Zadania ośrodków adopcyjno-opiekuńczych

Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 30 września 2005 r. w sprawie ośrodków adopcyjno-opiekuńczych zastępuje, z dniem 3 listopada br., poprzednio obowiązujące rozporządzenie w tej sprawie. Przyjrzyjmy się więc bliżej nowym uregulowaniom.

Czym zajmuje się ośrodek adopcyjno-opiekuńczy?

Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, wojewoda prowadzi rejestr placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz rejestr ośrodków adopcyjno-opiekuńczych. Rejestry te są jawne. 

Placówki opiekuńczo-wychowawcze, ośrodki adopcyjno-opiekuńcze oraz jednostki specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego, w zależności od podmiotu prowadzącego, dzielą się na:  

1. publiczne - prowadzone przez gminę, powiat lub samorząd województwa; 

2. niepubliczne - prowadzone przez podmioty uprawnione. 

Ośrodek adopcyjno-opiekuńczy:

• prowadzi poradnictwo dla dzieci i rodziców oraz terapię rodzinną dla rodziców dzieci umieszczonych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych; 

• współpracuje z placówką rodzinną w zakresie okresowej oceny sytuacji dzieci przebywających w tej placówce;

• prowadzi działalność diagnostyczno-konsultacyjną, której celem jest pozyskiwanie, szkolenie i kwalifikowanie osób zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka, pełnienia funkcji rodzin zastępczych i prowadzenia placówek rodzinnych, a także szkolenie i wspieranie psychologiczno-pedagogiczne osób prowadzących rodziny zastępcze i placówki rodzinne oraz rodziców naturalnych dzieci objętych tymi formami opieki;

• wspiera rodziny naturalne w wypełnianiu ich funkcji opiekuńczo-wychowawczych poprzez prowadzenie poradnictwa rodzinnego i terapii rodzinnej;

• prowadzi szkolenia dla kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej oraz kandydatów do prowadzenia placówek rodzinnych na podstawie programów szkolenia rodzin zastępczych.

Działalność ośrodka adopcyjno-opiekuńczego opiera się przy tym na zasadzie współpracy ze środowiskiem lokalnym, w szczególności z jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej, sądami i ich organami pomocniczymi, instytucjami oświatowymi, zakładami opieki zdrowotnej, a także kościołami i związkami wyznaniowymi oraz z organizacjami społecznymi. Ośrodek adopcyjno-opiekuńczy w realizacji swoich zadań kieruje się dobrem dziecka i poszanowaniem jego praw.  

Czego dotyczy nowe rozporządzenie?

Nowe rozporządzenie określa:

1. organizację działania ośrodków adopcyjno-opiekuńczych;

2. zadania i kompetencje tych ośrodków;

3. dziedziny pracy ośrodków z rodziną naturalną, zastępczą albo przysposabiającą;

4. tryb kwalifikowania dzieci do rodzin przysposabiających;

5. w załączniku: wzór zaświadczenia kwalifikacyjnego stwierdzającego ukończenie szkolenia dla rodzin zastępczych.

Obowiązki ośrodków adopcyjno-opiekuńczych 

Dokumentacja  

Ośrodek powinien sporządzać roczne plany pracy oraz prowadzić:

  1)  dokumentację dotyczącą:

• osób zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka, kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej oraz kandydatów do prowadzenia placówki rodzinnej,

• dzieci zakwalifikowanych do przysposobienia, w tym dzieci zakwalifikowanych do przysposobienia związanego ze zmianą dotychczasowego miejsca zamieszkania dziecka na terytorium Polski na miejsce zamieszkania w innym państwie,

• pomocy pedagogicznej i psychologicznej udzielonej dzieciom umieszczonym w rodzinach zastępczych lub placówkach rodzinnych,

• pomocy pedagogicznej, psychologicznej i z zakresu prawa rodzinnego udzielonej rodzinom przysposabiającym, rodzinom zastępczym i rodzinom naturalnym,

• szkoleń osób zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka, kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej oraz kandydatów do prowadzenia placówki rodzinnej;

  2)  rejestr wydanych zaświadczeń kwalifikacyjnych.

W przypadku osób zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka, kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej oraz kandydatów do prowadzenia placówki rodzinnej, ośrodek gromadzi następujące informacje:

• imię i nazwisko;

• obywatelstwo;

• adres zamieszkania;

• stan cywilny;

• wykształcenie;

• zawód;

• miejsce pracy;

• warunki mieszkaniowe;

• stałe źródła dochodu;

• dane o stanie zdrowia umożliwiającym właściwą opiekę nad dzieckiem. 

W przypadku dzieci zakwalifikowanych do przysposobienia, w tym dzieci zakwalifikowanych do przysposobienia związanego ze zmianą dotychczasowego miejsca zamieszkania dziecka na terytorium Polski na miejsce zamieszkania w innym państwie, ośrodek gromadzi następujące informacje:

1. imię i nazwisko, adres zamieszkania oraz datę urodzenia dziecka i jego rodziców;

2. informacje o sytuacji prawnej dziecka;

3. dane o stanie zdrowia i rozwoju psychofizycznym dziecka. 

