Kto może dziedziczyć spadek?

Poza tym, że spadkobierca musi być powołany do dziedziczenia - albo z mocy ustawy, albo z testamentu - to, aby jednak rzeczywiście dziedziczyć, musi spełniać pewne podstawowe warunki.

Zdolnym do odziedziczenia spadku po spadkodawcy może być tylko taka osoba, której przysługuje zdolność do dziedziczenia, czyli wynikająca z przepisów prawa możliwość do bycia podmiotem praw i obowiązków wynikających ze spadku.

Zdolność do dziedziczenia to swoisty efekt ogólnej zdolności prawnej prawa cywilnego, odnosi się zatem do podmiotów prawa cywilnego. Kategoria ta zaś obejmuje osoby fizyczne oraz osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Osobą fizyczną jest każdy człowiek, natomiast przez osoby prawne rozumie się różnorakie twory organizacyjne, które ustawa wyposaża w osobowość prawną (np. spółka akcyjna, uczelnia wyższa, Skarb Państwa itp.).

Na jakich zasadach dziedziczy osoba fizyczna?

W myśl przepisów prawa nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku. Chwilą otwarcia spadku jest chwila śmierci spadkodawcy. A zatem dziedziczyć może taka osoba fizyczna, która spełnia łącznie dwie przesłanki:

1. żyje już w chwili otwarcia spadku oraz
2. żyje jeszcze w chwili otwarcia spadku.

Oznacza to, że osoba fizyczna, by uzyskać status spadkobiercy, musi przeżyć spadkodawcę. Jeżeli więc małżonkowie giną jednocześnie np. w wypadku samochodowym, żadne z nich nie dziedziczy po drugim. Jeśli natomiast jedno z nich umrze dopiero po przewiezieniu do szpitala, dziedziczy po zmarłym wcześniej małżonku. Oznaczenie chwili zgonu ma więc istotne znaczenie, zwłaszcza jeśli zmarli małżonkowie nie zostawili potomstwa i dziedziczą po nich dalsi krewni (krewnym bowiem zmarłego później małżonka przypadnie do podziału większa masa spadkowa, bo powiększona o spadek po zmarłym najpierw małżonku). Należy jednak zaznaczyć, iż jeżeli kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły one jednocześnie (dotyczy to np. zatonięcia statku lub innej katastrofy).

Czy dziecko poczęte, ale nie narodzone, może dziedziczyć?

W świetle tego, co stwierdzono, osoba fizyczna, by zostać spadkobiercą, musi żyć w chwili otwarcia spadku.

Co jednak z dzieckiem już poczętym, ale jeszcze nienarodzonym?  Od kiedy dziecko w łonie matki jest już żyjącym człowiekiem? By wyeliminować podobne wątpliwości przepisy prawa stanowią, że dziecko które w chwili otwarcia spadku było już poczęte (z prawa rzymskiego tzw. "nasciturus"), może być spadkobiercą pod warunkiem, że urodzi się żywe. Jeśli więc dziecko urodzi się żywe przyjmuje się, że żyło w momencie otwarcia spadku i uwzględnia się je przy wyznaczaniu kręgu spadkobierców. Przykładowo w sytuacji, gdy spadkodawca ustanawia w testamencie swoim jedynym spadkobiercą dziecko, które ma się urodzić, a dziecko to urodzi się, ale wkrótce potem umrze, nabywa ono spadek po testatorze, zaś po dziecku dziedziczą jego krewni. Natomiast jeśli dziecko nie przyszło na świat żywe (bo np. kobieta poroniła albo dziecko urodziło się martwe), nie nabywa ono statusu spadkobiercy.

Czy każda osoba prawna może zostać spadkobiercą?

Przepisy prawa wyraźnie stanowią, że nie może być spadkobiercą osoba prawna, która nie istnieje w chwili otwarcia spadku. Istnienie osoby prawnej uzależnione jest najczęściej  od wpisu do właściwego rejestru (chyba, że przepisy szczególne stanowią inaczej). A zatem, aby dziedziczyć, osoba prawna musi być wpisana do odpowiedniego rejestru, w chwili otwarcia testamentu. Wyłom od tej zasady został uczyniony na rzecz fundacji. Otóż fundacja ustanowiona w testamencie może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.

Pamiętaj, że:

• Zdolność do dziedziczenia, scharakteryzowana powyżej, należy odróżnić od niemożności dziedziczenia po określonym spadkodawcy; dzieje się tak np. wskutek uznania spadkobiercy za niegodnego, zawarcia ze spadkodawcą przed jego śmiercią umowy o zrzeczenie się dziedziczenia itp.,
• Jedynie gmina oraz Skarb Państwa mogą, jako osoby prawne, w pewnych okolicznościach mogą dziedziczyć spadek w drodze ustawy. Pozostałe osoby prawne muszą być do dziedziczenia powołane z testamentu.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121, ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.