Kto reprezentuje Skarb Państwa w sporze z Prezesem ZUS?

Przed reformą system ubezpieczeń społecznych dokonaną z dniem 1.01.1999 r. status prawny Zakładu Ubezpieczeń Społecznych regulowała ustawa z dnia 25.01.1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych. Zakład Ubezpieczeń Społecznych był wówczas centralnym organem administracji państwowej podległym Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej, wykonującym zadania z zakresu ubezpieczenia społecznego. Zakład Ubezpieczeń Społecznych był więc wówczas państwową jednostką organizacyjną bez osobowości prawnej w rozumieniu art. 67 § 2 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem za Skarb Państwa podejmuje czynności procesowe organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie lub organ jednostki nadrzędnej. Oznacza to, iż w tym stanie prawnym prawidłowe było oznaczenie strony jako Skarb Państwa - Zakład Ubezpieczeń Społecznych, przy czym czynności procesowe w jej imieniu podejmował Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z art. 66 ust. 1 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest państwową jednostką organizacyjną, wyposażoną w osobowość prawną. Nadzór nad jego działalnością w zakresie zgodności z prawem sprawuje minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego. Taki stan prawny obowiązuje od 1.01.1999 r. Stwierdzenie, że to Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone przed 1.01.1999 r. czynem niedozwolonym pracownika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych działającego wówczas jako jednostka organizacyjna bez osobowości prawnej uzasadnia podjęcie rozważań nad ustaleniem właściwego statio fisci Skarbu Państwa jako pozwanego w procesie odszkodowawczym.

Wstępnie należy wskazać, że nie znajduje tu zastosowania art. 67 § 3 k.p.c.. Przepis ten określa statio fisci Skarbu Państwa w sprawie o naprawienie szkody wyrządzonej przez wydanie ustawy lub rozporządzenia niezgodnych z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą oraz za niewydanie takiego aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje przepis prawa. W niniejszej sprawie źródłem szkody było wydanie niezgodnej z prawem instrukcji przez Prezesa ZUS-u. Znajduje natomiast zastosowanie art. 67 § 2 k.p.c., stanowiący że za Skarb Państwa podejmuje czynności procesowe organ państwowej jednostki organizacyjnej z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie. W postępowaniach sądowych, w których stroną jest Skarb Państwa, a roszczenia związane są z działalnością państwowych jednostek organizacyjnych bez osobowości prawnej, które przed dniem 1.01.1999 r. uzyskały osobowość prawną lub zostały zlikwidowane względnie z dniem 1.01.1999 r. zostały przejęte przez jednostkę samorządu terytorialnego Skarb Państwa reprezentuje wojewoda, a w przypadku gdy jednostki te podlegały przed przekształceniem, likwidacją lub przejęciem terenowym organom administracji rządowej ogólnej lub specjalnej - Skarb Państwa reprezentują właściwe organy rządowej administracji zespolonej lub niezespolonej powstałe z przekształcenia organów administracji ogólnej lub specjalnej. Jednocześnie wskazać należy, iż zgodnie z art. 31 ust. 1 pkt 1 tej ustawy dział ubezpieczenia społeczne obejmuje sprawy ubezpieczeń i zaopatrzenia społecznego, zaś Zakład Ubezpieczeń Społecznych podlega ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego. Potwierdza to także art. 66 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Jeśli przy tym uwzględnić okoliczność, że u podstaw konstrukcji przyjętej w art. 67 § 2 k.p.c. legło założenie, iż jednostki z których działalnością wiąże się dochodzone roszczenie są najlepiej zorientowane w zakresie swoich praw i obowiązków, a więc reprezentowanie Skarbu Państwa przez te jednostki zapewnia właściwą ochronę interesów Skarbu Państwa.

Uchwała Sądu Najwyższego Izba Cywilna z dnia 27 października 2005 r., sygn. akt III CZP 78/05