Podział majątku spadkowego
Pytanie:
"W spadku po dziadku przypada nam - spadkobiercom około 3 ha ziemi; teren jest położony w małej miejscowości i w ramach planu zagospodarowania miasta przeznaczony jest na działki budowlane (aktualnie trwa już uzbrojenie tego terenu). Nas jest ośmiu spadkobierców, o bardzo zróżnicowanym udziale w spadku. Lada moment zapadną ostatnie postanowienia sądowe co do wysokości udziałów spadkowych i staniemy przed decyzją, co dalej. Jedyna zgodność spadkobierców to spieniężenie majątku, ale nie wiemy jak tego dokonać. Czy należy wnieść pozew o fizyczny podział ziemi, co wydaje się bez sensu, czy też są możliwe inne rozwiązania sfinalizowania tej sprawy? "
Odpowiedź prawnika: Podział majątku spadkowego
Prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku przechodzą w drodze dziedziczenia na jedną osobę lub na kilku współspadkobierców. Jeżeli do spadku dojdzie więcej niż jedna osoba, między współspadkobiercami powstaje wspólność praw i obowiązków spadkowych. Istnieje ona do chwili dokonania działu spadku (por. Skowrońska-Bocian Elżbieta - Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki. Warszawa 2009 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie IX) ss. 328).
Podmiotami poszczególnych praw i obowiązków spadkowych stają się w częściach wynikających z ustawy lub testamentu poszczególni współspadkobiercy. Nie można jednak mówić o współwłasności, gdyż ta forma prawna odnosi się jedynie do rzeczy. Tymczasem w skład spadku wchodzą także inne prawa niż rzeczowe, a ponadto obowiązki. Dopiero po przeprowadzeniu podziału spadku, można mówić o współwłasności.
Dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy (w tym przypadku w formie aktu notarialnego) między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców.
Dokonanie podziału majątku spadkowego w drodze zawarcia umowy możliwe jest jedynie przy istnieniu zgodnej woli wszystkich współspadkobierców zarówno co do formy podziału, jak i sposobu jego dokonania. Zatem najprostszym rozwiązaniem, będzie sporządzenie aktu notarialnego, w którym spadkobiercy zgodnie dzielą spadek (np. poprzez ustanowienie współwłasności w częściach ułamkowych), a następnie sprzedają tę nieruchomość osobie trzeciej. Kwota uzyskana ze sprzedaży nieruchomości dzielona jest stosownie do wysokości udziałów poszczególnych (już) współwłaścicieli.
W przypadku braku zgody spadkobierców, podział spadku można przeprowadzić w postępowaniu sądowym. Każdy ze spadkobierców, może żądać podziału w następujący sposób:
- Podzielenie fizyczne i przyznanie poszczególnych przedmiotów konkretnym spadkobiercom. Następuje to stosownie do wielkości udziałów poszczególnych spadkobierców. W ramach tego podziału dopuszczalne jest ustalenie dopłat na rzecz niektórych współspadkobierców, jeżeli majątek spadkowy nie da się podzielić w taki sposób, aby wartość przedmiotów przyznanych poszczególnym osobom odpowiadała wielkości ich udziałów.
- Przyznanie pewnych przedmiotów spadkowych w całości jednemu (np. temu, który ma największy udział) lub kilku współspadkobiercom (bez podziału fizycznego). Zostają oni z reguły obciążeni obowiązkiem dokonania spłaty na rzecz pozostałych.
- Podział cywilny. Przedmioty należące do spadku zostają sprzedane, a uzyskana kwota ulega podziałowi pomiędzy współspadkobierców w stosunku do przysługujących im udziałów (por. Skowrońska-Bocian Elżbieta - op. cit.).
Może być stosowana kombinacja ww. sposobów podziału.
Drugą możliwością spieniężenia majątku spadkowego (bez przeprowadzania postępowania o dział spadku), jest skorzystanie z art. 1036 k.c., który stanowi: Spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku.
Każdy ze współspadkobierców może swobodnie rozporządzać swoim udziałem spadkowym (art. 1051 k.c.). Dopóki jednak trwa wspólność majątku spadkowego, a więc do chwili dokonania działu spadku, dopóty ograniczony on jest w możliwości rozporządzania swoim udziałem w konkretnym przedmiocie należącym do spadku. Zgodnie z art. 1036 zd. 1 k.c. przesłanką skuteczności takiego rozporządzenia jest zgoda pozostałych współspadkobierców. Zgody tej nie można, inaczej niż przy współwłasności w częściach ułamkowych (a więc po dokonaniu podziału spadku), zastąpić rozstrzygnięciem sądu.
W przypadku, gdyby istniała pełna zgoda pomiędzy spadkobiercami, każdy ze spadkobierców może rozporządzić swoim udziałem. Przykładowo wskazać można sytuację, w której kupiec (osoba trzecia), wykupuje wszystkie udziały od poszczególnych spadkobierców. W takim wypadku, wstępuje on w ich miejsce i staje się właścicielem całego spadku (w tym przypadku całej nieruchomości). Pamiętać jednak należy, iż nabywca udziału w spadku wchodzi we wszystkie prawa i obowiązki po spadkobiercy, jakie z tytułu dziedziczenia przysługują zbywcy (również w pozostałe składniki majątku spadkowego, np. pieniądze na rachunku bankowym spadkodawcy - oczywiście, gdy takie istnieją).
Zatem najlepszym rozwiązaniem zdaje się być umowny dział spadku, w następstwie którego spadkobiercy stają się współwłaścicielami konkretnej nieruchomości. Następnie współwłasność (za zgodą wszystkich współwłaścicieli) zostaje sprzedana osobie trzeciej. W żadnym z powyższych przypadków fizyczny podział nieruchomości nie będzie konieczny.