Układy zbiorowe pracy
Co to jest układ zbiorowy pracy?
Układem zbiorowym pracy jest porozumienie zawarte między pracodawcą a pracownikami, reprezentowanymi przez zakładową organizację związkową. Porozumienie to określa wzajemne prawa i obowiązki wynikające ze stosunku pracy, a więc m.in. warunki pracy i płacy, inne świadczenia związane z pracą, tryb rozstrzygania sporów wynikających ze stosunku pracy, tryb rozstrzygania sporów wynikających ze stosowania danego układu itp.
Prawo pracy, ze względu na zakres podmiotowy, rozróżnia dwa rodzaje układów zbiorowych pracy:
- zakładowe układy zbiorowe pracy, które obowiązują u danego pracodawcy,
- ponadzakładowe układy zbiorowe pracy, które wykraczają poza granice jednego zakładu pracy - np. dla pracowników tej samej branży
Podział ten nie wyczerpuje oczywiście wszelkich możliwych układów zbiorowych, które mogą być zawierane także tylko dla określonych grup zawodowych, np. dla artystów malarzy czy dekarzy.
Układy zbiorowe w systemie źródeł prawa pracy
Podstawowym aktem regulujacym prawa i obowiązki wynikające ze stosunków pracy jest kodeks pracy. Układy zbiorowe stanowią pewną szczególną podstawę prawną, dzięki której prawa i obowiązki pracowników i pracodawców mogą być kształtowane w nieco inny sposób. Należy jednak pamiętać, że układy zbiorowe pracy nie mogą być mniej korzystne od postanowień kodeksu pracy. Z drugiej strony, wszelkie inne porozumienia zawarte z pracodawcą, np. regulaminy płacy i pracy, wydane w zakładach w których obowiązują układy zbiorowe pracy, nie mogą być od tych układów mniej korzystne. W tym zakresie układ zbiorowy który nie może być mniej korzystny od postanowień kodeksu pracy, wyznacza minimum dla innych porozumień z pracodawcą.
Zależność między zakładowym a ponadzakładowym układem zbiorowym pracy jest taka, że zakładowy układ zbiorowy pracy zawarty w zakładzie objętym układem ponadzakładowym nie może być od tego ponadzakładowego układu mniej korzystny.
Kiedy możliwość zawarcia układu zbiorowego jest wykluczona?
Swoboda zawierania układów zbiorowych pracy zapewniona jest w Konstytucji RP.
W kodeksie pracy określono jednak wyjątki od tej zasady. Układów zbiorowych pracy nie zawiera się dla:
- członków korpusu służby cywilnej,
- pracowników urzędów państwowych zatrudnionych na podstawie mianowania i powołania,
- pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie wyboru, mianowania i powołania w:
- urzędach marszałkowskich,
- starostwach powiatowych,
- urzędach gminy,
- biurach (ich odpowiednikach) związków jednostek samorządu terytorialnego,
- biurach (ich odpowiednikach) jednostek administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego,
- sędziów i prokuratorów.
Dla tych pracowników zawarcie układu zbiorowego pracy jest więc wykluczone.
Natomiast zawarcie układu dla pracowników zatrudnionych w jednostkach budżetowych, zakładach budżetowych oraz gospodarstwach pomocniczych jednostek budżetowych może nastąpić wyłącznie w ramach środków finansowych będących w ich dyspozycji, w tym wynagrodzeń. Wniosek o zarejestrowanie takiego układu powinien zawierać oświadczenie organu, który utworzył dany podmiot lub przejął funkcje takiego organu, o spełnieniu powyższego wymogu.
Kto jest stroną układu zbiorowego pracy?
Określenie stron zawierających układ zbiorowy pracy uzależnione jest od charakteru tego układu. W przypadku zakładowego układu zbiorowego, stronami są zakładowa organizacja związkowa i pracodawca. Z inicjatywą zawarcia układu zakładowego może wystąpić każda ze stron. Jeżeli jednak u danego pracodawcy działa więcej niż jedna organizacja związkowa, rokowania prowadzone w celu zawarcia układu prowadzi wspólna reprezentacja działających organizacji związkowych lub wspólnie działające poszczególne organizacje związkowe.
W przypadku ponadzakładowego układu zbiorowego, jego stronami są:
- ze strony pracowników - właściwy statutowo organ ponadzakładowej organizacji związkowej
- ze strony pracodawców - właściwy statutowo organ organizacji pracodawców (w imieniu zrzeszonych w tej organizacji pracodawców).
