Do wymiaru świadczeń z FUS przy braku dokumentów płacowych będzie przyjmowane najniższe wynagrodzenie?

Jakie zmiany mają dotyczyć obliczania podstawy wymiaru świadczeń z FUS?

Poselski projekt, który jest teraz w Sejmie, zakłada nowelizację ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie obliczania podstawy wymiaru świadczeń. Wnioskodawcy chcą, aby przy obliczaniu podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne za okres pracy, za który nie można przedłożyć odpowiednich dokumentów świadczących o wysokości wynagrodzenia, podstawę stanowiła kwota obowiązującego w tym okresie najniższego wynagrodzenia za pracę, proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.

Czemu potrzebne są zmiany?

Wielu ubezpieczonych, nie jest w stanie przedłożyć brakującej dokumentacji i z tego tytułu są pozbawieni możliwości uzyskania wyższego świadczenia. Brak dokumentacji płacowej, umożliwiającej ustalenie lub przeliczenie wysokości emerytury lub renty, zgodnie z obowiązującymi od dnia 1 stycznia 1999 r. nowymi zasadami, jest zmorą dużej grupy emerytów. Powoduje często przyjmowanie tzw. miejsc zerowych przy ustalaniu podstawy emerytury lub renty w zależności od roku przyznania świadczenia na podstawie poprzednio obowiązujących przepisów, wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających rok zgłoszenia wniosku o przyznanie świadczenia. Uniemożliwia to również skorzystanie przez osoby pobierające świadczenia (z już wybranych lat) z możliwości wskazania podstawy emerytury lub renty z innych okresów ubezpieczenia z 20 lat kalendarzowych poprzedzających rok zgłoszenia wniosku o przyznanie świadczenia, wybranych z całego okresu ubezpieczenia.

Obywatele często podkreślają, że pomimo dołożenia wszelkich starań nie są w stanie przedłożyć brakującej dokumentacji i z tego tytułu są pozbawieni możliwości uzyskania wyższego świadczenia. W obecnej regulacji prawnej ciężar dowodu wysokości uzyskiwanych zarobków obciąża wyłącznie ubezpieczonych, a brak dokumentacji płacowej z niektórych lat okresu ubezpieczenia, uniemożliwia organowi rentowemu podjęcie decyzji w sprawie ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty nawet wtedy, gdy udowodniony okres zatrudnienia miał miejsce w dawnym uspołecznionym zakładzie pracy i dotyczył pełnego etatu.

Sprawa ta była też wielokrotnie przedmiotem uwagi Rzecznika Praw Obywatelskich. Wskazał on m.in., że brak uregulowania wskazującego na podstawę wymiaru, choćby w wysokości najniższego wynagrodzenia w odniesieniu do pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy za okresy ubezpieczenia, w których nie można wskazać faktycznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z uwagi na brak dokumentacji potwierdzającej osiągnięte wynagrodzenie powoduje, że taki stan prawny pozostaje w sprzeczności z wynikającymi z art. 2 Konstytucji zasadami sprawiedliwości społecznej, a także z zasadą zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa.

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej wspólnie z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych zajęło w lipcu 1999 r. następujące wspólne stanowisko w sprawie dokumentacji płacowej:

1. Podstawowym dokumentem potwierdzającym wysokość wynagrodzenia w celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty oraz dla potrzeb ustalenia kapitału początkowego jest zaświadczenie wystawione przez pracodawcę na druku ZUS Rp 7 lub legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca wpisy o okresach zatrudnienia i osiąganym w danym okresie wynagrodzeniu.

2. Ustalenia podstawy wymiaru świadczenia (kapitału początkowego) można dokonać również na podstawie legitymacji ubezpieczeniowej, zawierającej odpowiednie wpisy o okresach zatrudnienia i osiąganych w tych okresach wynagrodzeniach. Legitymacja ubezpieczeniowa powinna przy tym zawierać wszystkie wymagane dane, także pieczątkę imienną osoby podpisanej na tym dokumencie. Istnieje jednak możliwość przyjęcia legitymacji choćby nie odpowiadała wymaganym warunkom, jeżeli nie ma wątpliwości co do autentyczności dokonanych wpisów, a pracownik nie może w inny sposób potwierdzić wysokości osiąganych zarobków z okresu swojego zatrudnienia.

