Wyłączenie darowizny z masy spadkowej

Odpowiedź prawnika: Wyłączenie darowizny z masy spadkowej

Na wstępie należy zaznaczyć, iż zachowek jest instytucją prawa spadkowego mającą zabezpieczać interesy najbliższej rodziny spadkodawcy (spadkobierców ustawowych). Ich roszczenie o zachowek aktywuje się, gdy:

• spadkodawca rozporządził spadkiem w testamencie pozbawiając tym samym spadku osoby, które dziedziczyłby z ustawy (art. 991 k.c.),

• jeżeli uprawniony do zachowku, dziedziczący z ustawy wespół z innymi osobami, nie otrzymał należnego mu zachowku, ma przeciwko współspadkobiercom roszczenia o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (wyrok Sądu Najwyższego z 13 lutego 2004 roku, sygn. akt II CK 444/2002).

Zachowek przysługuje w/ ww sytuacjach, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy. Wysokość zachowku kształtuje się w następujący sposób: 

• jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym,
• w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).

Zgodnie z art. 993 k.c. przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny uczynione przez spadkodawcę. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się natomiast według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku (art. 995 k.c.).

Przypadki pominięcia uczynionej darowizny przy obliczaniu zachowku wymienia art. 994 k.c. Zanim zostaną one przedstawione wskazać należy, iż przepisy o zachowku nie przewidują możliwości wyłączenia darowizny od zachowku na skutek oświadczenia spadkodawcy. Instytucja taka występuje natomiast przy dziale spadku (por. niżej).

Sytuacje te reguluje art. 1039 k.c. i następne. Zgodnie z nimi jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna została dokonana ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia. Przepis ten nie znajduje zatem zastosowania do sytuacji, gdy spadkobiercy ustawowi kierują swoje roszczenie o wypłatę zachowku.

Wracając natomiast do art. 994 k.c., wyłącza on od zaliczenia na zachowek:

• drobne darowizny,

• darowizny dokonane przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

W niniejszej sytuacji mógłby znaleźć zastosowanie co najwyżej drugi z wyjątków. Stałoby się tak, gdyby darowizna była uczyniona przed więcej niż 10 laty, a wnuczka nie dziedziczyłaby po dziadku z ustawy, a co za tym idzie nie byłaby uprawniona do zachowku. Dziedziczenie z ustawy wnuczki miałoby miejsce, gdyby przed śmiercią dziadka umarł jej rodzic będący zstępnym dziadka. W takim bowiem przypadku jego udział spadkowy przeszedłby na jego zstępnych (art. 931 par. 2 k.c.).