Nowe prawo antymonopolowe - nowelizacja przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów

Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331, z późn. zm.) stawia sobie za fundamentalny cel skuteczną ochronę mechanizmów konkurencji, stanowiących niewątpliwie motor napędowy dla rozwoju i postępu gospodarczego w państwie. 

Mając na uwadze wzmocnienie ochrony rynku przed kartelami oraz ostrzeganie konsumentów przed nieuczciwymi działaniami niektórych podmiotów gospodarczych, z dniem 18 stycznia 2015 r. weszły w życie znowelizowane przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Do głównych zadań nowelizacji należy przede wszystkim wdrożenie rozwiązań wzmacniających polski system ochrony konkurencji i konsumentów, wpływających na większą skuteczność obecnie obowiązujących regulacji oraz uproszczenie i skrócenie procedur, zwłaszcza w zakresie kontroli koncentracji.

Potrzeba nowelizacji ustawy wynikała z analizy siedmioletniego okresu jej funkcjonowania, zmian jakie zachodzą na rynku oraz rozwoju efektywniejszych praktyk ochrony konkurencji w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej.

W pierwszej kolejności, widoczne są zmiany ustawy w zakresie kontroli koncentracji. Nowelizacja ustawy wprowadza uproszczone oraz skrócone procedury dotyczące kontroli koncentracji.
Od dnia 18 stycznia 2015 r. obowiązuje dwuetapowy system rozpatrywania wniosków. Pierwszy etap, trwający nie dłużej niż 1 miesiąc, dotyczy spraw niewymagających przeprowadzenia badania rynku oraz niebudzących wątpliwości co do ich wpływu na rynek. Do drugiego etapu, trwającego kolejne 4 miesiące, przechodzą sprawy skomplikowane i wymagające dalszej analizy rynku.

 Ponadto, w toku postępowania dotyczącego kontroli koncentracji, Urząd Ochrony Konkurencji 

i Konsumentów może poinformować przedsiębiorcę o swoich zastrzeżeniach dotyczących  antykonkurencyjnych skutków planowanej fuzji lub przejęć. Dzięki takiemu rozwiązaniu, jeszcze w toku postępowania strony poznają prawdopodobny kierunek rozstrzygnięcia oraz będą miały możliwość ustosunkowania się do stanowiska Urzędu przed wydaniem ostatecznej decyzji,
a nawet zmodyfikowania zakresu fuzji lub przejęcia, tak aby uniknąć decyzji zakazującej transakcji.

 Ustawa wprowadza również środki zaradcze (z jęz. ang. tzw. remedies) mające na celu szybsze wyeliminowanie praktyk ograniczających konkurencję lub usunięcie ich skutków. Środki te mają także zapobiegać wykorzystywaniu w sposób niezgodny z przepisami pozycji dominującej podmiotu. Przykładowo, w decyzji kończącej postępowanie Urząd będzie miał możliwość wskazania przedsiębiorcy, jakie działania należy podjąć w celu usunięcia skutków naruszenia lub zaprzestania niedozwolonej praktyki. Do środków takich zalicza się środki behawioralne, polegające przykładowo na udzieleniu licencji własności intelektualnej na niedyskryminujących warunkach, umożliwieniu dostępu do określonej infrastruktury na niedyskryminacyjnych warunkach, czy zmianie umowy. Jeżeli środki te okażą się niewystarczające lub nazbyt uciążliwe dla przedsiębiorcy, wówczas Urząd będzie miał możliwość zastosowania specjalnych środków. 

W szczególności będzie mógł nakazać przedsiębiorcy powierzenie wykonywania określonej działalności gospodarczej poszczególnym podmiotom w ramach grupy kapitałowej lub odrębnym jednostkom organizacyjnym w ramach struktury przedsiębiorcy. Należy zaznaczyć jednakże,
iż środki te powinny być proporcjonalne do wagi i rodzaju naruszenia oraz konieczne do jego zakończenia lub usunięcia jego skutków.

 Zmiany ustawy obejmują również wprowadzenie systemu łagodzenia kar tzw. programu leniency plus. Przedsiębiorca uczestniczący w zmowie, który zgłosi się do Urzędu Ochrony Konkurencji 

i Konsumentów, jako drugi lub kolejny, będzie miał możliwość uzyskania dodatkowej redukcji kary o 30 procent, w zamian za przekazanie informacji o innym porozumieniu, w którym brał udział. Natomiast w sprawie, o której poinformuje Urząd, uzyska status pierwszego wnioskodawcy leniency i zostanie całkowicie zwolniony z kary finansowej.

 Nowelizacja ustawy wprowadza również instytucję dobrowolnego poddanie się karze przez przedsiębiorcę (z jęz. ang. settlements), mającą na celu uproszczenie i przyspieszenie postępowania w sprawach praktyk ograniczających konkurencję. Przedsiębiorca, który złoży oświadczenie 

o dobrowolnym poddaniu się każe i zaakceptuje jej wysokość, a także nie będzie  podważał ustaleń UOKiK w postępowaniu odwoławczym, uzyska 10 procentową  redukcję kary finansowej.

 Istotną i bardzo dotkliwą zmianą, jest wprowadzenie możliwości nałożenia kary finansowej 

na osoby pełniące funkcje kierownicze lub wchodzące w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy, które umyślnie biorą udział w porozumieniu ograniczającym konkurencję. Dotychczas kadra zarządzająca nie była osobiście odpowiedzialna za złamanie prawa ochrony konkurencji i konsumentów, a koszty sankcji przerzucane były często na inne podmioty
(np. akcjonariuszy), które nie miały żadnego wpływu na niedozwolone działania kadry menedżerskiej. Obecnie, w przypadku, gdy Urząd udowodni, że konkretna osoba faktycznie miała wpływ na udział firmy w kartelu, ma prawo nałożyć na nią karę finansową w maksymalnej wysokości nieprzekraczającej 2 mln zł.

 Niewiątplwie, do efektywniejszej walki z przedsiębiorcami stosującymi niedozwolone porozumienia, przyczyni się również wydłużenie okresu przedawnienia praktyk ograniczających konkurencję z roku do pięciu lat. Z jednej strony, Urząd będzie miał więcej czasu wykrycie większej ilości zmów szkodliwych dla gospodarki oraz konsumentów, natomiast z drugiej pięcioletni termin przedawnienia może skutecznie zniechęcać przedsiębiorców do niedozwolonych działań ograniczających konkurencję.

 Powyższe zmiany należy ocenić pozytywnie. Niewątpliwie, z jednej strony przyczynią się one do skuteczniejszej ochrony i dalszego rozwoju konkurencji na rynku polskim, wspierając tym samym postęp gospodarczy i technologiczny. Z drugiej strony natomiast, będą efektywnie zniechęcały przedsiębiorców do stosowania praktyk ograniczających konkurencję z uwagi na wysokie sankcje finansowe, odpowiedzialność osobistą kadry zarządzającej oraz wydłużenie terminu przedawnienia nieuczciwych praktyk rynkowych do lat pięciu. 

Tomasz Motała