3. W przypadku braku w zakładzie pracy dokumentacji płacowej, oraz braku wpisu o zarobkach w legitymacji ubezpieczeniowej - dopuszcza się wystawianie zaświadczenia o zarobkach na druku HUS Rp 7 na podstawie dokumentacji zastępczej, tj. na podstawie akt osobowych pracownika, a więc na podstawie umów o pracę, pism o powołaniu, mianowaniu oraz innych pism określających wynagrodzenie pracownika, których okres przechowywania wynosi 50 lat od zakończenia pracy przez pracownika.

4. Dopuszcza się ustalanie przez zakład pracy wynagrodzenia określonego w dokumentacji osobowej stawką godzinową, pod warunkiem, że w aktach osobowych pracownika zachowały się dane dotyczące ilości fizycznie przepracowanych godzin w danym okresie (dziennie, tygodniowo, miesięcznie).

Jednak osoby, które - nie ze swojej winy - nie mogą udokumentować wysokości zarobków osiąganych w okresie pracy zawodowej nie mają ustalonej podstawy wymiaru emerytury i rent, bądź przy ustalaniu podstawy wymiaru miały tzw. „miejsca zerowe". Jest to dla nich krzywdzące i wywołuje uzasadnione wątpliwości.

Przed wprowadzeniem reformy emerytalnej zasady przechowywania dokumentacji osobowej i płacowej pracowników nie były regulowane przepisami emerytalno-rentowymi. Być może twórcy reformy nie zdawali sobie sprawy ze skali mogących wystąpić problemów z dokumentowaniem zarobków. Zdaniem wnioskodawców, nadszedł najwyższy czas, aby zlikwidować tę niesprawiedliwość.

Przyjęcie jako podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne - za okres pracy, w którym nie można wskazać faktycznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne - kwoty obowiązującego w tym okresie najniższego wynagrodzenia za pracę jest rozwiązaniem minimum. Biorąc pod uwagę fakt, że żaden zatrudniony nie mógł zarabiać mniej niż wynosiła kwota najniższego wynagrodzenia za pracę jest to rozwiązanie racjonalne.

Od kiedy nowe zasady mialyby obowiązywać?

Dla realizacji przepisów przedkładanej nowelizacji konieczne będzie wydanie, przez ministra właściwego do spraw pracy i zabezpieczenia społecznego, rozporządzenia, zawierającego wykaz najniższego wynagrodzenia w poszczególnych latach.

Wnioskodawcy proponują, aby ustawa weszła w życie z dniem 1 czerwca 2008 r.

Przedłożony projekt spowoduje dodatkowe obciążenia finansowe. Zakład Ubezpieczeń Społecznych - w licznej korespondencji kierowanej w tej sprawie - oceniał skutki finansowe proponowanych rozwiązań na około 300 mln zł rocznie. Koszty te projektodawcy proponują pokryć ze zwiększonych wpływów z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych. Z informacji przekazywanych przez ministerstwo finansów wynika, że po pierwszym kwartale br. z tytułu podatku od osób fizycznych do budżetu państwa wpłynęło o 3,2 mld zł więcej niż pierwotnie planowano.

Od dochodów emerytów, których nie można obecnie udokumentować były odprowadzane składki na ubezpieczenie społeczne, a zatem przez szereg ostatnich lat i dziś - z racji naliczania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych tzw. lat zerowych - mamy do czynienia ze znacznymi oszczędnościami w wypłacie świadczeń. Tym bardziej, że w większości przypadków były to - z pewnością - składki opłacane od zarobków większych niż minimalne.

Podstawa prawna:

• Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (sejmowy druk nr 633)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl