Spis treści
Na czym polega umowa darowizny?
Umowa darowizny to rodzaj umowy nazwanej, regulowany przepisami Kodeksu cywilnego (art. 888-902), poprzez którą darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Jest to więc jednostronne przysporzenie majątkowe, gdzie jedna strona przekazuje drugie określone dobra bez oczekiwania świadczenia zwrotnego.
Charakterystyczne cechy darowizny
- Bezpłatność - obdarowany nie świadczy nic w zamian
- Kosztem majątku darczyńcy - majątek darczyńcy ulega zmniejszeniu
- Przysporzenie obdarowanego - majątek obdarowanego zwiększa się
- Dobrowolność - darowizna wynika z woli darczyńcy
Przedmiot darowizny - co można darować?
Darowizna może obejmować różnorodne świadczenia majątkowe:
- Przeniesienie praw rzeczowych - np. prawa własności samochodu, użytkowania wieczystego gruntu
- Zapłata określonej sumy pieniężnej - najpopularniejsza forma darowizny
- Ustanowienie praw majątkowych - np. służebności osobistej
- Zwolnienie z długu - umorzenie zobowiązania obdarowanego
- Zniesienie prawa obciążającego - np. zniesienie hipoteki
Uwaga na definicję prawną
Nie każde bezpłatne świadczenie to darowizna w rozumieniu prawnym. Zgodnie z art. 889 Kodeksu cywilnego nie stanowią darowizny bezpłatne świadczenia wynikające z innych umów regulowanych Kodeksem cywilnym, a także zrzeczenie się prawa nienabytego.
Jak zawrzeć umowę darowizny - forma aktu notarialnego
Zgodnie z art. 890 § 1 Kodeksu cywilnego umowa darowizny powinna być zawierana w ten sposób, że oświadczenie darczyńcy o przekazaniu darowizny powinno być zawsze składane u notariusza w formie aktu notarialnego.
Wyjątek od wymogu formy notarialnej
Istnieje jednak ważny wyjątek od powyższej zasady. Nawet jeżeli w zawarciu umowy darowizny nie uczestniczył notariusz, to staje się ona ważna z momentem jej wykonania - czyli z momentem przekazania przedmiotu darowizny (np. przekazania pieniędzy, wydania samochodu).
Szczególne wymogi dla niektórych darowizn
Powyższe zasady dotyczące formy nie mają zastosowania, gdy przepisy szczególne wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron. Najważniejszy przykład to darowizna nieruchomości - w tym przypadku zarówno darczyńca jak i obdarowany muszą złożyć oświadczenia w formie aktu notarialnego.
Kwoty wolne od podatku w 2025 roku
Wysokość podatku od darowizny oraz kwoty wolne od podatku zależą od stopnia pokrewieństwa między darczyńcą a obdarowanym. W 2025 roku obowiązują następujące kwoty wolne od podatku, wprowadzone od 1 lipca 2023 roku:
| Grupa podatkowa | Kwota wolna od podatku | Kto należy do grupy |
|---|---|---|
| I grupa | 36 120 zł | Małżonek, dzieci, wnuki, rodzice, dziadkowie, rodzeństwo, pasierb, teściowie, zięć, synowa |
| II grupa | 27 090 zł | Dzieci rodzeństwa, rodzeństwo rodziców (ciotki, wujowie), małżonkowie rodzeństwa |
| III grupa | 5 733 zł | Pozostałe osoby (niespokrewnione) |
Grupa zerowa - pełne zwolnienie z podatku
Szczególną kategorią jest tzw. "grupa zerowa", do której należą członkowie najbliższej rodziny: małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha. Przynależność do tej grupy oznacza możliwość skorzystania z pełnego zwolnienia z podatku określonego w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn.
Warunki zwolnienia dla grupy zerowej
- Zgłoszenie nabycia do właściwego urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy
- Udokumentowanie przelewem w przypadku darowizn pieniężnych przekraczających 36 120 zł
- Brak limitu kwotowego - zwolnienie obejmuje całą wartość darowizny
Stawki podatku od darowizny w 2025 roku
Podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku według skal podatkowych obowiązujących od 30 czerwca 2023 roku:
| Grupa | Stawka podstawowa | Stawka maksymalna |
|---|---|---|
| I grupa | 3% | 7% |
| II grupa | 7% | 12% |
| III grupa | 12% | 20% |
Zasada 5-lecia
Osoba, która otrzyma darowiznę w 2025 r., musi zliczyć wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tego samego darczyńcy w 2025 r. oraz w latach 2020 - 2024. Oznacza to, że limit kwoty wolnej odnosi się do sumy wszystkich darowizn z ostatnich 5 lat.
Polecenie w umowie darowizny
W umowie darowizny dopuszczalne jest obciążenie obdarowanego obowiązkiem oznaczonego działania lub zaniechania bez czynienia kogokolwiek wierzycielem. Jest to tzw. darowizna obciążona poleceniem.
Kto może żądać wykonania polecenia?
Wykonania polecenia może żądać od obdarowanego:
- Darczyńca - jako główny uprawniony
- Spadkobiercy darczyńcy - po jego śmierci
- Właściwy organ państwowy - gdy polecenie ma na względzie interes społeczny
Kiedy obdarowany może odmówić wypełnienia polecenia?
Obdarowany ma prawo odmówić wykonania polecenia w dwóch sytuacjach:
Istotna zmiana stosunków
Gdy nastąpiła znaczna zmiana okoliczności po zawarciu umowy (np. znaczny spadek wartości przedmiotu darowizny)
Zwrot w naturze
Gdy obdarowany wyda przedmiot darowizny darczyńcy lub spadkobiercom w stanie, w jakim się znajduje (nie dotyczy organów państwowych)
Kiedy można odwołać darowiznę?
