Wypadek przy pracy - co dalej?

Bez względu na charakter pracy świadczonej w zakładzie pracy oraz ryzyko z nią związane, a także bez względu na wprowadzone przez pracodawcę środki bezpieczeństwa, w każdym zakładzie pracy może dojść do wypadku przy pracy. Żaden pracodawca nie jest w stanie wykluczyć możliwości wystąpienia wypadku przy pracy, ale znajomość obowiązujących w przypadku wystąpienia wypadku przy pracy procedur pozwoli pracodawcy uniknąć dodatkowych kłopotów. Niniejszy artykuł opisuje krok po kroku poszczególne czynności, których winien dokonać pracodawca i inne podmioty w związku z wystąpieniem w zakładzie pracy wypadku. Przepisy w tym zakresie pracodawca powinien znać już wcześniej, aby wdrożyć w zakładzie pracy odpowiednie procedury postępowania w przypadku wystąpienia wypadku przy pracy oraz wyznaczyć wybranym pracownikom odpowiednie funkcje i umożliwić im odbycie właściwych szkoleń.

Definicja wypadku przy pracy

Definicja wypadku przy pracy zawarta jest w ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych Za "wypadek przy pracy" uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

1. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;

2. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;

3. w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Do cech niezbędnych dla uznania określonego zdarzenia za wypadek przy pracy uznaje się następujące elementy:

1. wystąpienie urazu cielesnego bądź śmierci pracownika;

2. wywołane przez przyczynę zewnętrzną;

3. zdarzenie nastąpiło w związku ze świadczeniem pracy.

Obowiązki pracodawcy bezpośrednio po wystąpieniu wypadku przy pracy

W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie w miejscu, w którym miał miejsce wypadek przy pracy. Osobom poszkodowanym w wyniku wypadku przy pracy pracodawca ma obowiązek zapewnić udzielenie pierwszej pomocy, a także na pracodawcy ciąży obowiązek wezwania odpowiednich służb celem udzielenia pomocy lekarskiej i szpitalnej.

Dalsze obowiązki pracodawcy po wypadku przy pracy

Jeżeli miał miejsce śmiertelny, ciężki lub zbiorowy wypadek przy pracy, pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora.

Pracodawca ma obowiązek ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom w przyszłości. Do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca ma obowiązek zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób wykluczający:

1. dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych;

2. uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane;

3. dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

Dokonywanie zmian w miejscu wypadku bez uzyskania zgody okręgowego inspektora pracy i prokuratora jest dopuszczalne tylko, jeżeli zachodzi konieczność ratowania osób lub mienia albo zapobieżenia grożącemu niebezpieczeństwu.

Pracodawcy nie wolno uruchamiać maszyn i innych urządzeń technicznych nawet po zabezpieczeniu miejsca wypadku. Pracodawca może uruchomić maszyny i inne urządzenia techniczne dopiero po dokonanym uzgodnieniu ze społecznym inspektorem pracy, po dokonaniu oględzin miejsca wypadku oraz po sporządzeniu, jeśli zachodzi potrzeba, szkicu lub fotografii miejsca wypadku. Natomiast w przypadku, gdy miał miejsce ciężki, śmiertelny bądź zbiorowy wypadek przy pracy zgodę na uruchomienie maszyn i innych urządzeń udziela pracodawca po uzgodnieniu z właściwym inspektorem pracy i prokuratorem, a w razie zaistnienia takich wypadków w zakładzie górniczym - także po uzgodnieniu z właściwym organem państwowego nadzoru górniczego.

Ustalenie przyczyn wypadku przy pracy

Okoliczności i przyczyny wypadków ustala, powoływany przez pracodawcę, zespół powypadkowy, w którego skład wchodzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz społeczny inspektor pracy. U pracodawcy, który nie ma obowiązku tworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy, w skład zespołu powypadkowego, zamiast pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy, wchodzi pracodawca lub pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp, albo specjalista spoza zakładu pracy.