Dostępność ośrodka

Ośrodek adopcyjno-opiekuńczy jest czynny przez cały rok. Godziny pracy takiego ośrodka ustala jego dyrektor, uwzględniając potrzeby osób korzystających z ośrodka. 

Zadania ośrodka 

Zgodnie z omawianym nowym rozporządzeniam, do zadań ośrodka należy:

1. gromadzenie informacji o dzieciach, które mogą być przysposobione lub umieszczone w rodzinie zastępczej;

2. przeprowadzanie badań pedagogicznych i psychologicznych oraz rodzinnych wywiadów środowiskowych, dotyczących osób zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka, kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej albo kandydatów do prowadzenia placówki rodzinnej;

3. wydawanie zaświadczeń kwalifikacyjnych stwierdzających ukończenie szkolenia dla rodzin zastępczych według wzoru określonego w załączniku do rozporządzenia;

4. wydawanie kandydatom do prowadzenia placówek rodzinnych opinii o posiadaniu odpowiedniego przygotowania;

5. dobór rodziny przysposabiającej właściwej ze względu na potrzeby dziecka;

6. prowadzenie pomocy psychologicznej, poradnictwa pedagogicznego i prawnego dla rodziców dzieci umieszczonych w placówkach rodzinnych;

7. współpraca z sądem opiekuńczym, polegająca w szczególności na powiadamianiu o okolicznościach uzasadniających wszczęcie z urzędu postępowania opiekuńczego i sporządzaniu opinii w sprawach dotyczących umieszczania dzieci w rodzinie przysposabiającej, rodzinie zastępczej lub w placówce rodzinnej;

8. udzielanie pomocy w przygotowaniu wniosków o przysposobienie lub ustanowienie rodziny zastępczej i zgromadzeniu niezbędnych dokumentów;

9. działalność edukacyjna i upowszechniająca tworzenie rodzin przysposabiających, zastępczych oraz placówek rodzinnych;

10. wspieranie dyrektora placówki rodzinnej w sporządzaniu indywidualnego planu pracy z dzieckiem oraz dokonywanie oceny zasadności dalszego pobytu dziecka w placówce rodzinnej;

11. współpraca z dyrektorem placówki rodzinnej w sporządzaniu okresowej oceny sytuacji dziecka umieszczonego w danej placówce;

12. realizowanie innych zadań przewidzianych w przepisach dotyczących opieki nad dzieckiem i rodziną. 

Ośrodek realizuje zadanie, polegające na współpracy z dyrektorem placówki rodzinnej w sporządzaniu okresowej oceny sytuacji dziecka umieszczonego w danej placówce, w oparciu o:

• analizę karty pobytu dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej;

• analizę dokumentów stwierdzających postępy dziecka w nauce;

• analizę dokumentów świadczących o stanie zdrowia dziecka;

• ocenę aktualnej sytuacji rodziny naturalnej dziecka;

• analizę stosowanych metod pracy z dzieckiem i rodziną. 

Szczegółowe zadania oraz organizację działania ośrodka określa regulamin organizacyjny ośrodka, opracowywany przez dyrektora ośrodka w porozumieniu z podmiotem prowadzącym. 

Praca z rodziną

Ośrodek współpracuje z rodziną naturalną, zastępczą oraz przysposabiającą w zakresie opieki nad dzieckiem i jego wychowaniem, w szczególności w następujących dziedzinach:

1. diagnoza pedagogiczna i psychologiczna dzieci i rodzin;

2. problemy wychowawcze w rodzinie;

3. problemy związane z rozwojem dziecka;

4. terapia rodzinna. 

Ponadto ośrodek adopcyjno-opiekuńczy wspiera ww. rodziny w wykonywaniu przez nie funkcji opiekuńczo-wychowawczych przez:

1. pomoc w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i opiekuńczych;

2. poradnictwo i terapię, w tym terapię rodzinną;

3. pomoc pedagogiczną i psychologiczną;

4. pomoc prawną w zakresie prawa rodzinnego.

Powyższa pomoc i poradnictwo udzielane są na wniosek rodziny naturalnej, zastępczej lub przysposabiającej. 

Jak przebiega kojarzenie przysposabiających z przysposabianymi dziećmi?  

Kwalifikowanie dzieci do przysposobienia 

Ośrodek kwalifikuje do przysposobienia dzieci zgłoszone przez matki biologiczne, szpitale i inne zakłady opieki zdrowotnej, placówki opiekuńczo-wychowawcze, ośrodki pomocy społecznej, inne instytucje i osoby, które powzięły informację o takim dziecku. Kwalifikacja dziecka do przysposobienia obejmuje:

1. ustalenie sytuacji prawnej dziecka;

2. dokonywaną przez psychologa ocenę stopnia możliwości nawiązania przez dziecko więzi emocjonalnej w nowej rodzinie;

3. określenie specyfiki potrzeb dziecka w kontekście prawidłowego doboru rodziny.

