Projekt zmian w ustawie o prawie pomocy

Projekt może wywrzeć skutki bezpośrednio w sferze uprawnień osób fizycznych, które mają miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej oraz w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej.

Art. 3 ust. 2 lit. a tej dyrektywy, którego wdrożenie do polskiego porządku prawnego dotychczas pominięto, nakłada na państwa członkowskie UE obowiązek zapewnienia, niezależnie od pomocy prawnej w postępowaniu sądowym, także pomocy prawnej udzielanej przez profesjonalnego doradcę prawnego (w Polsce - przez adwokata lub radcę prawnego) jeszcze przed wszczęciem postępowania. Celem udzielenia tej pomocy ma być ugodowe rozwiązanie sporu i tym samym uniknięcie wszczęcia postępowania sądowego.

Kiedy można liczyć na udzielenie pomocy prawnej?

Projekt nowelizacji uzupełnienie zakresu przedmiotowego ustawy o prawie pomocy przez wskazanie, że reguluje ona również prawo pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem postępowania sądowego w sprawie cywilnej (zmiana art. 1 ust. 1 pkt 1 i pkt 2 ustawy). Projekt przewiduje, że pomoc będzie udzielana tylko w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem postępowania. Udzielenie pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego powinno służyć rozstrzygnięciu sporu w celu zapobieżenia wszczęcia postępowania sądowego.

Jednocześnie w pro­jekto­wanym art. 3a zawarto wyraźne uregulowanie, że przyznanie prawa pomocy w celu ugodowego rozstrzygnięcia sporu nie jest równoznaczne z udzieleniem pełno­mocnictwa procesowego. Celem takiego zapisu jest usunięcie ewentualnych wątpliwości interpretacyjnych. Zaznaczyć bowiem należy, że w wielu wypadkach zakres pomocy udzielonej przed wszczęciem postępowania, co do zasady, nie będzie wymagał udzielenia takiego pełnomocnictwa.

Kiedy mieszkańcy innych państw członkowskich mogą ubiegać się o przyznanie prawa pomocy?

Projekt przewidje wprowadzenie do rozdziału o prawie pomocy w postępowaniu prowadzonym w Rzeczypospolitej Polskiej (rozdział 2) wyraźne wskazanie, że wnioskodawca mający miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w innym państwie członkowskim może ubiegać się o przyznanie prawa pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem postępowania w sprawie cywilnej, w której jurysdykcja przysługuje sądom polskim (projektowany art. 4 ust. 2 ustawy).

Pomoc prawna udzielana przed wszczęciem postępowania sądowego w celu ugodowego załatwienia sporu opiera się na tych samych zasadach co pomoc prawna udzielana w związku z wszczęciem lub w toku prowadzonego postępowania sądowego. Określając treść prawa pomocy dyrektywa nie dokonuje rozróżnienia między pomocą prawną „przedprocesową”, udzielaną w celu uniknięcia wszczynania postępowania sądowego, i pomocą prawną „procesową” udzielaną w związku z wszczęciem lub prowadzeniem postępowania sądowego. Ponieważ w przypadku pomocy „przedprocesowej” nie toczy się jeszcze żadne postępowanie sądowe - a nawet chodzi o to, aby w ogóle nie zostało ono wszczęte - ustalenie, które państwo członkowskie powinno zapewnić doradztwo przedprocesowe, mające na celu rozstrzygnięcie sporu przed wniesieniem sprawy do sądu (według art. 3 ust. 2 lit. a dyrektywy), inaczej mówiąc, które państwo członkowskie zobowiązane jest do zapewnienia pomocy prawnej, może nastąpić tylko przez odwołanie się do hipotetycznej jurysdykcji, czyli do tego, którego państwa sąd byłby właściwy do rozpoznania sprawy, gdyby zostało wszczęte postępowanie.

Jakie różnice między prawem pomocy udzielanym w procesie a prawem pomocy przyznawanym w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem postępowania sądowego w sprawie cywilnej wprowadza projekt?

