Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych

Odpowiedzialność albo brak odpowiedzialności podmioty zbiorowego na zasadach określonych w omawianej ustawie nie wyłącza odpowiedzialności cywilnej za wyrządzoną szkodę, odpowiedzialności administracyjnej ani indywidualnej odpowiedzialności prawnej sprawcy czynu zabronionego.

Za czyn określony w ustawie orzeka się wobec podmiotu zbiorowego karę pieniężną w wysokości do 10% przychodu określonego według przepisów o podatku dochodowym od osób prawnych, osiągniętego w roku podatkowym poprzedzającym wydanie orzeczenia. Jeżeli przychód jest niższy niż 1 000 000 zł, karę pieniężną orzeka się w wysokości do 10% wydatków poniesionych w roku poprzedzającym wydanie orzeczenia. Orzeczona kara pieniężna nie może być niższa niż 5 000 zł.

Wobec podmiotu zbiorowego orzeka się przepadek:
a)przedmiotów pochodzących chociażby pośrednio z czynu zabronionego lub które służyły lub były przeznaczone do popełnienia czynu zabronionego
b)korzyści majątkowej pochodzącej chociażby pośrednio z czynu zabronionego
c)równowartości przedmiotów lub korzyści majątkowej pochodzących chociażby pośrednio z czynu zabronionego.
Przepadku nie orzeka się, jeżeli przedmiot, korzyść majątkowa lub ich równowartość podlega zwrotowi innemu uprawnionemu podmiotowi.
Wobec podmiotu zbiorowego można orzec w latach, na okres od 1 roku do lat 5:
a)zakaz promocji lub reklamy prowadzonej działalności, wytwarzanych lub sprzedawanych wyrobów, świadczonych usług lub udzielanych świadczeń
b)zakaz korzystania z dotacji, subwencji lub innych form wsparcia finansowego środkami publicznymi
c)zakaz korzystania z pomocy organizacji międzynarodowych, których Rzeczypospolita Polska jest członkiem
d)zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne
e)zakaz prowadzenia określonej działalności podstawowej lub ubocznej, zakazu tego nie orzeka się jeżeli jego orzeczenie mogłoby doprowadzić do upadłości albo likwidacji podmiotu zbiorowego lub zwolnień, o których mowa w art. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy
f)podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Orzekając karę pieniężną, zakazy lub podanie wyroku do publicznej wiadomości, sąd uwzględnia w szczególności rozmiary korzyści uzyskanej przez podmiot zbiorowy, a także społeczne następstwa ukarania.

Orzekając karę pieniężną lub przepadek, sąd uwzględnia prawomocne orzeczenie o nałożeniu na podmiot zbiorowy odpowiedzialności posiłkowej za grzywnę lub przepadek orzeczone wobec osoby fizycznej za przestępstwo skarbowe określone w Kodeksie karnym skarbowym. Natomiast orzekając przepadek korzyści majątkowej lub jej równowartość, sąd uwzględnia prawomocne orzeczenie wydane na podstawie art. 52 Kodeksu karnego lub art. 24 § 5 Kodeksu karnego skarbowego, nakładające na podmiot zbiorowy obowiązek zwrotu korzyści majątkowej osiągniętej w wyniku przestępstwa osoby fizycznej.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy czyn zabroniony stanowiący podstawę odpowiedzialności podmiotu zbiorowego nie przyniósł temu podmiotowi korzyści, sąd może odstąpić od orzeczenia kary pieniężnej, poprzestając na orzeczeniu przepadki, zakazu lub podania wyroku do publicznej wiadomości.

Jeżeli przed upływem 5 lat od orzeczenia kary pieniężnej zostanie ponownie popełniony czyn zabroniony stanowiący podstawę odpowiedzialności podmiotu zbiorowego, wobec tego podmiotu można orzec karę pieniężną w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, nie stosuje się wówczas postanowienia o nie orzekaniu zakazu prowadzenia określonej działalności podstawowej lub ubocznej, jeżeli jego orzeczenie mogłoby doprowadzić do upadłości albo likwidacji podmiotu zbiorowego lub zwolnień, o których mowa w art. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy.