Kodeks cywilny przewiduje dwie podstawowe przesłanki odwołania darowizny, które chronią interesy darczyńcy w szczególnych okolicznościach.
1. Odwołanie z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego
Rażąca niewdzięczność to niewdzięczność kwalifikowana, która zakłada nasilenie złej woli i naganności zachowania się obdarowanego. Wymagane jest zachowanie wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę.
Przykłady rażącej niewdzięczności
- Ciężkie naruszenie obowiązków rodzinnych
- Pobicie lub inne formy przemocy wobec darczyńcy
- Zniewagi i uporczywe obrażanie
- Kradzież lub oszustwo na szkodę darczyńcy
- Nieudzielenie pomocy w chorobie mimo możliwości
- Uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego
Terminy i ograniczenia odwołania z powodu niewdzięczności
Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności nie będzie możliwe po upływie roku od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Termin ten może rozpocząć się nawet po kilku latach od przekazania darowizny.
Ważne zasady dotyczące odwołania
- Przebaczenie wyklucza odwołanie - gdy darczyńca przebaczy, nie może już odwołać darowizny
- Spadkobiercy mogą odwołać - ale tylko gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania
- Forma pisemna - odwołanie wymaga złożenia pisemnego oświadczenia
2. Odwołanie z powodu niedostatku darczyńcy
Darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeśli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego utrzymania lub obowiązków alimentacyjnych.
Zgłaszanie darowizny - druk SD-Z2
Aby skorzystać ze zwolnienia od zapłaty podatku, należy zgłosić fakt otrzymania darowizny do właściwego urzędu skarbowego na formularzu SD-Z2 w ciągu 6 miesięcy od nabycia darowizny.
Kto składa druk SD-Z2?
Druk SD-Z2 powinna złożyć osoba, która otrzymała darowiznę. Jedynym wyjątkiem jest sytuacja, gdy darowizna dotyczy nieruchomości zawartej w akcie notarialnym - wówczas za zgłoszenie odpowiedzialny jest notariusz.
Terminy złożenia
Grupa zerowa (zwolnienie)
Termin: 6 miesięcy od otrzymania darowizny
Cel: Skorzystanie ze zwolnienia z podatku
Pozostałe grupy (ponad limit)
Termin: 1 miesiąc od otrzymania darowizny
Cel: Obliczenie i zapłata podatku
Jak wypełnić formularz SD-Z2?
Konsekwencje niezgłoszenia darowizny
Jeśli dopiero w trakcie kontroli urzędu skarbowego albo urzędu celno-skarbowego przyznasz się do majątku, który masz z darowizny - zapłacisz podatek w wysokości 20% wartości tego majątku. To znacznie wyższa stawka niż standardowe stawki podatkowe!
Najważniejsze zasady i praktyczne wskazówki
Kluczowe zasady dotyczące darowizny w 2025 roku
- Można dokonać darowizny na rzecz dziecka poczętego, ale jeszcze nie narodzonego
- Odwołanie darowizny nie jest możliwe, jeśli czyni ona zadość zasadom współżycia społecznego
- Obowiązek alimentacyjny obdarowanego - jeśli darczyńca popadnie w niedostatek po wykonaniu darowizny, obdarowany ma obowiązek dostarczenia środków utrzymania
- Ograniczona odpowiedzialność darczyńcy - powstaje tylko w razie winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa
Odpowiedzialność za wady rzeczy darowanej
W przypadku wad rzeczy darowanej odpowiedzialność darczyńcy jest znacznie ograniczona w porównaniu do umowy sprzedaży. Darczyńca odpowiada jedynie za szkody powstałe przez to, że nie zawiadomił o wadach obdarowanego w czasie właściwym. Odpowiedzialność ta nie wystąpi, jeśli obdarowany mógł wady z łatwością zauważyć.
Kwestie podatkowe - podsumowanie
Darowizna obciążona jest podatkiem od spadków i darowizn. Do obliczania i pobrania tego podatku obowiązany jest notariusz (gdy sporządzono akt darowizny) lub sam obdarowany. Na darczyńcy i obdarowanym ciąży solidarnie obowiązek podatkowy.
| Sytuacja | Obowiązek zgłoszenia | Konsekwencje |
|---|---|---|
| Darowizna w grupie zerowej | Tak - SD-Z2 w ciągu 6 miesięcy | Pełne zwolnienie z podatku |
| Darowizna powyżej kwoty wolnej | Tak - SD-3 w ciągu 1 miesiąca | Podatek według stawek 3-20% |
| Niezgłoszona darowizna | Wykrycie w kontroli | Podatek karny 20% |
Praktyczne wskazówki dla darczyńców i obdarowanych
Dla darczyńców
- Rozważ formę aktu notarialnego dla większej pewności prawnej
- Możesz obciążyć darowiznę poleceniem
- Pamiętaj o możliwości odwołania w określonych sytuacjach
- Zachowaj dokumentację na potrzeby podatkowe
Dla obdarowanych
- Bezwzględnie dotrzymaj terminów zgłoszenia do US
- Udokumentuj otrzymanie darowizny przelewem
- Pamiętaj o zasadzie 5-lecia przy sumowaniu darowizn
- W razie wątpliwości skonsultuj się z prawnikiem
Najczęstsze błędy i jak ich uniknąć
- Przekazywanie gotówki - zawsze korzystaj z przelewu bankowego
- Nieterminowe zgłaszanie - ustaw sobie przypomnienia w kalendarzu
- Zaniżanie wartości - podawaj rzeczywistą wartość rynkową
- Brak dokumentacji - zachowuj wszystkie dokumenty przez 5 lat