Rodzice dziedziczą przed rodzeństwem. Do kręgu spadkobierców ustawowych zostali włączeni dziadkowie jak i pasierbowie zmarłego. Takie zmiany wprowadza nowelizacja Kodeksu cywilnego, która weszła w życie w dniu 28 czerwca 2009 roku.
Czy zmiany te będą korzystne i czym należy je uzasadniać?
Obowiązujące od 1965 roku przepisy o dziedziczeniu ustawowym zostały uznane za zbyt rygorystyczne. Stwierdzono, iż nadmiernie ograniczają krąg spadkobierców ustawowych, nie pozwalając na dziedziczenie dziadków czy też pasierbów. Oczywiście spadkodawca może ustanowić spadkobiercami dziadków w testamencie - problemy pojawiają się jednak wówczas, gdy do takiego rozporządzenia nie dojdzie a nie będzie innych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia wedle obowiązujących dziś przepisów. W takim przypadku dziedziczącymi z ustawy są albo gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy albo Skarb Państwa. Nierzadko jednak zdarza się i tak, że jedynymi pozostałymi przy życiu krewnymi zmarłego są jego dziadkowie. Ci jednak nie dziedziczą (z korzyścią dla Państwa), gdyż obowiązujące przepisy im to uniemożliwiają.
Te ogólne reguły dziedziczenia zostały uznane zostały przez ustawodawcę za nadmiernie rygorystyczne stąd też uchwalona przez Sejm ustawa nowelizująca Kodeks cywilny.
Jak zmiany wprowadza nowelizacja?
Uchwalona nowelizacja zmienia w sposób zasadniczy porządek dziedziczenia ustawowego.
W pierwszej kolejności uprawnieni do dziedziczenia będą dzieci i małżonek spadkodawcy. Jeśli małżonek nie dożył otwarcia spadku, powołanymi z ustawy zostaną wyłącznie dzieci (bądź, jeśli nie żyją - wnuki) spadkodawcy.
Jeśli natomiast spadkodawca nie pozostawi ani małżonka ani dzieci czy wnuków, w pierwszej kolejności z ustawy powołani do spadku zostaną wyłącznie jego rodzice. To zasadnicza zmiana, która wyłącza z tego kręgu spadkobrania rodzeństwo zmarłego, przesuwając ich do następnej kategorii spadkowej. W uzasadnieniu projektu ustawy, Sejm wskazał, iż za takim rozwiązaniem przemawiają liczne argumenty: na czoło wysuwa się sytuacja życiowa rodziców oraz ich częsty udział w powstaniu majątku spadkowego.
Rodzice z reguły znajdują się w wieku, który sprawia, że ich szanse życiowe (zarobkowe i inne) stopniowo kurczą się. Po śmierci dziecka na pomoc z jego strony w różnych trudnych sytuacjach życiowych nie mogą już liczyć. Najczęściej też to oni zapewnili mu wychowanie i wykształcenie. Dzięki ich staraniom dziecko uzyskało możliwości zarobkowe. Pośrednio rodzice przyczyniają się więc do powstania aktywów spadkowych, gdy spadkodawcą jest ich dziecko. Rodzicom więc powinien przypaść spadek w razie śmierci ich dziecka, z zastrzeżeniem jednak, że dziecko to nie pozostawia zstępnych chcących i mogących dziedziczyć. Przy ocenie dziedziczenia bez znaczenia jest natomiast to, czy rodzice są małżeństwem. Warto też podkreślić, że między rodzicami i dziećmi zachodzi pokrewieństwo w linii prostej i że jest to pierwszy stopień pokrewieństwa.
Rodzice odziedziczą więc spadek w częściach równych, natomiast rodzeństwo zmarłego będzie powołane dopiero wówczas, gdy któryś z rodziców spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku. W takim przypadku jego część będzie przypadać w równych częściach pozostałemu przy życiu rodzeństwu zmarłego. Jak więc wynika z powyższego, rodzeństwo spadkodawcy nie będzie już dziedziczyło łącznie z jego rodzicami (a tak jest teraz) lecz osobno, w przypadku braku rodzica (rodziców) spadkodawcy.
Drugą istotną zmianą jest rozszerzenie kręgu spadkobierców ustawowych. W aktualnym stanie jeśli spadkodawca nie posiada małżonka, dzieci, wnuków, rodziców czy też rodzeństwa i nie zostawił testamentu, spadek dziedziczy po nim gmina. Jak wielokrotnie podkreślano w doktrynie prawa, jest to zbyt daleko idące ograniczenie praw krewnych zmarłego, pozwalające na przyznanie własności majątku zmarłego Państwu w sytuacji, gdy przy życiu pozostają inny jego krewni.
Dlatego też prawo do dziedziczenia zostało rozszerzone na dziadków zmarłego. Będą oni dziedziczyć w braku pozostałych, należących do wcześniejszych kategorii spadkobierców. Spadkobiercami staną się zarówno dziadkowie ze strony matki jak i ojca. Jeśli któryś z dziadków nie dożyje otwarcia spadku, udział spadkowy przypadnie zstępnym dziadka (czyli de facto wujostwu zmarłego) a jeśliby i oni nie żyli, pozostałym dziadkom po równo.
Bezpośrednio przed gminą będą dziedziczyć jeszcze pasierb zmarłego. Dopiero wówczas, gdy krąg spadkobierców ustawowych się całkowicie wyczerpie, majątek spadkowy stanie się własnością gminy bądź też Skarbu Państwa.
| Aktualny porządek dziedziczenia | Porządek dziedziczenia po zmianach | |
| I Krąg | Dzieci (wnuki) i małżonek | Dzieci (wnuki) i małżonek |
| II Krąg | Małżonek i rodzice | Małżonek i rodzice |
| III Krąg | Rodzice i rodzeństwo (zstępni rodzeństwa) | Rodzice |
| IV Krąg | Gmina/Skarb Państwa | Rodzeństwo (zstępni rodzeństwa) |
| V Krąg | Dziadkowie | |
| VI Krąg | Pasierbowie | |
| VII Krąg | Gmina/Skarb Państwa |
Jakie zmiany przepisów zawierających niedozwolone klauzule umowne stosowane w obrocie konsumenckim przewiduje nowelizacja?
Ustawa zmieniająca Kodesk cywilny przewiduje nadto zmiany przepisów zawierających niedozwolone klauzule umowne stosowane w obrocie konsumenckim.
28 lutego 2008 r. Komisja Europejska wezwała Rząd Rzeczypospolitej Polskiej w trybie art. 226 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską do przedstawienia uwag odnośnie do nieprawidłowości w transpozycji do prawa polskiego przepisu art. 5 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. Urz. WE L 95 z 21.04.1993, s. 29). Art. 5 zdanie 3 tej dyrektywy wyraźnie wyłącza - w przypadku procedury, o której mowa w art. 7 ust. 2 dyrektywy (tzw. abstrakcyjna kontrola wzorców) - zasadę wykładni nieuzgodnionych indywidualnie nietransparentnych postanowień umownych na korzyść konsumenta.
W związku z powyższym nowelizacja ustawy - Kodeks cywilny przewiduje, iż wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta. Zasady wyrażonej w zdaniu poprzedzającym nie stosuje się w postępowaniu w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Oznacza to przyjęcie zasady, że niejednoznaczne postanowienia umów powinny być tłumaczone na korzyść konsumenta, a także określa wyłączenia od stosowania tej reguły.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 2 kwietnia 2008 roku o zmianie ustawy Kodeks cywilny (Dz. U. 2009, Nr 79, poz. 662)