Utajnienie adresu świadka w postępowaniu karnym

Odpowiedź prawnika: Utajnienie adresu świadka w postępowaniu karnym

Taką możliwość przewiduje art. 191 § 3 kpk, który stanowi, iż jeżeli zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec świadka lub osoby najbliższej w związku z jego czynnościami, może on zastrzec dane dotyczące miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu. Pisma procesowe doręcza się wówczas do instytucji, w której świadek jest zatrudniony, lub na inny wskazany przez niego adres.

Uzasadniona obawa zachowań, o których mowa w art. 191 § 3 (przemoc wobec osoby w każdej postaci; groźba bezprawna - zob. art. 115 § 12 kk), wynikać może z konkretnych ustaleń dokonanych w postępowaniu, w którym świadek ma być przesłuchany, lub w innym postępowaniu albo z innych urzędowych ustaleń - co znajduje swoje udokumentowanie w aktach sprawy, albo też z okoliczności wskazanych przekonująco przez osobę przesłuchiwaną w czasie składania zeznań. Zastrzeżenie danych dotyczących miejsca zamieszkania następuje nie z urzędu, lecz wyłącznie na żądanie świadka, które nie może zostać nieuwzględnione, o ile okoliczności tego rodzaju zostaną ujawnione. Wezwania dla takiego świadka powinny być wysyłane na ten adres, spośród wymienionych w art. 191 § 3, który świadek wskaże zgłaszając zastrzeżenia - nie ma bowiem powodów, by w tym zakresie oczekiwań świadka nie spełnić. Wszystko to prowadzi do częściowego utajnienia świadka, jego anonimizacji i dlatego nazywa się go "małym świadkiem anonimowym" (L. K. Paprzycki [w:] J. Grajewski, L.K. Paprzycki, S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Tom I (art. 1 - 424). Zakamycze, 2006, komentarz do art. 191 kpk, publ. LEX).

Określony stan w świetle informacji podanych przez świadka winien być realny; może on wynikać z charakteru czynu, odnośnie do którego ma zeznawać, osób, co do których będzie zeznawał, środowiska, w jakim osoby te się obracają, jak i środowiska, z jakiego on sam się wywodzi. Mając na uwadze także subiektywny stosunek świadka do okoliczności, na które się powołuje, należałoby stosować tu interpretację możliwie szeroką, aby wyeliminować obawy świadka, stworzyć właściwą atmosferę jego przesłuchania i wytworzyć przekonanie, że złożenie zeznań nie pociągnie dla niego lub osób mu najbliższych żadnego niebezpieczeństwa. Jeżeli służyć temu może żądane przezeń utajnienie danych odnośnie do miejsca zamieszkania, to organ procesowy przyjąć powinien do wiadomości to utajnienie. Z uprawnień tych świadek może skorzystać także w toku postępowania, jeżeli już po złożeniu zeznań pojawiła się obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej; może to się wiązać ze zmianą miejsca pobytu świadka dla uniknięcia realizacji groźby lub przemocy. Kto używa przemocy lub groźby bezprawnej wobec świadka w celu wywarcia na niego wpływu, ponosi odpowiedzialność karną z art. 245 kk (T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Zakamycze, 2003, wyd. III., komentarz do art. 191 kpk, publ. LEX). 

Reasumując świadek może zastrzec adres tylko do wiadomości organów prowadzących postępowanie i sądu, niemniej zastrzeżenie takie następuje dopiero na wniosek świadka, który musi zawierać uzasadnienie wskazujące na obawę użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec niego lub osoby najbliższej.