W nowelizacji zaznaczono różnice między prawem pomocy udzielanym w procesie a prawem pomocy przyznawanym w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem postępowania sądowego w sprawie cywilnej. Odrębności dotyczą:

• wprowadzenia wymagania szczegółowego przedstawienia okoliczności faktycznych sprawy jako uzasadnienia wniosku o przyznanie prawa pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem postępowania w sprawie cywilnej (projektowany art. 9 ust. 1a i 1b ustawy). Wprowadzenie tego wymagania uzasadnia to, że wniosek jest składany w sytuacji, gdy nie toczy się jeszcze - a nawet nie powinno zostać wszczęte - postępowanie sądowe. Bez wskazania okoliczności sprawy nie jest możliwa merytoryczna ocena zasadności wniosku,

• trybu uzupełnienia braków wniosku co do wymagania przewidzianego w art. 9 ust. 1a i 1b (projektowany art. 10 ust. 3 ustawy),

• wyraźnego wskazania, jaki sąd jest właściwy do rozpoznania wniosku o przyznanie prawa pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem postępowania w sprawie cywilnej (projektowany art. 12 ust. 2a ustawy),

• określenia wzajemnych relacji między prawem pomocy „procesowej” i prawem pomocy „przedprocesowej” przez wprowadzenie dodatkowej przesłanki odmowy przyznania prawa pomocy w związku z wszczęciem lub prowadzeniem postępowania sądowego, jeżeli uprzednio wnioskodawcy zostało przyznane prawo pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem postępowania w sprawie cywilnej, lecz do ugody nie doszło (projektowany art. 15 ust. 3 ustawy).

Ograniczone prawo pomocy „przedprocesowej” dla wnioskodawcy mieszkającego w Polsce

W sytuacji, gdy wnioskodawca ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w Polsce, a postępowanie sądowe w sprawie cywilnej po­winno się toczyć w innym państwie członkowskim, właściwe do przyznania prawa pomocy są organy tego państwa. Nie można jednak wykluczyć przyznania wnioskodawcy mieszkającemu w Polsce - na warunkach określonych w rozdziale 3 ustawy - ograniczonego prawa pomocy „przedprocesowej” - w celu wystąpienia z  wnioskiem do właściwego organu innego państwa członkowskiego o przyznanie prawa pomocy w zakresie doradztwa przedprocesowego, mającego na celu rozstrzygnięcie sporu przed wniesieniem sprawy do sądu innego państwa członkowskiego (art. 3 ust. 2 lit. a dyrektywy). W takiej sytuacji stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału o prawie pomocy w postępowaniu prowadzonym w  innym państwie członkowskim (projektowany art. 21 ust. 2 ustawy).

Kto ustali stawki wynagrodzenia adwokatów i radców prawnych za udzielenie pomocy prawnej?

Projektowana nowelizajcja zakłada upoważnienie Ministra Sprawiedliwości do wydania przepisów wykonawczych obejmujących stawki wynagrodzenia adwokatów i radców prawnych za udzielenie pomocy prawnej w zakresie wynikającym z art. 3 ust. 2 lit. a dyrektywy. Istnieje bowiem potrzeba określenia takich stawek w stosunku do czynności podejmowanych przed etapem postępowania sądowego. Dotychczasowe stawki dotyczą czynności podejmowanych przed organami wymiaru sprawiedliwości, mimo to jednak ich konstrukcja pozwala na ich odpowiednie zastosowanie również w innych sytuacjach. Wymaga to jednak wyraźnego uregulowania w rozporządzeniu.

Kiedy nowelizacja ma wejść w życie?

Ustawa nowelizacyjna ma wejść w życie z dniem 30 maja 2006 r. Data wejścia w życie projektowanej nowelizacji jest skorelowana z końcowym terminem implementacji dyrektywy w zakresie jej art. 3 ust. 2 lit. a.

Podstawa prawna:

• Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonym w państwach członkowskich Unii Europejskiej (druk 421);

• Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o prawie pomocy w  postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonym w państwach członkowskich Unii Europejskiej (Dz.U. 2005 r., Nr 10, poz. 67);

• Dyrektywa Rady 2003/8/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. w celu usprawnienia dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sporach transgranicznych poprzez ustanowienie minimalnych wspólnych zasad odnoszących się do pomocy prawnej w sporach o tym charakterze (Dz.Urz. WE L 26 z 31.01.2003)