Dowody własności w trakcie sądowego działu spadku - opinia prawna

9.11.2007

Stan faktyczny

Razem z bratem po przeprowadzonej sprawie sądowej nabyliśmy spadek po zmarłym 15 lat temu ojcu. W skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne składające się z 2 działek. Na jednej z działek (mniejszej) należących do ojca, 30 lat temu wspólnie ze współmałżonkiem postawiliśmy dom. Po jego wybudowaniu ojciec mój zamieszkiwał z nami do swojej śmierci. Nie mam rachunków na zakupione materiały. Na działkę, na której znajduje się dom, mamy "akt własności ziemi", wystawiony na ojca i jest możliwość dokończenia sprawy, czyli jej przejęcia wraz z domem w całości przeze mnie (brat chce zbyć swoją część na moją korzyść). W domu zamieszkuję z synem, a w związku z tym, że jestem w podeszłym wieku chciałabym tą działkę wraz z domem przekazać dla syna. Czy jest to możliwe, aby zbycie części nabytego spadku dokonać od razu na mojego syna, zarówno przeze mnie, jak i przez mojego brata? Co do drugiej działki, na którą nie mamy żadnego dokumentu potwierdzającego, że nasz ojciec był jej właścicielem za wyjątkiem "wypisu z rejestru gruntów". Na tym wypisie widnieją dwie działki, jednak obydwie mają ten sam dokument własności (figurujący na mniejszej działce). Na powyższe zwróciłam uwagę w Wydziale geodezji. Po mojej interwencji wpisano jako dokument własności nr poszukiwanego "aktu notarialnego", który został podany przez ojca w czasie spisywania ewidencji ziemi w okresie uwłaszczenia w 1975 r. W związku z powyższym nie zachodziła konieczność nadawania "aktu własności ziemi". Oczywiście na obydwie działki wystawiana jest nadal na ojca "decyzja płatnicza", którą od śmierci ojca ja reguluję. Teraz chcemy dokonać "finalizowania" sprawy, a więc udaliśmy się do notariusza, aby dokonać wymaganych czynności. Okazało się jednak, że potrzebny jest szereg dokumentów, a najważniejsze to albo akt notarialny, albo akt własności ziemi. Próbowaliśmy szukać kopii dokumentu w archiwach, zarówno przy sądzie, jak również w archiwum wojewódzkim, ale bez rezultatów. Jak można w inny sposób udowodnić prawo posiadania przez ojca "tej" działki? Czy jest możliwość uzyskania jakiegoś "innego" dokumentu? Jakie dokumenty są wymagane w celu zakończenia całej sprawy?

Opinia prawna

Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, iż na podstawie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, nabyła Pani wraz ze swoim bratem spadek po zmarłym 15 lat temu ojcu.

W skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne składające się z dwóch działek. Własność zabudowanej działki jest udokumentowana decyzją administracyjną – „aktem własności ziemi”. Brakuje natomiast dokumentu potwierdzającego własność drugiej z działek. Jak wydaje się wynikać z opisu sytuacji, przedmiotowe nieruchomości nie mają urządzonych ksiąg wieczystych, w których wpis potwierdzałyby prawo własności. Z powyższych względów okazało się niemożliwe przeprowadzenie umownego działu spadku w formie aktu notarialnego. Stwierdzić zatem należy, iż w niniejszym przypadku nie ma innych dowodowych w postaci dokumentów, które mogłyby potwierdzić własność spadkodawcy, co z kolei pozwalałoby na przeprowadzenie sprawy przez notariuszem. Jedyną pozostałą możliwością jest ustalenie własności nieruchomości na drodze sądowej.

W związku z powyższym wydaje się, iż w zaistniałej sytuacji najkorzystniejszym rozwiązaniem byłoby przeprowadzenie działu spadku na drodze sądowej. Zgodnie bowiem z art. 684 kodeksu postępowania cywilnego, skład i wartość spadku ulęgającego podziałowi ustala w takiej sytuacji sąd. Zatem przed wydaniem ostatecznego rozstrzygnięcie organ procesowy zobowiązany będzie ustalić, czy nieruchomość, której akt notarialny potwierdzający nabycie został utracony, stanowiła własność spadkodawcy, czy została tylko objęta w posiadanie. Gdyby sąd uznał, że przedmiotowa nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy, postanowienie sądu w przedmiocie działu spadku stanowić będzie dostateczną podstawę do ujawnienia prawa w księdze wieczystej i ostatecznego sfinalizowania całej sprawy.

W tym miejscu wskazać należy, iż wykazaniu własności przedmiotowej nieruchomości nie może służyć postępowanie o stwierdzenie zasiedzenia własności. Jak stwierdził bowiem Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 12 września 1974 r., III CRN 189/74, osoba będąca właścicielem rzeczy nie może domagać się ustalenia swego prawa własności w drodze zasiedzenia dlatego, że ma trudności z udowodnieniem swojego prawa, na przykład z tego względu na to, że zaginął akt notarialny nabycia nieruchomości nie mającej księgi wieczystej. Zasiedzenie jest bowiem sposobem nabycia własności, a nie formą jej potwierdzenia. Stwierdzić ponadto należy, że w zaistniałej sytuacji nie jest możliwym również skorzystanie z innej sposobności wykazania własności, a mianowicie z możliwości, jaką stwarza art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Jeżeli przedmiotowe nieruchomości nie mają urządzonych ksiąg wieczystych, nie jest również możliwe wszczęcie postępowania o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Wobec powyższego uznać należy, iż najwłaściwszym rozwiązaniem w niniejszej sytuacji będzie ustalenie własności nieruchomości w postępowaniu o dział spadku. Postępowanie w tej sprawie wszczynane jest na wniosek, który powinien odpowiadać wymogom stawianym dla pisma procesowego, a więc powinien zawierać:

oznaczenie sądu, do którego jest skierowane (właściwym będzie sąd rejonowy, w którego okręgu spadkodawca miał ostatnie miejsce zamieszkania), imię i nazwisko uczestników postępowania (wskazanie wnioskodawcy oraz pozostałych uczestników działu spadku), przedstawicieli ustawowych i pełnomocników - jeżeli tacy występują;
oznaczenie rodzaju pisma;
osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności;
podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
wymienienie załączników.

Wniosek powinien nadto zawierać określenie wartości przedmiotu sprawy – wartości dzielonego majątku, dokładnie określone żądanie, oraz przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie. Przedmiotem żądania w niniejszej sprawie może być przyznanie Pani gospodarstwa rolnego składającego się z obu nieruchomości na wyłączną własność, z jednoczesnym obowiązkiem spłaty Pani brata. W celu dokładnego ustalenia wysokości spłat, należałoby powołać okoliczność, że budowa budynku na nieruchomości spadkodawcy prowadzona była ze środków Pani i małżonka.
We wniosku należy również powołać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, spis inwentarza, jeżeli był przeprowadzany, oraz podać jakie spadkodawca sporządził testamenty, gdzie zostały złożone i gdzie się znajdują. Jeżeli spis inwentarza nie został przez sąd wcześniej przeprowadzony, we wniosku należy dokładnie wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu. Ponieważ w skład masy spadkowej wchodzi nieruchomość, należy przedstawić dowody stwierdzające własność spadkodawcy. Dowodami tymi mogą być dowody bezpośrednio stwierdzające nabycie własności albo takie, które stwierdzają, że nabycie miało miejsce. W szczególności dowodami tymi może być akt własności ziemi, decyzja płatnicza, a co do problematycznej nieruchomości, właśnie wypis z ewidencji gruntów, wskazujący na osobę spadkodawcy i powołujący jako podstawę nabycia zaginiony akt notarialny.

Mogą być nimi również zeznania Pani i brata oraz ewentualnie innych osób, które mogłyby poświadczyć fakt nabycia własności przedmiotowej nieruchomości. We wniosku należałoby również wyjaśnić, dlaczego nie został dołączony oryginał, lub uwierzytelniony odpis aktu notarialnego. Wyjaśnienie to powinno powoływać się na w/w okoliczności, a więc na fakt utraty dokumentu oraz na to, że samodzielne próby poszukiwania przedmiotowego dokumentu nie przyniosły oczekiwanego efektu.

Odnosząc się do pytania dotyczącego możliwości przekazania części nabytego spadku na rzecz Pani syna, jednocześnie przez Panią i Pani brata, należy stwierdzić iż jest taka możliwość. Ustawa daje bowiem spadkobiercy prawo do zbycia całości lub części udziału, który mu przypadł w spadku. Mogliby zatem Państwo rozporządzić na rzecz Pani syna udziałami przysługujące każdemu z Państwa w odziedziczonym spadku. Jednak ze względu na nieuregulowaną kwestię prawa własności jednej z nieruchomości wchodzących w skład spadku, co sprawia, że ustalenie składu spadku jest dalece utrudnione, takie zachowanie wydaje się być niecelowe. Odpowiedniejsze w zaistniałej sytuacji wydaje się być przeprowadzenie sądowego postępowania działowego, w wyniku którego wyłączna własność gospodarstwa rolnego zastałaby przyznana Pani. Gdyby to zostało już osiągnięte, mogłaby Pani swobodnie zadysponować odziedziczonym mieniem i przekazać je synowi w drodze darowizny, na mocy umowy sprzedaży czy testamentu.

Zespół
e-prawnik.pl

Komentarze