Pytanie klienta:
Odpowiedź prawnika:
Ekstradycja to kluczowy instrument współpracy międzynarodowej w zwalczaniu przestępczości. Polska podpisała umowy o ekstradycji z wieloma krajami na różnych kontynentach, jednak nie wszystkie państwa świata objęte są takimi porozumieniami.
Najważniejsze informacje
Europejski Nakaz Aresztowania (ENA) obowiązuje we wszystkich krajach Unii Europejskiej oraz Wielkiej Brytanii, Islandii, Szwajcarii i Norwegii. ENA to uproszczona forma ekstradycji funkcjonująca od 1 stycznia 2004 roku.
Państwa z podpisanymi umowami o ekstradycji
Obecnie Polska ma podpisane umowy dotyczące ekstradycji z następującymi państwami spoza Unii Europejskiej:
Europa (poza UE)
- Wielka Brytania
- Islandia
- Norwegia
- Szwajcaria
- Rosja
- Białoruś
- Ukraina
- Serbia
- Czarnogóra
- Bośnia i Hercegowina
- Macedonia Północna
Azja
- Indie
- Izrael
- Turcja
- Zjednoczone Emiraty Arabskie (od 2022)
- Irak
- Korea Północna
- Mongolia
- Syria
- Wietnam
- Tajlandia
- Chiny
- Japonia
- Korea Południowa
Afryka
- Maroko
- Egipt
- Algier
- Libia
- Tunezja
- RPA
Ameryki
- Stany Zjednoczone
- Kanada
- Argentyna
- Brazylia
- Kuba
- Chile
- Meksyk
Australia i Oceania
- Australia
- Nowa Zelandia
Kraje bez umów o ekstradycji z Polską
Istnieje szereg krajów, z których ekstradycja obywateli polskich nie jest możliwa na podstawie umów dwustronnych. Do najważniejszych należą:
Ameryka Południowa
- Paragwaj
- Peru
- Boliwia
- Kolumbia
- Urugwaj
- Wenezuela
Ameryka Środkowa i Karaiby
- Dominikana
- Kostaryka
- Jamajka
- Haiti
- Belize
Azja Środkowa
- Tadżykistan
- Uzbekistan
- Kirgistan
- Turkmenistan
Afryka
- Somalia
- Sudan
- Zimbabwe
- Mauretania
Europejski Nakaz Aresztowania (ENA)
Europejski nakaz aresztowania to uproszczona forma ekstradycji istniejąca pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Obowiązuje on w:
- Wszystkich 27 państwach członkowskich UE
- Wielkiej Brytanii (na podstawie odrębnej umowy po Brexicie)
- Islandii i Norwegii
ENA może zostać wydany w przypadku przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności wynoszącą co najmniej rok lub jeśli osoba została skazana na karę więzienia co najmniej czterech miesięcy.
Ekstradycja bez umowy dwustronnej
Możliwość ekstradycji istnieje również w przypadku braku umowy dwustronnej. Brak umowy ekstradycyjnej nie wyklucza przekazania ściganej osoby na podstawie zasady wzajemności.
Planowane są zmiany w kodeksie postępowania karnego umożliwiające pokrywanie kosztów deportacji z krajów, które nie mają z Polską umów o ekstradycji. Obecnie brak takich regulacji sprawia, że niektóre kraje są skłonne do deportacji, ale tylko pod warunkiem pokrycia kosztów przez polską stronę.
Konstytucyjne ograniczenia ekstradycji obywateli polskich
Zasada ogólna
Zgodnie z art. 55 ust. 1 Konstytucji RP ekstradycja obywatela polskiego jest co do zasady zakazana.
Wyjątki konstytucyjne
Ekstradycja jest możliwa na podstawie ratyfikowanej umowy międzynarodowej, pod warunkiem że czyn objęty wnioskiem:
- został popełniony poza terytorium Polski
- stanowił przestępstwo według prawa polskiego zarówno w czasie popełnienia, jak i złożenia wniosku
Zbrodnie międzynarodowe
Dodatkowe wyjątki dotyczą ekstradycji na wniosek sądowego organu międzynarodowego w związku ze zbrodniami:
- ludobójstwa
- przeciwko ludzkości
- wojenną
- agresji
Przesłanki odmowy ekstradycji
Zakazana jest ekstradycja w następujących przypadkach:
- Przestępstwa polityczne popełnione bez użycia przemocy
- Gdy ekstradycja naruszyłaby wolności i prawa człowieka
- Gdy w państwie wzywającym osobie groziłaby kara śmierci
- Przy uzasadnionej obawie naruszenia praw osoby wydanej
Decyzja o ekstradycji w każdym przypadku podejmowana jest przez sąd, który bada zarówno formalne przesłanki, jak i możliwe naruszenia praw podstawowych.
Aktualne zmiany prawne
Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowuje zmiany w kodeksie postępowania karnego, które mają umożliwić pokrywanie kosztów deportacji z krajów nieposiadających umów o ekstradycji z Polską. Obecnie brak takich przepisów sprawia, że osoby ścigane pozostają w praktyce bezpodstawie.