Kary pieniężnej, przepadku, zakazów ani podania wyroku do publicznej wiadomości nie orzeka się, jeżeli od uprawomocnienia się wyroku stwierdzającego odpowiedzialność podmiotu zbiorowego za czyn zabroniony pod groźbą kary upłynęło 10 lat. Natomiast kary pieniężnej, przepadku, zakazów ani podania wyroku do publicznej wiadomości nie orzeka się wobec podmiotu zbiorowego, jeżeli od dnia wydania orzeczenia upłynęło 10 lat.

Podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności na podstawie ustawy, jeżeli osoba wyżej określona popełniła przestępstwo:
1)przeciwko obrotowi gospodarczemu, określone w :
a)art. 296-306 oraz art. 308 Kodeksu karnego,
b)art. 90f-90k ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej
c)art. 38-43a ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r.

o obligacjach
d)art. 171 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe
e)art. 303-305 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej
f)art.585-592 ustawy z dnia 15 września 2000 Kodeks spółek handlowych
g)art. 33 ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz o zmianie niektórych ustaw
h)art. 36 oraz art. 37 ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym
2)przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, określone w:
a)art. 310-314 Kodeksu karnego
b)art. 165-177 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi
c)art..37 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych
3)łapownictwa i płatnej protekcji, określone w art. 228-230 kodeksu karnego
4)przeciwko ochronie informacji, określone w art.267-269 Kodeksu karnego
5)przeciwko wiarygodności dokumentów, określone w art. 270-273 Kodeksu karnego
6)przeciwko mieniu, określone w art. 286 i 287 oraz w art. 291-293 Kodeksu karnego
7)przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, określone w art. 200 § 2, art.202 oraz w art. 204 Kodeksu karnego
8)przeciwko środowisku, określone w:
a)art. 181-184 oraz art. 186-188 Kodeksu karnego
b)art. 34 ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych
c)art. 69 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach
d)art. 58-64 ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych
9)przeciwko porządkowi publicznemu, określone w art. 252 i 253, art. 256-258, art. 263 oraz w art. 264 Kodeksu karnego
10)stanowiące czyn nieuczciwej konkurencji, określone w art. 23 i 24 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
11)przeciwko własności intelektualnej, określone w art.115-118[1] ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Podmiot zbiorowy podlega również odpowiedzialności na podstawie ustawy, jeżeli osoba popełniła przestępstwo skarbowe:
1)przeciwko obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji lub subwencji, określone w art. 54-56, art. 63, 67, 76, 77, 82 Kodeksu karnego skarbowego
2)przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami, określone w art.

85, 88, 89, 92 Kodeksu karnego skarbowego.

Ustawa stanowi, że do postępowania w sprawie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego, o ile przepisy omawianej ustawy nie stanowią inaczej. Nie stosuje się jednak przepisów Kodeksu postępowania karnego o oskarżycielu prywatnym, powodzie cywilnym, przedstawicielu społecznym, postępowaniu przygotowawczym, postępowaniach szczególnych oraz o postępowaniu karnym w sprawach podlegających orzecznictwu w sprawach wojskowych.

Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto dowód zgłasza.

W sprawach odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary orzeka w pierwszej instancji sąd rejonowy, w którego okręgu popełniono czyn zabroniony, a jeżeli czyn taki popełniono w okręgu kilku sądów, na polskim statku wodnym lub powietrznym albo za granicą - sąd rejonowy, w którego okręgu znajduje się siedziba podmiotu zbiorowego, a w przypadku zagranicznej jednostki organizacyjnej - siedziba jej przedstawicielstwa w Rzeczypospolitej Polskiej.

Środki odwoławcze od wyroków oraz orzeczeń i zarządzeń zamykających drogę do wydania wyroku rozpoznaje sąd okręgowy właściwy według przepisów Kodeksu postępowania karnego, a środki odwoławcze od pozostałych postanowień, zarządzeń i czynności - sąd rejonowy w innym równorzędnym składzie.