U pracodawcy, u którego nie działa społeczna inspekcja pracy, w skład zespołu powypadkowego, zamiast społecznego inspektora pracy, jako członek zespołu wchodzi przedstawiciel pracowników posiadający aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zgodnie z przepisami dotyczącymi szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Jeżeli pracodawca nie może dopełnić obowiązku utworzenia zespołu powypadkowego w składzie dwuosobowym ze względu na małą liczbę zatrudnionych pracowników, okoliczności i przyczyny wypadku ustala zespół powypadkowy, w którego skład wchodzi pracodawca oraz specjalista spoza zakładu pracy.

Niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku zespół powypadkowy jest obowiązany przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, a w szczególności:

1. dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku;

2. jeżeli jest to konieczne, sporządzić szkic lub wykonać fotografię miejsca wypadku;

3. wysłuchać wyjaśnień poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala;

4. zebrać informacje dotyczące wypadku od świadków wypadku;

5. zasięgnąć opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych specjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku;

6. zebrać inne dowody dotyczące wypadku;

7. dokonać prawnej kwalifikacji zdarzenia i ustalić czy miał miejsce wypadek przy pracy, czy też nie miał miejsca taki wypadek;

8. określić środki profilaktyczne oraz wnioski, w szczególności wynikające z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na którym wystąpił wypadek. 

W ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy jest obowiązany wykorzystać materiały zebrane przez organy prowadzące śledztwo lub dochodzenie, jeżeli materiały te zostaną mu udostępnione. Jeżeli wypadek miał rozmiary katastrofy albo spowodował zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego, zespół powypadkowy wykorzystuje ustalenia zespołu specjalistów, powołanego do ustalenia przyczyn wypadku oraz wyjaśnienia problemów technicznych i technologicznych.

Jeżeli wypadek przy pracy miał miejsce na terenie innego zakładu pracy, ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku dokonuje zespół powypadkowy powołany przez pracodawcę poszkodowanego, w obecności przedstawiciela pracodawcy, na którego terenie miał miejsce wypadek. Pracodawca, na którego terenie miał miejsce wypadek przy pracy, w którym została poszkodowana osoba nie będąca jego pracownikiem, jest obowiązany w szczególności:

1. zapewnić udzielenie pomocy poszkodowanemu;

2. zabezpieczyć miejsce wypadku;

3. zawiadomić niezwłocznie o wypadku pracodawcę poszkodowanego;

4. udostępnić miejsce wypadku i niezbędne materiały oraz udzielić informacji i wszechstronnej pomocy zespołowi powypadkowemu ustalającemu okoliczności i przyczyny wypadku.

Na wniosek pracodawcy poszkodowanego pracownika pracodawca, na którego terenie miał miejsce wypadek, może ustalić okoliczności i przyczyny wypadku, a następnie dokumentację powypadkową przekazać pracodawcy poszkodowanego pracownika. Pracodawca ten zatwierdza protokół powypadkowy nie później niż w ciągu 5 dni od dnia jego sporządzenia. Jeżeli pracodawca poszkodowanego pracownika lub sam poszkodowany oraz członkowie rodziny zmarłego pracownika nie zgadza sie z ustaleniami dokonanymi w protokole powypadkowym przez pracodawcę, w którego zakładzie pracy miał miejsce wypadek, zwraca on nie zatwierdzony protokół powypadkowy, w celu wyjaśnienia i uzupełnienia go przez zespół powypadkowy. Zespół powypadkowy, po dokonaniu wyjaśnień i uzupełnień, sporządza, nie później niż w ciągu 5 dni, nowy protokół powypadkowy, do którego dołącza protokół nie zatwierdzony przez pracodawcę.

Protokół powypadkowy 

Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza - nie później niż w ciągu 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku - protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku. Jeżeli protokół powypadkowy sporządzony został przez zespół powypadkowy w terminie późniejszym niż 14 dni wskutek uzasadnionych przeszkód lub trudności, przyczyny tego opóźnienia powinny zostać podane w treści protokołu powypadkowego.