Ośrodek sporządza przy tym dla dziecka zakwalifikowanego do przysposobienia diagnozę psychologiczną i pedagogiczną oraz gromadzi informacje o stanie zdrowia dziecka.

Przy kwalifikowaniu dziecka do przysposobienia oraz sporządzaniu diagnozy dziecka ośrodek opiekuńczo-wychowawczy współpracuje m.in. z placówkami opiekuńczo-wychowawczymi, zakładami opieki zdrowotnej, placówkami oświatowymi, jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej, sądami opiekuńczymi oraz z policją. 

Wojewódzki bank danych 

Po zakwalifikowaniu dziecka do przysposobienia, dane dziecka umieszcza się w prowadzonym przez ośrodek, wyznaczony przez wojewodę, banku danych o dzieciach oczekujących na przysposobienie i kandydatach zakwalifikowanych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej oraz o rodzinach zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka.

Ośrodek, do którego zgłosiły się rodziny zgłaszające gotowość przysposobienia dziecka lub osoby będące kandydatami zakwalifikowanymi do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, przekazuje wojewódzkiemu bankowi danych w ciągu 7 dni od dnia zgłoszenia się rodziny zgromadzone na jej temat informacje. Informacje o rodzinach zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka oraz o kandydatach zakwalifikowanych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej umieszcza się w wojewódzkim banku danych na podstawie pisemnego wniosku tych rodzin lub kandydatów albo wniosku ośrodka, który dokonał kwalifikacji, za wyrażoną na piśmie zgodą tych rodzin lub kandydatów. Informacje o rodzinach zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka oraz o kandydatach zakwalifikowanych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej mogą zostać przekazane do wojewódzkich banków danych w innych województwach za wyrażoną na piśmie zgodą tych rodzin lub kandydatów. Wojewódzki bank danych udostępnia informacje o kandydatach zakwalifikowanych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, znajdujące się w jego bazie danych, wszystkim ośrodkom z terenu województwa. 

Poszukiwanie rodziny przysposabiającej 

Dla dziecka zakwalifikowanego do przysposobienia ośrodek poszukuje rodzin zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka w ciągu 1 miesiąca od dnia zakwalifikowania dziecka do przysposobienia.

W przypadku gdy ośrodek kwalifikujący dziecko do przysposobienia nie pozyska rodziny przysposabiającej w powyższym terminie, to przekazuje do ww. wojewódzkiego banku danych w ciągu 7 dni od upływu tego terminu informacje o dziecku zakwalifikowanym do przysposobienia. Jeśli następnie w terminie 1 miesiąca od dnia przyjęcia informacji o dziecku przez wojewódzki bank danych nie pozyskano dla dziecka rodziny zgłaszającej gotowość jego przysposobienia, to ośrodek prowadzący wojewódzki bank danych przekazuje w ciągu 7 dni od upływu tego terminu informacje o dziecku do wojewódzkich banków danych prowadzonych przez ośrodki w innych województwach. W razie gdy w terminie 2 miesięcy od dnia przyjęcia informacji o dziecku przez wojewódzkie banki danych nie pozyskano dla dziecka rodziny zgłaszającej gotowość jego przysposobienia, ośrodki prowadzące wojewódzkie banki danych przekazują w ciągu 7 dni od upływu tego terminu informacje o dziecku do centralnego banku danych o dzieciach oczekujących na przysposobienie, którym nie można zapewnić opieki w rodzinie przysposabiającej na terytorium Polski (tzw. "centralny bank danych"). 

Dziecko może być zakwalifikowane do przysposobienia związanego ze zmianą dotychczasowego miejsca zamieszkania dziecka na terytorium RP na miejsce zamieszkania w innym państwie po wyczerpaniu wszystkich możliwości znalezienia rodziny przysposabiającej na terenie kraju. Rodzinom zgłaszającym gotowość przysposobienia dziecka oraz pełnomocnikom organizacji lub ośrodków adopcyjnych licencjonowanych przez rządy innych państw ośrodek nie umożliwia kontaktu z dzieckiem i nie ujawnia o nim informacji przed zakwalifikowaniem dziecka do tego przysposobienia, chyba że przysposobienie ma miejsce między członkami rodziny.

Ośrodek, który przeprowadzi przysposobienie dziecka, zgłoszonego uprzednio do wojewódzkich banków danych oraz do centralnego banku danych, informuje te instytucje w ciągu 7 dni od uprawomocnienia się postanowienia sądowego o fakcie przysposobienia dziecka. 

Podstawa prawna:

• Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 30 września 2005 r. w sprawie ośrodków adopcyjno-opiekuńczych (Dz. U. 2005 r., Nr 205, poz. 1701);

• Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. 2005 r., Nr 64, poz. 593, ze zm.)