Ustawa wskazuje, że postępowanie wszczyna się na wniosek prokuratora lub pokrzywdzonego. W sprawach, w których podstawą odpowiedzialności podmiotu z zbiorowego jest czyn uznany przez ustawę za czyn nieuczciwej konkurencji, postępowanie wszczyna się również na wniosek Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Wniosek złożony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez osobę uprawnioną do obrony według przepisów o ustroju adwokatury lub osobę uprawnioną do świadczenia pomocy prawnej według przepisów o radcach prawnych. Wniosek ten powinien zawierać:
a)oznaczenie wnioskodawcy oraz jego adres dla doręczeń,
b)oznaczenie podmiotu zbiorowego oraz jego adres dla doręczeń,
c)dokładne określenie czynu zabronionego stanowiącego podstawę odpowiedzialności podmiotu zbiorowego
d)wskazanie prawomocnego wyroku lub innego orzeczenia wyżej wskazanego, wraz z oznaczeniem sądu lub organu, który wydał to orzeczenie
e)wskazania sądu właściwego do rozpoznania sprawy
f)uzasadnienie
g)wykaz dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się wnioskodawca.

Z wnioskiem przesyła się sądowi odpis orzeczenia wraz z uzasadnieniem jeżeli je sporządzono. Wniosek podlega wstępnej kontroli sądu, udział stron w posiedzeniu nie jest obowiązkowy. Jeżeli wniosek w tej samej sprawie złożył prokurator i pokrzywdzony, rozpoznaniu podlega wniosek prokuratora. Sąd orzeka o dopuszczeniu pokrzywdzonego do udziału w postępowaniu obok prokuratora, chyba że sprzeciwia się temu interes wymiaru sprawiedliwości.

W imieniu podmiotu zbiorowego w postępowaniu uczestniczy osoba wchodząca w skład organu uprawnionego do reprezentowania tego podmiotu. Podmiot zbiorowy może ustanowić obrońcę spośród osób uprawnionych do obrony według przepisów o ustroju adwokatury lub osobę uprawnioną do świadczenia pomocy prawnej według przepisów o radcach prawnych.

W rozprawie mogą wziąć udział:
a)wnioskodawca
b)pokrzywdzony dopuszczony do udziału w postępowaniu obok prokuratora
c)przedstawiciel podmiotu zbiorowego i jego obrońca.

Nieusprawiedliwione niestawiennictwo strony nie wstrzymuje rozpoznania sprawy.
Dowody dopuszcza się na wniosek stron, a w uzasadnionych przypadkach także z urzędu. Niedopuszczalny jest dowód zmierzający do przedłużenia postępowania.

Od wyroku sądu pierwszej instancji wnioskodawcy i podmiotowi zbiorowemu przysługuje apelacja. Kasacja może być wniesiona jedynie przez Prokuratora Generalnego lub Rzecznika Praw Obywatelskich.
W sprawach dotyczących odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary sąd i prokurator udzielają pomocy prawnej na wniosek właściwego organy państwa obcego. Natomiast w sprawach, w których czynem zabronionym jest czyn nieuczciwej konkurencji, pomocy prawnej udziela Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Do wykonania orzeczonej kary pieniężnej, przepadku, zakazów oraz podania wyroku do publicznej wiadomości stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu karnego wykonawczego dotyczące wykonania grzywny, przepadku, zakazów oraz podania wyroku do publicznej wiadomości, przy czym kara pieniężna jest płatna z przychodu podmiotu zbiorowego.

Zatarcie orzeczenia stwierdzającego odpowiedzialność podmiotu zbiorowego za czyn zabroniony pod groźbą kary następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania lub darowania albo przedawnienia wykonania kary pieniężnej, przepadku, zakazów oraz podania wyroku do publicznej wiadomości.

Ustawa wchodzi w życie 28 listopada 2003r.