Zespół powypadkowy sporządza protokół powypadkowy w niezbędnej liczbie egzemplarzy i wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową doręcza niezwłocznie pracodawcy w celu jego zatwierdzenia. Jeżeli jeden z członków zespołu powypadkowego nie zgadza się z treścią tego protokołu, ma on prawo złożyć do protokołu powypadkowego zdanie odrębne, które powinien uzasadnić. W przypadku gdy wystąpi rozbieżność zdań członków zespołu powypadkowego, o treści protokołu powypadkowego decyduje pracodawca. Zespół powypadkowy jest obowiązany zapoznać poszkodowanego z treścią protokołu powypadkowego przed jego zatwierdzeniem, do którego to protokołu powypadkowego poszkodowany ma prawo zgłoszenia uwag i zastrzeżeń, o którym to uprawnieniu zespół powypadkowy jest obowiązany pouczyć poszkodowanego. Poszkodowany ma także prawo wglądu do akt sprawy oraz sporządzania z nich notatek i odpisów oraz kopii. Jeżeli w wyniku wypadku poszkodowany pracownik zmarł, zespół powypadkowy ma obowiązek zapoznać z treścią protokołu powypadkowego członków rodziny zmarłego pracownika oraz pouczyć ich o prawie do zgłaszania uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole powypadkowym.

Jeżeli w protokole powypadkowym znajdzie się stwierdzenie, że wypadek nie jest wypadkiem przy pracy albo że zachodzą okoliczności, które mogą mieć wpływ na prawo pracownika do świadczeń przysługujących z tytułu wypadku, wymaga to szczegółowego uzasadnienia i wskazania dowodów stanowiących podstawę takiego stwierdzenia.

Do protokołu powypadkowego należy dołączyć zapis wyjaśnień poszkodowanego i informacji uzyskanych od świadków wypadku, a także inne dokumenty zebrane w czasie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku, w szczególności pisemną opinię lekarza lub innych specjalistów, szkice lub fotografie miejsca wypadku, a także odrębne zdanie złożone przez członka zespołu powypadkowego oraz uwagi i zastrzeżenia poszkodowanego pracownika oraz członków jego rodziny - stanowiące integralną część protokołu.

Protokół powypadkowy zatwierdza pracodawca nie później niż w ciągu 5 dni od dnia jego sporządzenia.

Pracodawca może zwrócić nie zatwierdzony protokół powypadkowy, w celu wyjaśnienia i uzupełnienia go przez zespół powypadkowy, jeżeli do treści protokołu zostały zgłoszone zastrzeżenia przez poszkodowanego lub członków rodziny zmarłego wskutek wypadku pracownika albo protokół ten nie odpowiada warunkom określonym w treści rozporządzenia. Zespół powypadkowy, po dokonaniu wyjaśnień i uzupełnień, sporządza, nie później niż w ciągu 5 dni, nowy protokół powypadkowy, do którego dołącza protokół nie zatwierdzony przez pracodawcę. Zatwierdzony protokół powypadkowy pracodawca niezwłocznie doręcza poszkodowanemu pracownikowi, a w razie wypadku śmiertelnego - członkom rodziny.

Protokół powypadkowy dotyczący wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych pracodawca winien niezwłocznie doręczyć właściwemu inspektorowi pracy. Protokół powypadkowy dotyczący wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych, zawierający ustalenia naruszające uprawnienia pracownika albo nieprawidłowe wnioski profilaktyczne, może być zwrócony pracodawcy przez właściwego inspektora pracy, z uzasadnionym wnioskiem o ponowne ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku.

W przypadku gdy pracodawca uchyla się od obowiązku sporządzenia protokołu powypadkowego, państwowy inspektor pracy może nakazać pracodawcy ustalenie, w określonym terminie, okoliczności i przyczyn wypadku.

Protokół powypadkowy wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową pracodawca przechowuje przez 10 lat.

Wzór protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy określony został w załącznika do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy.

