Immunitety sędziów i prokuratorów uchylane w trybie 24-godzinnym

Izba Dyscyplinarna już trzy razy stosowała procedurę zezwolenia na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sędziego lub prokuratora ujętego na gorącym uczynku, kiedy to przepisy wymagają podjęcia decyzji w ciągu 24 godzin.

Podstawa prawna orzekania w tym trybie

Tego rodzaju postępowania są w Sądzie Najwyższym rozwiązaniem zupełnie nowym, pojawiły się wraz ze zmianami legislacyjnymi, które weszły w życie 14 lutego 2020 r. Przypominają posiedzenia aresztowe w sądach rejonowych i podobnie wymagają od sędziów Wydziału Pierwszego Izby Dyscyplinarnej prowadzenia dyżurów umożliwiających rozpoznanie wniosku w ciągu 24 godzin.

Podstawą do orzekania w tym trybie są:

• art. 80 § 2da ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych,
• art. 30 § 1a ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o ustroju sądów wojskowych,
• art. 55 § 2 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym,
• art. 135 § 10 ustawy z dnia 28 stycznia 2016 r. Prawo o prokuraturze.

Wszystkie przewidują niezwłoczne podjęcie uchwały w przedmiocie wniosku o zezwolenie na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub tymczasowe aresztowanie, jeśli dotyczy on sędziego lub prokuratora ujętego na gorącym uczynku zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, a także występków: spowodowania wypadku w stanie nietrzeźwości (art. 177 § 1 w zw. z art. 178 § 1 k.k.) i prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości (art. 178a § 1 lub § 4 k.k.), i pozostającego nadal zatrzymanym.

Jak przebiega postępowanie?

W tym trybie Sąd Najwyższy orzekał jak dotąd trzy razy, w każdym przypadku podjęta została uchwała zezwalająca na pociągniecie do odpowiedzialności karnej. Wnioski nie obejmowały natomiast tymczasowego aresztowania. Sąd Najwyższy 14 marca rozpoznawał sprawę sędziego Jerzego R. (sygn. akt I DO 15/20), 11 sierpnia – prokuratora Radosława K. (sygn. akt I DO 37/20), zaś 14 października – sędziego Ryszarda F. Wszystkie wymienione przypadki związane są z prowadzeniem pojazdu w stanie nietrzeźwości (art. 178a § 1 k.k.).

Rozpatrując wnioski o zezwolenie na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej, sąd dyscyplinarny zasadniczo opiera się na dowodach dostarczonych przez wnioskodawcę, w przedmiotowych sprawach były to wyniki badań stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu (w dwóch przypadkach także we krwi) oraz protokoły zeznań świadków. Według ustaleń prokuratury Jerzy R. spowodował kolizję polegającą na uderzeniu w znak drogowy na skrzyżowaniu, w przypadku Radosława K. doszło do zatrzymania obywatelskiego przez pracownika stacji benzynowej, zaś Ryszard F. nie zachował należytej ostrożności podczas manewru omijania i uderzył w część innego pojazdu, co spowodowało obrażenie u jego kierowcy. Przed Sądem Najwyższym Radosław K. przyznał się do przypisywanego mu czynu i wyraził zgodę na uchylenie immunitetu, zaś pozostali ujęciu na gorącym uczynku kwestionowali wersję zdarzeń przedstawioną przez prokuraturę.

Orzeczenia Sądu Najwyższego wydawane w tego rodzaju sprawach o charakterze incydentalnym (wpadkowym) nie przesądzają co do winy osoby, której dotyczy wniosek.

Sprawę rozpoznaje Sąd w składzie jednoosobowym. Uchwała jest nieprawomocna, przysługuje na nią zażalenie, które rozpoznaje Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów. Jednakże uchwała zezwalająca na pociągniecie do odpowiedzialności karnej podjęta w trybie 24-godzinnym, przeciwieństwie do zwykłego postępowania immunitetowego, jest natychmiast wykonalna i istnieje możliwość toczenia się postępowania karnego przeciwko sędziemu lub prokuratorowi.

Np. immunitet sędziowski zaliczany jest do immunitetów formalnych. Nie wyłącza on odpowiedzialności karnej, czy też karalności za czyn popełniony, ale wprowadza zakaz pociągnięcia do odpowiedzialności karnej osób nim chronionych, bez uprzedniego uzyskania przez oskarżyciela zgody uprawnionego organu, tj. sądu dyscyplinarnego, od 14 lutego 2020 r., Sądu Najwyższego Izby Dyscyplinarnej. Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie Sądu Najwyższego poglądem, celem postępowania w przedmiocie wyrażenia zgody na pociągniecie sędziego do odpowiedzialności karnej jest ustalenie, czy zgromadzony przez prokuratora materiał dowodowy wskazuje na dostateczne podejrzenie, że sędzia, w stosunku do którego oskarżyciel (wnioskodawca) skierował do sądu dyscyplinarnego wniosek o wyrażenie zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej swoim zachowaniem (działaniem lub zaniechaniem) zrealizował znamiona przestępstwa opisanego we wniosku (zob. uchwały Sądu Najwyższego: z 12 czerwca 2003 r. sygn. akt SNO 29/03, LEX nr: 470220; z 23 lutego 2006 r. sygn. akt SNO 3/06, LEX nr: 470201; z 18 lipca 2016 r. sygn. SNO 28/16 LEX nr: 2080102).

Sąd, zgodnie z art. 129 § 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, wydając uchwałę zezwalającą na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej za przestępstwo umyślne, ściganie z oskarżenia  publicznego, zobligowany jest jednocześnie do zawieszenia w czynnościach służbowych sędziego. Sąd Najwyższy, uwzględniając wniosek prokuratora o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej orzeka także, na podstawie art. 129 § 3 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, o obniżeniu wynagrodzenia sędziemu wynagrodzenia na czas trwania zawieszenia.

Zob. Uchwała z dnia 15 marca 2020 r. w sprawie I DO 15/20

A.J.
Zespół e-prawnik.pl