Zajęcie rachunku bankowego

Odpowiedź prawnika: Zajęcie rachunku bankowego

Art. 54 prawa bankowego zawiera regulację dotyczącą zwolnienia spod egzekucji. Instytucja ta uzupełnia katalog zwolnień z art. 829 k.p.c. Ratio legis tego przepisu stanowi zapewnienie dłużnikowi pewnego minimum egzystencjalnego w przypadku skierowania przeciwko niemu egzekucji. Regulacja ta stanowi więc swoisty przywilej dłużnika.

Przywilej egzekucyjny ma zastosowanie tylko raz w ramach konkretnego zajęcia egzekucyjnego, ma zatem charakter jednorazowy, nie zaś odnawialny (tak też W. Zręda, Zajęcie..., s. 61) Oznacza to, że zadysponowanie wolną od zajęcia kwotą, a następnie dokonanie wpłaty środków na rachunek, spowoduje że wpłacona kwota będzie już podlegała zajęciu. Jeżeli jednak w chwili zajęcia na rachunku nie było w ogóle środków albo stan tych środków był niższy od kwoty zwolnienia, dłużnik (posiadacz rachunku) ma prawo do zatrzymania bądź uzupełnienia kwoty przywileju z kolejnych wpływów na rachunek (tak też Zoll F, Prawo bankowe. Komentarz. Tom I i II). Po zakończeniu postępowania egzekucyjnego lub też po zwolnieniu środków spod zajęcia przywilej odżywa. Tak więc w nowym postępowaniu przywilej egzekucyjny jest znowu aktualny.

Wyłączenie spod egzekucji kwoty określonej w art. 54 Ustawy jest niezależne od liczby zawartych umów rachunku oszczędnościowego. Oznacza to, że jeżeli osoba, przeciwko której została wszczęta egzekucja sądowa lub administracyjna, posiada kilka rachunków bankowych, wolna od egzekucji jest tylko jedna kwota. Kwestią sporną jest sytuacja, gdy kilku wierzycieli kieruje egzekucję do tego samego rachunku dłużnika. W takiej sytuacji przyjmuje się, że w ramach każdego zajęcia przysługuje dłużnikowi osobne zwolnienie, chyba że egzekucje następują w krótkich odstępach czasu, wtedy bowiem spod zajęcia zwolnić można tylko różnicę, o jaką wzrosła kwota wolna od czasu ostatniego zwolnienia (tak też Zoll F, Prawo bankowe. Komentarz. Tom I i II).

Problemy mogą powstać, gdy dłużnik jest posiadaczem kilku rachunków w różnych bankach, a egzekucję do nich prowadzi jednocześnie kilku wierzycieli w sposób niezależny. Należy uznać, że w takiej sytuacji przywilej dłużnika nadal pozostanie zwolnieniem o charakterze jednorazowym z uwagi na cel regulacji, jakim jest zapewnienie minimum egzystencji. Oznacza to, że dłużnik będzie mógł powołać się na przywilej egzekucyjny tylko raz w ramach toczących się równolegle przeciwko niemu postępowaniach. Przeciwne stanowisko stwarzałoby bowiem dłużnikowi możliwość gromadzenia środków na wielu rachunkach bankowych i tym samym mogłoby prowadzić do „ukrywania” majątku, a co za tym idzie, utrudniania prowadzenia egzekucji. W praktyce jednak jest niezmiernie trudne uniknięcie wykorzystania przez dłużnika przywileju egzekucyjnego w tym samym czasie w odniesieniu do kilku rachunków bankowych. Pewne rozwiązanie tej sytuacji zapewnia wykładnia funkcjonalna art. 54 ustawy, zgodnie z która w razie kilku niezależnych egzekucji do rachunków dłużnika w różnych bankach, przywilej powinien być wykorzystany w ten sposób, że kwota wolna rozkłada się proporcjonalnie między zajęte rachunki (tak też Zoll F, Prawo bankowe. Komentarz. Tom I i II). Problematyczne jest jednak, w jaki sposób banki mogłyby badać kwestię czy przywilej został już wykorzystany przez dłużnika. Wydaje się, że na gruncie obowiązujących przepisów jedyną możliwością pozostaje żądanie od dłużnika złożenia odpowiedniego oświadczenia. Należy zauważyć, że wypłacając posiadaczowi rachunku kwotę wolną, w sytuacji gdy w toczącej się równolegle egzekucji z innego rachunku bankowego dłużnik już tę kwotę wykorzystał, bank w istocie świadczy do rąk nieuprawnionego, z wszystkimi tego konsekwencjami.

Odnosząc się wprost do postawionych przez Pana pytań, należy uznać że bank w wykonaniu zajęcia konkretnego rachunku, nie ma obowiązku informowania komornika o posiadaniu przez dłużnika w danym banku innych rachunków nadających się do zajęcia. Bank związany jest bowiem tajemnicą bankową. Jednak przyjmuje się, że w wypadku niewskazania rachunku, zajęcie jest skuteczne mimo tego w odniesieniu do wszystkich rachunków dłużnika w danej jednostce banku (tak też W. Zręda, Zajęcie..., s. 58). Na żądanie komornika bank musi jednak udzielić informacji objętych tajemnicą bankową w zakresie niezbędnym do prawidłowego prowadzenia postępowania egzekucyjnego, postępowania zabezpieczającego oraz wykonywania innych czynności wynikających z jego ustawowych zadań (art. 105 ustawy). Ten sam przepis nakazuje również innym bankom i instytucjom finansowym udzielenia informacji w zakresie, w jakim informacje te są niezbędne w związku z wykonywaniem czynności bankowych oraz nabywaniem i zbywaniem wierzytelności. Pewne zabezpieczenie dla banku ustanawia art. 888 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem dłużnik obowiązany jest pod rygorem odpowiedzialności za szkodę udzielić wierzycielowi wszystkich wyjaśnień potrzebnych do dochodzenia praw przeciwko dłużnikowi zajętej wierzytelności.

Procedurę egzekucji należności opisują szczegółowo przepisy k.p.c. Art. 890 k.p.c. stanowi, że zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego jest dokonane z chwilą doręczenia bankowi zawiadomienia o zakazie wypłat z tego rachunku i obejmuje również kwoty, które nie były na rachunku bankowym w chwili jego zajęcia, a zostały wpłacone na ten rachunek po dokonaniu zajęcia. Przepis ten w dalszej części stanowi, że jeżeli wierzytelność z rachunku bankowego zajęta została w dwu lub więcej postępowaniach egzekucyjnych, a znajdująca się na rachunku kwota nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich wierzycieli, bank wstrzymuje się z wypłatą zajętych kwot, powiadamiając o tym komorników prowadzących egzekucję. Zabezpieczenie wykonania powyższych obowiązków zawiera art. 892 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem bank, który naruszył przepisy dotyczące obowiązków w zakresie egzekucji z rachunków bankowych, odpowiada za wyrządzoną przez to wierzycielowi szkodę.

Zabezpieczenie w stosunku do organu egzekucyjnego zawiera art. 762 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, za nieuzasadnioną odmowę udzielenia organowi egzekucyjnemu wyjaśnień lub informacji albo za udzielanie informacji lub wyjaśnień świadomie fałszywych, osoba odpowiedzialna może być na wniosek wierzyciela lub z urzędu ukarana przez organ egzekucyjny grzywną do dwóch tysięcy złotych. Z kolei ochronę dłużnika zapewnia art. 767 k.p.c. przyznający dłużnikowi prawo do skargi na czynności komornika.