Pracownik lub członkowie rodziny zmarłego pracownika mogą kwestionować ustalenia dokonane w protokole powypadkowym. W tym celu powinni wnieść odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odmawiającej prawa do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego do sądu ubezpieczeń społecznych. Pracownik lub członkowie rodziny zmarłego pracownika mogą także domagać się w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych ustalenia, że miał miejsce wypadek przy pracy, wnosząc do tego sądu odwołanie od decyzji ZUS odmawiającej prawa do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego.

Rejestr wypadków przy pracy

Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr wypadków przy pracy. Rejestr taki sporządzany jest na podstawie wszystkich protokołów powypadkowych. Rejestr wypadków przy pracy zawiera: imię i nazwisko poszkodowanego, miejsce i datę wypadku, informacje dotyczące skutków wypadku dla poszkodowanego, datę sporządzenia protokołu powypadkowego, stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy, datę przekazania do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosku o świadczenia z tytułu wypadku przy pracy, liczbę dni niezdolności do pracy oraz inne informacje, niebędące danymi osobowymi, których zamieszczenie w rejestrze jest celowe, w tym wnioski i zalecenia profilaktyczne zespołu powypadkowego.

Statystyczna karta wypadku przy pracy

Pracodawca ma obowiązek sporządzić także statystyczną kartę wypadku przy pracy.  

Statystyczną kartę sporządza się na podstawie zatwierdzonego protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, zwanego dalej „protokołem powypadkowym", albo na podstawie karty wypadku, w których stwierdzono, że wypadek jest wypadkiem przy pracy lub wypadkiem traktowanym na równi z wypadkiem przy pracy. Statystyczną kartę sporządza się według objaśnień, klasyfikacji i oznaczeń kodowych do wypełnienia tej karty, które są określone w załączniku nr 2 do niniejszego rozporządzenia. Część I statystycznej karty sporządza się nie później niż w terminie 14 dni roboczych od dnia, w którym został zatwierdzony protokół powypadkowy lub w którym sporządzono kartę wypadku. Część II, uzupełniającą, statystycznej karty sporządza się w terminie umożliwiającym zachowanie terminu jej przekazania, o którym mowa w § 5 ust. 2 (pracodawca przekazuje nie później niż z upływem 6 miesięcy od dnia zatwierdzenia protokołu powypadkowego lub od dnia sporządzenia karty wypadku). 

Statystyczną kartę, z wyjątkiem jej części II, uzupełniającej, pracodawca przekazuje w terminie do 15. dnia roboczego miesiąca następującego po miesiącu, w którym został zatwierdzony protokół powypadkowy lub w którym sporządzono kartę wypadku. Statystyczną kartę przekazuje się w formie elektronicznej na portal sprawozdawczy Głównego Urzędu Statystycznego lub oryginał sporządzony w formie pisemnej do Urzędu Statystycznego w Bydgoszczy.

Wzór statystycznej karty wypadku określony został w załączniku do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 stycznia 2009 r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy.

Pracodawca musi też pamiętać, że pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy, przysługuje od pracodawcy odszkodowanie za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy, z wyjątkiem utraty lub uszkodzenia pojazdów samochodowych oraz wartości pieniężnych.

Pamiętaj, że:

• pracodawca ma zawsze obowiązek udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym i zabezpieczyć miejsce wypadku przy pracy;
• w przypadku wystąpienia ciężkiego, śmiertelnego lub zbiorowego wypadku przy pracy pracodawca ma obowiązek zawiadomienia właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora;
• zawsze należy dokonać ustalenia przyczyn wypadku oraz sporządzić protokół powypadkowy.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz. U. 1998 r., Nr 21, poz. 94, ze zm.);
• ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jednolity: Dz.U. 2009 r. Nr 167 poz. 1322, ze zm.);
• ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej inspekcji pracy (Dz.U. 2007 r. Nr 89, poz. 589);
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 stycznia 2009 r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy (Dz.U. 2009, Nr 14, poz. 80);
• rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U. z 2009 r., Nr 105, poz. 870).

Zespół
e-prawnik.pl