Odpowiedzialność odszkodowawcza organów podatkowych - stan prawny do 1.1.2007

29.1.2012

W każdym państwie prawa, w tym również w Polsce, organy publiczne są odpowiedzialne za wydawane przez siebie decyzje. Jeżeli strona poniesie szkodę związaną z wadliwością decyzji, należy się jej od państwa odszkodowanie. Odpowiedzialność odszkodowawcza jest nierozerwalnie związana z cywilnoprawnym pojęciem szkody, i prawo podatkowe nie przewiduje odmiennej od cywilnej konstrukcji tej instytucji.

Stronie należy się odszkodowanie, jeżeli poniosła szkodę w wyniku:

wydania decyzji, która została uchylona w wyniku wznowienia postępowania, lub stwierdzenia nieważności,
uchylenia decyzji w wyniku wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności,
wydania decyzji, dla której istnieją okoliczności uzasadniające uchylenie w drodze wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności, a której nie można uchylić z uwagi na wystąpienie określonych przesłanek uniemożliwiających uchylenie.

Kwestie stwierdzenia nieważności oraz wznowienia postępowania omówione są w oddzielnych punktach. Warto podkreślić, że szkoda może powstać zarówno w wyniku samego wydania wadliwej decyzji, jak i jej uchylenia. Istotnym jest jednak, iż odszkodowanie nie przysługuje, jeżeli strona sama przyczyniła się do zaistnienia przesłanek uzasadniających uchylenie decyzji. Nie można również przypisać organowi odpowiedzialności, jeżeli winę związaną z powstaniem okoliczności uzasadniających uchylenie decyzji ponosi inna strona postępowania - wówczas poszkodowany musi dochodzić swych praw na drodze sądowej od tej strony.

Jaki organ jest właściwy do orzeczenia o odpowiedzialności odszkodowawczej?

Wniosek o odszkodowanie należy wnieść do organu, który wydał decyzję z naruszeniem prawa. Z kolei o samym odszkodowaniu orzeka organ, który uchylił wadliwą decyzję, lub stwierdził okoliczność naruszenia prawa, chyba że o stwierdzeniu nieważności orzekł sąd administracyjny - wówczas o odszkodowaniu orzeka organ, który wydał wadliwą decyzję w ostatniej instancji.

W jaki sposób strona musi udowodnić podstawę odpowiedzialności?
Formalną podstawą odpowiedzialności jest stosowna decyzja, np.

stwierdzająca nieważność decyzji, lub odmawiająca stwierdzenia nieważności, lecz stwierdzająca naruszenie prawa. Strona nie musi w tym względzie udowadniać zaistnienia przesłanki formalnej odpowiedzialności, gdyż jej istnienie jest przesądzone we właściwej decyzji. Istotnym jest też zwolnienie podatnika z obowiązku wykazania winy urzędnika, co w przypadku innych postępowań odszkodowawczych z udziałem organów publicznych utrudnia uzyskanie orzeczenia o odszkodowaniu.
Czym innym jest jednak udowodnienie zaistnienia przesłanki poniesienia szkody. Decyzja uchylająca inną decyzję nie określa faktu poniesienia szkody, ani jej rozmiaru - tutaj poszkodowany powinien uprawdopodobnić a najlepiej udowodnić zaistnienie szkody.

Co robić, gdy organ odmówi odszkodowania, lub określi je w wysokości nie satysfakcjonującej stronę?

Jeżeli organ odmówi orzeczenia odszkodowania lub wyda orzeczenie o odszkodowaniu w wysokości mniejszej od zgłoszonej w żądaniu w tej sprawie, stronie przysługuje prawo wniesienia powództwa do sądu powszechnego w terminie 30 dni od dnia doręczenia stosownej decyzji.
Warto też zaznaczyć, że roszczenie odszkodowawcze przedawnia się z upływem 3 lat od dnia doręczenia decyzji stanowiącej dowód wydania decyzji z naruszeniem prawa.

Co robić, gdy organ jest bezczynny w kwestii odszkodowania?

Problem milczenia administracji został w tym przypadku rozwiązany definitywnie w ten sposób, że jeżeli organ nie wyda decyzji o odszkodowaniu lub odmowie tegoż w ciągu 2 miesięcy, uważa się, iż odmówił stronie odszkodowania. Wówczas jak w powyższym przypadku strona może wnieść powództwo do sądu powszechnego, z tym że nie jest ograniczona 30 dniowym terminem.

Pamiętaj, że:

Odszkodowanie nie przysługuje jeżeli strona sama przyczyniła się o zaistnienia przesłanek uzasadniających uchylenie decyzji,
Wniosek o odszkodowanie należy złożyć do organu, który wydał decyzję z naruszeniem prawa.
Jeżeli organ odmówi orzeczenia odszkodowania lub wyda orzeczenie o odszkodowaniu w wysokości mniejszej od zgłoszonej w żądaniu, strona może wnieść powództwo do sądu powszechnego w terminie 30 dni od dnia doręczenia stosownej decyzji.

Treścią art. 1 pkt 23 ustawy z 16.11.2006 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 217, poz. 1590) art. 260 OrdPU otrzymał następujące brzmienie: "Do odpowiedzialności odszkodowawczej stosuje się przepisy prawa cywilnego". Regulacja ta zakończyła czas obowiązywania szczególnych, kazuistycznych zasad odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej polegające na wydaniu decyzji nieważnych czy też wydaniu decyzji dotkniętych wadami, uzasadniającymi wznowienie postępowania albo późniejszym wyeliminowaniu takich decyzji z obrotu prawnego. Zamknięty został również okres obowiązywania odrębnego jednoinstancyjnego trybu orzekania o odszkodowaniach przez właściwy organ z jednoczesnym prawem wniesienia powództwa do sądu powszechnego. Oznacza to, że obecnie do szkód związanych z wadliwym działaniem organów podatkowych należy stosować wprost przepisy art. 417 i nast. KC

Podstawa prawna: