiązkiem, toteż prawnie dopuszczalna jest sytuacja w której mocą dorozumianego porozumienia, tylko jeden z współwłaścicieli faktycznie posiada nieruchomość należącą do spadku, a reszta spadkobierców tego faktu nie kwestionuje.

W zakresie pierwszej z tych czynności, należy uznać, że zamieszkiwanie przez współspadkobiercę w nieruchomości nalezącej do spadku wyklucza jakiekolwiek roszczenia drugiego ze współspadkobierców. Analogii należy szukać w przepisach o współwłasności, które nie pozwalają na przyjęcie takiej konstrukcji. Prawo własności z natury jest niepodzielne, a każdy z właścicieli może zamieszkiwać w nieruchomości będącej jego współwłasnością. W zakresie dochodów uzyskiwanych przez spadkobierce z reklam sytuacja zdaje się przedstawiać nieco inaczej.

Spadkobiercy mają prawo do pożytków i innych przychodów, jakie przynosi spadek lub poszczególne jego składniki. Na podstawie art 207 KC pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej (ze spadku) przypadają współspadkobiercom w stosunku do wielkości ich udziałów w spadku.

W takim samym też stosunku współspadkobiercy ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną (ze spadkiem). Jak wskazuje przy tym doktryna prawnicza: "Pożytki i ciężary ze spadku lub poszczególnych jego składników nie wchodzą w skład masy spadkowej. Należy zgodzić się z poglądem, że "spadkobiercy nabywają spadek w stanie istniejącym w chwili jego otwarcia. Spadek nie obejmuje zatem narosłych od tego dnia odsetek od tych wierzytelności, które, stanowiąc pożytki prawa (art. 54 k.c.), zgodnie z art. 207 k.c. w związku z art. 1035 k.c., przypadają spadkobiercy w stosunku do wielkości udziałów" (A. Kidyba, Komentarz do Kodeksu Cywilnego)

Jeśli więc jeden ze współspadkobierców uzykał określone przychody z wykorzystania przedmiotów nalezących do spadku to należy je uznać za pożytki prawa nie należące do masy spadkowej, ale przypadające spadkobiercom w stosunku do istniejących udziałów. Jeśli zostały one przejęte wyłącznie przez jednego z współspadkobierców stan ten nalezy uznać za nieprawidłowy. Podobne stanowisko zajmuje literatura: "odsetki od wspomnianych wierzytelności za okres od dnia śmierci . stanowią pożytki prawa (art. 54 k.c.), które zgodnie z art. 207 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. przypadają spadkobiercom w stosunku do wielkości udziałów i - jako nie objęte spadkiem - mogą być wypłacone każdemu z nich, w należnej mu części, niezależnie od postępowania działowego, po wykazaniu przymiotu spadkobiercy postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku (art. 1027 k.c.)" (A. Kidyba, Komentarz do Kodeksu Cywilnego);

Zgodnie z art. 686 Kodeksu Postępowania Cywilnego, w ewentualnym postanowieniu działowym sąd obowiązany jest uwzględnić pobrane pożytki:

Art.686^. W postępowaniu działowym sąd rozstrzyga także o istnieniu zapisów zwykłych, których przedmiotem są rzeczy lub prawa należące do spadku, jak również o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na spadek nakładów i spłaconych długów spadkowych.

Wskazuje Pan przy tym, że stan powyższy trwał od lat, co nakazuje uwzględnienie również ryzyka zarzutu przedawnienia, co do pobranych przez jednego ze współspadkobierców korzyści (pożytków prawa).

Reasumując powyższe, wskazujemy, że fakt, iż tylko jeden ze współspadkobierców osiągał korzyści z tytułu gospodarowania schedą spadkową jest co do zasady niesłuszny. Może Pan domagać się odpowiedniej części dochodów, w stosunku do swojego udziału spadkowego, tak co do pożytków już pobranych jak i pobieranych w przyszłości. Termin przedawnienia co do roszczeń majątkowych wynosi co do zasady 10 lat. Nie ma Pan natomiast roszczenia w zakresie zamieszkiwania przez spadkobiercę w nieruchomości. Roszczenie w zakresie pożytków może być również podniesione w ramach ewentualnego postępowania o podział masy spadkowej.